Sahilə İbrahimova 

Öncəki yazımda işlətdiyim sözə görə məni qınayanların əxlaqi dəyərlərə önəm verməsini yüksək qiymətləndirirəm. Sözlərimdə ironiya yoxdu. Toplumun etiraz etmə mədəniyyəti olmalıdı, həmişə deyirəm. Lakin etiraz etmə tərzinin kübarlığı önəmlidi. Söyüşü söyməklə aradan qaldırmaq olmaz, nifrətə nifrət eləmək onu sevgiyə çevirmir, həm də bu inancdayam. Etiraz arqumentiv və kübar olmalıdı. Bir də, bəyənmədiyiniz söz kiməsə aqressiv şəkildə ünvanlananda  söyüş kimi səslənir, lakin o elmi işlərin fəsillərində termin kimi də istifadə olunur. Təyinat önəmlidi. Kimisə, nəyisə qoyduğumuz yer, götürüb kullandığımız məkan mahiyyəti yerli-dibli dəyişə bilir. Məsələn, pul heç nə ummadan kasıb bir qızın təhsilinə xərclənəndə cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini möhkəmlədir, rüşvət kimi veriləndə isə əxlaqsızlığa töhvə verir. İndi isə davam edirəm. Hələ Almaniyadayam. Burda mənə maraqlı gələn məqamları ayrı-ayrı abzaslarda qeyd edəcəm, sujetsizlik yaranacaq, abzasları sonradan özünüz əlaqələndirə bilərsiz. Çünki mənim də burda gördüklərim və yaşadıqlarım sujetlə deyil, pərakəndədir, Almaniyanın zibil tapılmayan yollarından fərqli olaraq  səliqəsizdir. Almanların ən məşhur milli-mənəvi dəyəri təmizlik, punktuallıq və dəqiqlikdir. Bunların səbəbini rastlaşdığım almanlardan öyrənməyə çalışdım. Bu, qanımızdadı, genimiz belədi deməyi sevirlər. Sonradan nə qədər tolerantlıqla suvansa da, görünür, alman cəmiyyəti ali irq əfsanəsini ötəri də olsa xatırlayır. Lakin mən gen və qan məsələsinə önəm verməyi sevmirəm. Almanlar yaxın çevrələrini mənimsəməyi, (bizdə bu söz çox vaxt mənfi mənada işlənsə də, əslində mənləşdirmək, özününkü eləmək anlamını da verir.) sahiblənməyi bacarır.  Adam məhz nəyisə, kimisə sahiblənəndə onu qorumağa həvəsli olur. Bu, həmişə belədi. Dostunu, sevgilini, paltarını, yazını, gərək sahiblənəsən. Almaniya Avropada mərkəzləşmiş dövlətini ən gec qurmuş dövlətlərdəndir. Əsrlər boyu o, çoxsaylı torpaq parçalarından ibarət olub və bu vilayətlər bir-birləri ilə mövqe, güc savaşına çıxıb. Görünür, almanlar uzun müddət öz kiçik torpaq parçalarını digərləri ilə müqayisədə daha güclü görmək istəyib, buna çalışdıqları üçün bu gün də yaxın çevrənin önəmini anlayırlar. Əvvəlcə yaxın çevrəni təmiz və firavan saxla, sonra kənara çıx.  Alman xalqı gülərüz və mehribandır, şən, qonaqpərvər və xoşbəxtdir, istər iş danışmalarında, istərsə də gündəlik söhbətlərdə gülümsədiyi növbətçi təbəssüm mənə saxta gəlmir, müsbət aura onların kimliyinə hopub mesajını ötürür. Yolda saxlayıb söz soruşanda işini yarımçıq qoyur, məsuliyyətlə sualını cavablayır. Mənim rastlaşdığım adamlar çox vaxt Azərbaycanı tanıyır, tanımayanda isə üzr istəyir, həvəslə səhv saydığını düzəltməyə çalışır. 4-cü saatdır ki, qatarda gedirəm. Osnabürkdən Hannoverə, ordan Selleyə gəlməli idim. Qatarlar tətil edir, iş qrafikləri dəyişib. Osnabürkdən Bremenə, ordan Honnoverə qayıtmaq məcburiyyətindəyəm, beləcə yolum 2 saat uzanıb. Burda qatar və təyyarə idarəedənlər tez-tez tətilə çıxırlar. Biz bunu dövlət televiziyamızın "Xəbər”lərindən tez-tez eşidirik. Bu, həqiqətdi, onlar yalan demir. Lakin etiraz hər şey pisdir deyə deyil, daha yaxşı olmalıdır deyədir. Dəmir və hava yolu sürücüləri Almaniya üçün nə qədər əhəmiyyətli olduqlarını bilirlər. Mənə elə gəlir ki, bir az kapriz edirlər. Çünki pilotların aylıq maaşı təxminən babat yaşayan azərbaycanlının illik gəlirinə bərabərdir. Sonuncu tətillərində pensiya həddini aşağı salmağı tələb edirlərmiş. Öyrəndim ki, alman aeroportlarında güvənlik sisteminə ən çox türklər nəzarət edir. Müsahibim "bu işin monopoloyası onlardadır” dedi. Güvənlikdən sorumlular, yəni türklər də tez-tez etiraz aksiyaları təşkil edirlər. Türklərin burda belə təşkilatlanması və cəsarətlənməsi maraqlıdır. Bu, həm də Alman demokratiyasının nə qədər irəliləməsinin göstəricisidir. İkinci nəsil türklər alman dilini mükəmməl mənimsəyiblər, lazım gələndə doğma dildə danışır, zaman-zaman köklərini yada salırlar, 3-cü nəsil isə bunu etməkdən imtina edir. Dili bilmir, türk köklərinə bağlı deyil. O, alman olmağı üstün tutur. Şirkətlərin birində məni müşayət edən özbək nəhəng zavodda türk dilini unutmamaq üçün danışmağa adam tapmadığını bildirir, türklər türkcə bilmir deyir. Məni müşayət edən özbək rus, alman, ingilis dilində mükəmməl danışır. Zavod gəzintisindən sonra yeməkxanaya gedirik, müsəlman gələcək deyə bu gün menyuda qaban ətindən heç nə olmasın deyə tapşırıq verdiyini bildirir, yolda yediyim donuz sosisinin dadı ağzımda təşəkkür edirəm. Sonra Özbək və Azərbaycan dillərinin oxşarlığından danışırıq, türkcəsinin də yaxşı olduğunu deyir, qəfildən qulağım dogma ləhcədə sözlər eşidir. Sanki möcüzə baş verir, adam əcnəbi olmaqdan çıxır və doğmalaşır. Eyni zamanda sadaladığım dillərdə bu qədər mükəmməl danışan adam görmədiyimdən təəccübümü gizlətmirəm. Yanımızdakı alman da riqqətlə ona baxır. Daşkənddə Fətullah Gülən məktəbinin məzunu olduğunu öyrənirəm. Dini fanatikliyi olmadığını, tədris aldığı müddətdə nurçu mövzusuna dair eyhamlar almadığını, yalnız oxumağa dəvət edildiyini deyir. Bu qədər keyfiyətli kadr yetişdirməyi bacaran Fətullah Gülən məktəbləri haqqında gəzən sözləri xatırlayıram və bu mövzuda yenə oxuyacağımı planlayıram. Yeməkdən sonra zavod gəzintimiz davam edir. Bura nəhəng maşınların – qablaşdırma sənayesi üçün istifadə olunan çap maşınlarının istehsal edildiyi zavoddur. Avronun kənarındakı gümüşü zolaq məhz bu zavodda istehsal olunub. Maşınlar o qədər nəhəngdir ki, içində yaşamaq mümkündür. Bir maşın 8-12 aya quraşdırılıb təhvil verilir, qiyməti əsasən bir milyon avrodan yuxarıdır. Sağımdakı maşına baxıram, sifariş bitmək üzrədir, standart paketdən bəzi funksiyalar çıxarılıb, yeniləri əlavə olunub, maşın zövqlə komplektləşib. Ermənistana gedəcəyini öyrənirəm. İqtisadiyyatı zəif olduğunu eşitdiyimiz bir ölkənin regionun ən güclü çap maşınına sahib olacağı maraqlı faktdır. Paxıllığım tutur, açığı, bu maşına sahib olmaqla o, nəinki ölkədaxilində qablaşdırma sənayesinin bəlli sahəsi üzrə mükəmməlliyə qovuşa bilər, hətta Gürcüstana, Rusiyanın cənubuna ixracı reallaşdırmaqla bu sahədə regionun liderinə çevrilər. Son zamanlar almanlar özləri heç nə istehsal eləmir, Çindən ayrı-ayrı hissələr alıb-quraşdırır-satır şayəsi gəzir. Buna görə alman mühəndis zavodu gəzə-gəzə arabir "baxın, Çinlə əlaqəmiz yoxdur, hamısını özümüz istehsal edirik” deyə vurğulayır. Bu arada, deyim ki, həmən mühəndis Almaniyanın ən məşhur ofset çapı maşınlarının istehsalçısı Heydelberqi tərk edib qablaşdırma sənayesinə keçib. Deyir hələ 5 il öncə anladım ki, kitab-qəzet çapı get-gedə azalacaq. Bu işdə uğur görünmür. Birdəfəlik qablaşma, ümumiyyətlə qablaşma isə günü-gündən irəliləyəcək. İndi bütün dünyada ailə institutu zəifləyir, təkləşmə gedir, daha böyük qazanlarda yemək bişmir, "fast fud” yeyilir. Bəlkə də haqlıdır. Amma açığı mən tam belə düşünmürəm. Doğrudur, insanlar elə Azərbaycanda da daha ailədə qablaşmağa əvvəlki kimi həvəsli deyil. Müəyyən psixoloji faktorlar nəticəsində xüsusilə kişilər kollektivləşməkdən, məsuliyyətdən, başçı olmaqdan qaçır. Lakin hazırkı qənaətimə görə, mənim üçün ən etibarlı məkan hələlik ailədir, sabah necə düşünəcəm, bilmirəm. Bu barədə sonra daha ətraflı yazaram. Deyim ki, getdiyim o nəhəng zavodun ən böyük səhmdarı şirkət sahibinin qızıdır, 90 yaşı var, uzun zaman atasının işlərini yürüdüb, ailə qurmayıb, varisi yoxdur, indi böyük bir villada tək yaşayır. Almaniya hər nə qədər hüquqların bərabər qorunduğu ölkə sayılsa da, İtaliya və Fransa ilə müqayisədə çox az sayda qadın idarəçiyə malikdir. Kişilərin qadınlarla bağlı fikirləri də sandığımız qədər şəffaf deyil, onlar hələki qərarvermə üstünlüklərini əldən vermək istəmirlər.