Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Bolqarıstan baş naziri Boyko Borisov arasında bu gün Sofiyada keçirilən danışıqlarda Avropanın enerji xəritəsini yenidən dəyişdirə biləcək sensasion qərar elan edilib.

Baş nazir Borisov prezident Əliyevlə keçirilən danışıqlardan sonra Bolqarıstanın "Nabucco” qaz kəməri layihəsini bərpa etməyə qərar verdiyini deyib. Baş nazir elan edib ki, Azərbaycan prezidenti ilə "Nabucco”nun bərpasına dair layihəni tezliklə Avropa Komissiyasına göndərəcəklər.

Beynəlxalq KİV-lərin təcili xəbər kimi yaydıqları bu bəyanatın təfərrüatlarına əsasən söhbət "Nabucco” kəmərinin qısaldılmış forması olan "Nabucco West”in bərpasından gedir. Borisovun bildirdiyinə görə, kəmərin ən azından Bolqarıstandan keçən hissəsinin bərpası nəzərdə tutulur. "İndiki situasiyada şans var ki, Azərbaycan qazı tranzit olaraq bizim ölkənin ərazisindən qonşu ölkələrə-Rumıniya və Macarıstana nəql edilsin”-Borisov bildirib.

"Biz "Nabucco”nu bərpa etmək istəyirik. Bu, kiməsə qarşı yönəlməyib, Bolqarıstanın milli maraqlarına xidmət edir, çünki bizim qaz nəqli sistemimiz dolu olacaq. Nəticədə biz qaz tranzitinə görə haqq ala biləcəyik”-baş nazir əlavə edib.

Borisovdan sonra danışan Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev isə deyib ki, Bolqarıstan Yunanıstanla birləşdirici element-kəmər tikə bilər və nəticədə Azərbaycan qazını öz ərazisindən Rumıniya və Macarıstana nəql etmək imkanı qazanar.

"Hesab edirik ki, biz TAP və "Nabucco” kəmərlərini birləşdirə bilərik. Vacib deyil ki, siz bu marşrutun adını nə qoyacaqsınız. Bizim əsas məqsədimiz odur ki, Avropaya nəql olunacaq Azərbaycan qazının həcmi daha çox olsun. Nə qədər çox Aİ ölkəsi bizim qazı alsa hamı üçün daha yaxşı olar”-prezident bildirib.

Beləliklə, "Nabucco”nun bərpası layihəsi Azərbaycan qazının TANAP kəməri ilə Türkiyənin Yunanıstan sərhədinə, oradan TAP kəməri ilə Yunanıstana, daha sonra yeni tikiləcək birləşdirici kəmərlə Bolqarıstana, oradan Rumıniya və Macarıstana nəqlini nəzərdə tutur. Bu isə "Nabucco West”in yenilənmiş forması ola bilər.

Azərbaycan və Bolqarıstan liderlərinin cəmi iki il əvvəl rəsmən ləğv edilmiş və unudulmuş hesab olunan "Nabucco” layihəsini bərpa etmək qərarı Avropanın enerji xəritəsini yenidən dəyişir. Və ötən ilin dekabrında Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ankaraya səfəri zamanı elan etdiyi qərardan sonra Azərbaycanın o qədər də xeyrinə olmayan yeni situasiyaya cavabdır.

Prezident Putin ötən il dekabrın 1-də Ankarada türkiyəli həmkarı Rəcəb Tayyib Ərdoğanla danışıqlardan sonra elan etdi ki, Rusiya Avropa İttifaqının yaratdığı maneələrə görə "Cənub axını” qaz kəməri layihəsini ləğv edir. Əvəzində eyni gücdə-ildə 63 milyard kubmetr qaz nəql etmək gücündə olan yeni layihəni-"Türk axını”nı irəli sürür.

Rusiyanın "Cənub axını”nı dayandırdığını elan etməsi bu layihədə eyni zamanda tranzit ölkə və alıcı kimi iştirak edən Şərqi Avropa ölkələri üçün qəfil zərbə oldu. Doğrudur, "Cənub axını”nın tikintisini Avropa İttifaqının tələbi əsasında ötən ilin yayında-Ukraynanın şərqində münaqişənin getdikcə qızışdığı bir vaxtda öz ərazisində donduran da elə Bolqarıstan olmuşdu. Bolqarıstan hökuməti bunu Avropa Komissiyasının tələbləri əsasında etdiyini bildirirdi. Avropa Komissiyası tələb edirdi ki, Rusiya "Cənub axını”nı Üçüncü enerji paketinin tələblərinə uyğunlaşdırmalıdır. Əslində isə məsələnin daha çox siyasi mahiyyət kəsb etdiyi aydın idi. Lakin Bolqarıstan, eləcə də Avropa İttifaqı gözləyirdi ki, Putin bu təzyiqlər qarşısında geri çəkiləcək.

Rusiya tərəfi "Qazprom”un Avropada inhisarçı mövqeyini zəiflətməyə yönələn Üçüncü enerji paketinin şərtlərinə əməl edəcək və "Cənub axını”nı bu layihəyə uyğunlaşdıracaq. Eyni zamanda Brüssel "Cənub axını”nı dondurmaqla Putinin Ukrayna məsələsində mövqeyini yumşaltmağa nail olmaq istəyirdi.

Ancaq bunların heç biri baş vermədi. Putin Ərdoğanla anlaşaraq Avropanın bütün kartlarını alt-üst etdi. Nəticədə "Cənub axını”ında yer alan Şərqi Avropa ölkələri, o cümlədən Bolqarıstan üçün yeni situasiya yarandı. İndi bu ölkələr "Cənub axını” kəmərindən almalı olduqları qazı Türkiyənin Yunanıstanla sərhədində təhvil götürməli olacaqdılar. Çünki "Qazprom” ultmativ tonda xəbərdarlıq etdi ki, əgər Avropa ölkələri ləğv edilmiş "Cənub axını” kəməri ilə almalı olduqları qazı əldə etmək istəyirsə, ləngimədən "Türk axını”nın son nöqtəsinə yeni kəmərlər çəkməlidir. Çünki həmin alıcılar qazı "Türk axını” kəmərindən-Türkiyə-Yunanıstan sərhədindən təhvil götürməli olacaqlar. Bunun üçün isə Avropa ölkələri öz qaz kəmərləri sistemini Yunanıstana birləşdirmək üçün təcili işə başlamalıdır.

Bu, böyük investisiya tələb edən işdir və Avropa ölkələrindən heç biri "Qazprom”un ultimatumuna əməl edib öz qaz kəmərləri sistemini Yunanıstan-Türkiyə sərhədində yaradılacaq haba birləşdirməyə tələsmirlər. Üstəlik Avropa İttifaqı əvvəlcə "Qazprom”un "Türk axını” layihəsinin blef olduğunu düşünürdü, Rusiyanın indiki iqtisadi böhran şəraitində bu layihəni həyata keçirə biləcəyinə şübhə edirdi.

Ancaq "Qazprom”la Türkiyə hökuməti "Türk axını” kəmərinin marşrutunu müəyyənləşdirib təsdiqlədilər və hazırda layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırılması mərhələsi başlayıb. "Qazprom” vəd edir ki, "Türk axını” 2018-ci ildə işə düşəcək.

Doğrudur, analitiklərə görə "Qazprom”un planları hələ də qeyri-realdır. Türkiyə-Yunanıstan sərhədinə nəql olunacaq 63 milyard kubmetr qazı kim alacaq? Bu həcmin 15 milyard kubmetrinin Türkiyənin daxili tələbatına yönəldiləcəyi bildirilir, qalan həcm isə Avropanın cənubunun qaza olan tələbatından xeyli çoxdur. Üstəlik "Türk axını” ilə praktiki olaraq eyni vaxtda 10 milyard kubmetr Azərbaycan qazı da Türkiyə-Yunanstan sərhədinə çıxarılacaq, oradan TAP kəmərinə vurulacaq.

Deməli, həm Cənub Qaz Dəhlizi, həm "Türk axını” reallaşandan sonra Türkiyə-Yunanstan sərhədində Avropanın cənubunun tələbatından dəfələrlə çox qaz meydana çıxacaq. Bu isə Azərbaycan qazının hədəfləndiyi bazarda gərgin vəziyyət yaradır. Rəsmi Bakı heç vaxt açıq büruzə verməsə də "Türk axını” layihəsinin Azərbaycan qazı üçün əlverişsiz situasiya yaratdığı ortadadır.Hətta belə şərhlər (o cümlədən Rusiyadan) eşidilməyə başladı ki, "Türk axını” Cənub Qaz Dəhlizinin əhəmiyyətini azaldır və perspektivlərini sual altında qoyur.

Digər tərəfdən Yunanıstandakı son parlament seçkilərində hakimiyyətə gəlmiş radikal solçular-Rusiya ilə isti münasibətlərə malik SYRİZA partiyasının formalaşdırdığı hökumət TAP kəmərinə dair müqavilənin şərtlərinə yenidən baxılmasını tələb etməyə başlayıb. Və populist yunan solçularının bu tələblərinin həm də Cənub Qaz Dəhlizinə əngəl yaratmaq istəyənlərin işi olduğu istisna deyil.

Ancaq Azərbaycan prezidentinin Bolqarıstan baş naziri ilə danışıqları nəticəsində elan edilən siyasi qərar Avropanın enerji bazarı uğrunda gedən gərgin şahmat oyununda kifayət qədər güclü gedişdir və "Türk axı”nın elan edilməsindən sonra yaranmış situasiyaya ciddi korrektələr edir. Bu cavab gedişi taxta üzərində vəziyyəti yenidən dəyişir, həm də Azərbaycanın xeyrinə olaraq.Ona görə ki, Azərbaycan qazının "Cənub axı”nın ləğvindən sonra boşalmış bazara-Bolqarıstana, Macarıstana və Rumıniyaya çıxmaq şansı yaranıb. Digər tərəfdən bu ölkələr Azərbaycan qazını yenilənmiş "Nabucco” layihəsi vasitəsilə ala bilərlər və nəticədə alternativ təchizat mənbəyi əldə edərlər.

Bununla da "Qazprom”un ultmatumuna əməl etməkdən-təcili olaraq öz kəmərlər sistemini Yunanıstan-Türkiyə sərhədinə qədər uzatmaqdan yaxa qurtarardılar. Bu isə "Türk axı”nın perspektivlərini sual altına alardı.

2012-ci ilin mayında "Nabucco” konsorsiumu eyni adlı kəmər layihəsinə dair danışıqlarda konkret nəticə əldə edilmədiyini görəndə bu kəmərin qısaldılmış formasını-"Nabucco West”i təqdim etmişdi. "Nabucco West” Türkiyənin Bolqarıstan sərhədindən başlayıb Avstriyaya qədər uzanmalı idi, onun uzunluğu "Nabucco”nun əvvəlki variantından üç dəfə qısa-1300 kilometr idi. "Nabucco West” Azərbaycanın "Şahdəniz” qazının Avropaya nəqli üçün təklif edilən iki marşrutdan biri idi.

Lakin 2013-cü ilin iyununda "Şahdəniz” konsorsiumu "Nabucco West”dən imtina etdi-siyasi baxımdan daha az riskli (o vaxt "Cənub axını” qüvvədə idi və "Nabucco West”i seçmək birbaşa "Qazprom”un bazarına girmək demək idi, Azərbaycan isə Avropa bazarında Rusiya nəhəngi "Qazprom”la açıq rəqabətə girməkdə maraqlı deyildi) və iqtisadi baxımdan daha sərfəli TAP marşrutunu seçdi. Bundan əvvəl isə Azərbaycan və Türkiyə öz aralarında "Şahdəniz” qazını Yunanıstan sərhədinə çıxaracaq TANAP kəməri layihəsinə dair razılaşma əldə etmişdilər.

Beləliklə, 10 ildən çox Avropanın enerji gündəmində əsas yeri tutan "Nabucco” layihəsini arxivə göndərdilər. Avropa liderləri bu layihənin reallaşması üçün ortaya yetərli siyasi iradə qoya bilmədilər, məsələ nazirlər səviyyəsində uzun-uzadı, mənasız danışıqlardan o yana getmədi. 2013-cü il iyunun 26-da "Nabucco” konsorsiumuna rəhbərlik edən Avstriya enerji nəhəngi OMV Gas GmbH rəsmən layihənin ləğv edildiyini elan etdi. Qəzəblənmiş Rumıniya prezidenti Troyan Basesku iki gün sonra Avropa Komissiyasından tələb etdi ki, ölkənin dövlət şirkəti "Transgaz” tərəfindən "Nabucco West”ə xərclənmiş 23 milyon avronu geri qaytarsın.

Ancaq o zaman kim təxmin edə bilərdi ki, Ukraynaya görə Qərblə Rusiya arasında qarşıdurma bu həddə çatacaq ? Kim düşünə bilərdi ki, Avropa Rusiyanı sıxışdırmaq üçün bir vaxtlar "Nabucco”ya rəqib olan "Cənub axını”na əngəllər yaratmağa çalışacaq? Putin isə bu təzyiqlərə məhəl qoymayacaq və Ərdoğanla ittifaqa girib Avropanın enerji xəritəsini dəyişdirən qərarını elan edəcək? Və ardınca rəflərdə toz basmış "Nabucco” layihəsinin bərpasına dair qərar veriləcək?

Hələlik Rusiyanın "Nabucco”nun reanimasiyasına dair Sofiyada səslənən bəyanatlara reaksiyası məlum deyil. Bununla belə heç bir şübhə yoxdur ki, həmin bəyanatlar "Qazprom” üçün gözlənilməz olacaq. "Nabucco”nun bərpasına dair elan edilmiş qərar Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında getdikcə artan rolunun növbəti sübutudur. Və həm də onun sübutudur ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ondan asılı olmayan səbəblərdən çoxdan geosiyasi rəqabət predmetinə çevrilmiş enerji oyununda kifayət qədər cəsarətli qərarlar verərək ən mürəkkəb situasiyadan belə uduşla çıxmağı bacaran güclü oyunçu olaraq qalır...Və vəziyyət nə qədər mürəkkəb və ümidsiz görünsə də onu Azərbaycanın xeyrinə dəyişdirməyi bacarır...  (Virtualaz.org)