Orta məktəblər gələcəyimiz olan övladlarımızın təhsil ocağı olması ilə yanaşı, həm də vətənpərvərlik, tərbiyə, milli təəssübkeşlik hissi, yüksək intellekt qazanmaları üçün müqəddəs məkan-məbəddir. Şagirdlərin keçdikləri onlarla dərslər içərisində ədəbiyyat fənninin yeri bu nöqteyi-nəzərdən xüsusidir. Ədəbiyyat fənninin tədrisi zamanı şagirdlərə keçilən mövzular onlara ağı qaradan, yaxşını pisdən, düzü əyridən, haqlını haqsızdan, ağıllını ağılsızdan ayırd etməyi öyrətdiyi kimi, bu dərslərdə vətənpərvərlik, dövlətçilik, dövləti çiçəkləndirən idarəetmə üsulları haqda geniş təsəvvür yaratmaq, vətənə, xalqa, soykökünə bağlılıq, dinimizi düzgün başa düşmək,kökündən ayrılmamaq və s.milyonlarla gözəl mənəvi əxlaqi keyfiyyətlər aşılanır, milli-mənəvi dəyərlərimiz barədə geniş məlumatlar əldə edilməsi öyrədilir.
Ədəbiyyat dərslərində şagirdlərin beynini yuyan, bəsit düşünməyə məcbur edən mövzular deyil, onları dərin düşünməyə sövq edən, zəkasına, zehninə təkan verən , ağıllı fikirləşməyə çağıran bədii əsərlər keçilməlidir.
7-ci sinifdə şagirdlərin öyrənməyə məcbur olduqları , abituriyentlərə əzbərlədilən, hətta MİQ imtahanlarında canfəşanlıqla imtahan suallarına əlavə edilən mövzulardan biri "Dərzi şagirdi Əhməd” adlanır. Nağıl janrında olan bu mövzunun qısa süjetinə nəzər salaq:
...Şah Abbas vəziri Allahverdi xana deyir ki, dərviş-libas olub çıxaq, görək nə var, nə yox.
Şah Abbasın gözəl avazı varmış. Meydanda durub oxumağa başlayan şah və vəzirini dərzi öz şagirdi vasitəsilə qonaq çağırır.
Axşam dərvişlər gəlirlər. Qonaqlıq zamanı dərzinin şagirdi Əhməd yuxulayır. Dərzi şagirdini oyadır. Əhməd narazılıq edir ki, niyə onu oyatdılar? "Bir yuxu görürdüm ki...O yuxum yarımçıq qaldı, ona heyfisilənirəm”. Usta soruşur ki, o nə yuxu idi? Əhməd deyir ki, onu soruşma. Dərvişlər də nə qədər yalvarırlar ki, yuxusunu danışsın. Əhməd təkidlə boyun qaçırır.
Şah Abbas taxta çıxan kimi Əhmədi çağırtdırır. Yuxusunu soruşur. Əhməd yuxusunu danışmaqdan israrla imtina edir. Onu möhkəm döyüb zindana salırlar.
Çox döyüldüyü üçün bədəni sızıldayan Əhməd zindanda zarıyarkən evi həmin zindana bitişik olan Şah Abbasın yeganə qızı Pəri Soltan qaravaşı ilə birgə onun yanına gəlir. İlk baxışdan Əhmədə aşiq olur. Zindana salınmasının səbəbini soruşur. Əhməd əhvalatı danışır. Pəri Soltan deyir ki, yuxunu danışıb niyə canını qurtarmırsan? Əhməd yenə də təkidlə yuxusunu danışmayacağını bildirir.
Pəri Soltan hər gün buna yemək gətirib qulluğunda durur. Zindanban Pəri Soltanın evinə zindandan qapı açıb Əhmədi ora aparırlar.
Firəng padşahından Şah Abbasa elçiliyə gəlirlər. Şah Abbas qızını verməyə razı olmur. Bir neçə gün keçir.Görürlər ki, İsfahanın ətrafını qoşun bürüyüb. Firəng padşahının vəziri şahın yanına adam göndərib:
-Mən Firəngistanın padşahının vəziriyəm,-deyir. Gəlmişəm qızın elçiliyinə.Əgər verməsən, mən 40 cavan oğlanla qız gətirmişəm. Onların qırxı da bir boy-buxunda, bir yaşda, bir sifətdədir. 20-si oğlan, 20-si qız. Onların hansıların oğlan, hansılarıqız olduğunu tapmasanız, torpağınızı at torbasında daşıdaram.
Şah Abbasla vəziri məşvərət edirlər. Qərara gəlirlər ki, Əhməddən kömək istəsinlər. Əhməd bir şərtlə razı olur ki, padşah Pəri Soltanı ona versin.
Əhmədin təklifi ilə isti suyu 40 cavanın əlinə tökürlər. Kim əlini çəkdisə qız, əlini çəkməyənin oğlan olduğunu müəyyənləşdirirlər.
Firəng padşahının adamları gedirlər.
Şah Abbas yenə Əhməddən yuxusunu soruşur. Əhməd cavab vermir. Onu təkrar zindana salırlar.
Firəng padşahından yenə elçilər gəlir. Qoşun şəhərin ətrafını tutur. Yenə tapmaca soruşulur. 3 almanın hansının builki, hansı bildirki, hansının inişilki olduğu müəyyənləşdirilməli idi.
Yenə Əhmədə müraciət olunur. Əhməd bu sualın da cavabını tapır.
Bir gün Şah Abbas qızı Pəri Soltanın evinə gələndə görür ki, Əhməd uzanıb, Pəri Soltan da baş ucunda oturub. Qız atasını görəndə utanıb pərdənin arxasına keçir. Əhməd bərkdən gülür.Səbəbini soruşanda deyir:
-Atayi-mehribanım, yuxuda görmüşdüm ki, bir ay başımın üstündə doğur, bulud da gəlib qabağını alır. O ay Pəri Soltan, bulud da sənsən.
İndi diqqət edək. Nə qədər mənasız, şagirdə müsbət mənada heç nə verməyən, onların zamanını, qiymətli vaxtlarını alan bir mövzudur. Axı XXI əsrdə yaşayan şagird bunu nə üçün öyrənməlidir? Nə üçün nağılın təhlili üçün onca vaxt sərf etməlidir? Nağılın heç bir detalını, epizodunu ötürmədən az qala əzbərləməli, verilən test suallarına cavab verməlidir.
Şagirdlərin içərisində zakalı olanlara da rast gəlinir, gülümsəyib sual verənlər də olur: "Bir ölkənin padşahının işi-gücü bitib, bir dərzinin yuxusu kimi mənasız bir şeylə maraqlanır?”, "Müəllim, bu yuxu deyilən şey nə qədər əhəmiyyətli oldu ki, dövlətin ciddi məsələləri qalıb, şah, vəzir, əyanları bu yuxu ilə uğraşırlar?”, "O boyda sarayda bir ağıllı adam tapılmadı, yaxşı ki, bu dərzini gətirib sarayın zindanına salıblar, lazım olanda məsləhəti ondan alırlar” və s. kimi istehzalı uşaq sualları.Üstəlik qıza bənzər oğlanların heç birinin isti su tökərkən əllərini geri çəkməmələri kimi mənasız, düşük, həm də məntiqsiz bir epizodu IQ səviyyəsi sıfırın altında olan insanlar güclü arqument kimi qəbul edə bilər, 21-ci əsrin insanı yox!
Nağılda 40 nəfər gəncin 20-si oğlan, 20-si qız olduğu deyilir. Bunların oğlan-qız olduğunu bir kimsə ayırd edə bilmir.
Məgər indiki zamanda, şagirdlərin internetdə, televiziya kanallarında gördükləri qıza bənzər oğlanları üstəlik dərslikdə də görmələri çox vacib idimi, üstəlik hər şeylə maraqlanan yeniyetmə vaxtlarında? Müəllimlər şagirdlərin: "O necə oğlanlar olub ki, qızlardan tamamilə fərqlənməyiblər?”, "Oğlanlar əyinlərinə nə geyiniblərmiş?”və s. kimi suallarının qabağında aciz qalmazlarmı?
Nağılın bir yerinə qayıdaq: " Əhməd təkidlə Pəri Soltana yuxusunu danışmaqdan boyun qaçırır. Pəri Soltan Əhmədin bu kişiliyinə təəccüb eləyib öz ürəyində ona "afərin” dedi. Məhəbbəti birə-min artdı”.
Şagirdlərə "kişilik” dərsi keçmək üçün istər folklorumuzda, istərsə də yazılı ədəbiyyatda kifayət qədər bədii nümunələr var.Yuxusunu təkidlə danışmamağın kişilik olduğunu ancaq minlərlə Azərbaycan nağıllarının, bədii əsərlərin içərisində yalnız şagirdlərə tədris olunan bu nağılda görə bilərik. Üstəlik "ağıllı” Pəri Soltanın buna görə ona məhəbbətinin birə-min artması körpə uşaqlara da gülünc görünür. Halbuki Azərbaycan folkloru içərisində kifayət qədər maraqlı, sanballı, şagirdlərə yaxşı mənada tendensiyalı təsir göstərəcək folklor nümunələrinə rast gəlmək olur.
"Arxı tullanmamış "Hopp”deməzlər-deyiblər.Dərzi şagirdi Əhməd isə hələ Şah Abbasın kürəkəni olmadan ona "Ateyi-mehribanım”- deyə müraciət edir, yuxusunda gördüyü qara buludun məhz şah olduğunu bildirməkdən də çəkinmir, rahat-rahat padşahın qızının otağında uzanlb dincəlir, padşahı görəndə zərrə qədər həya etmir, oxucu onun narahatlıq hissi belə keçirdiyini görmür.
Şagirdlər belə nağıldan hansı əxlaqi, tərbiyəvi dərs götürsünlər? Həm də yeniyetmə-7-ci sinif şagirdi?
"Dərzi şagirdi Əhməd” kimi nağıllarla yanaşı, onlarla atalar sözləri var ki, onun günümüzə "ata sözü” kimi gəlib çatmasına, sadəcə, təəccüb edirəm. Məsələn, "Allahsız yerdə otur, böyüksüz yerdə oturma”- bunu hansı urvatsız, Keçəl Həmzə kimi kişilər deyib, bilmirəm, amma bunu günümüzə, yəqin ki, ateist Sovet dövrünün bolşevik düşüncəli imansız, cahiliyyət dövrü fikirləri ilə yaşayan insanları gətirib çıxara bilblər. Qəlbində iman, Allah sevgisi olmayan adam nə bilər böyük-kiçik yerini?
"Axşamın xeyrindən səhərin şəri yaxşıdır”- Bu atalar sözü də günümüzə kimlər vasitəsilə gəlib çatıb, şaşırdıcıdır. Axı şər günün hansı vaxtında, hansı saatında yaxşı ola bilər? Allah insanı şərdən qorusun!
"Ağ dolağım sağ olsun, tapılmayan qız olsun”. Yenə də deyərdim ki, İslamdan öncəki-Cahiliyyət dövrü düşüncəsindən fərqli bir şey yoxdur burada.
"Susmaq qızıldır”. Halbuki ədalətsizliyi görüb susmaq,danışmaq məqamında susmağa üstünlük verən insanlar biganəlik sərgiləmiş, haqsızlığa yol vermiş olurlar. "Haqsızlıq qarşısında susan dilsiz şeytandır”(İmam Əli),"Biganə insan düşməndən qorxuludur”(F.Volter)
Belə nümunələrin sayını artırmaq olar. Amma fikrimizi əsaslandırmaq üçün, məncə, bu qədər yetər.
Pirkişiyeva Xalidə Hüseynqızı
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
