Təhsil ictimai həyatın əsas sferasıdır. Dövlətimiz təhsildə intellektual və yaradıcı potensialın inkişafına ümid bəsləyir və vətəndaşlarımızın keyfiyyətli təhsil almasını təmin edir. Təhsil müəssisələrinin işi nəzəri və praktiki məsələlərin həlli və demokratiya, bazar münasibətləri, insan hüquqları və azadlığının, sosial strukturların və idarəetmə formalarının inkişafı ilə sıx bağlıdır. Buna görə də müasir rəhbərlik öz tabeliyində olan işçilərin yaradıcılığına daha effektli təsir etmək üçün idarəetmənin psixoloji əsaslarını dərindən bilməlidir. Bu mexanizm tam öyrənilməyib. Ancaq bəzi elmi tədqiqatlar məktəb rəhbərliyinə imkan verir ki, onlar öz tabeliyində olan işçilərə lazımi şəraiti yaratsın, onlar da öz işlərini daha məhsuldar qursunlar. Psixoloji elmin nailiyyətləri, pedaqoji kollektivin və cəmiyyətin qarşısına çıxan bir çox əməli problemlərin həllində mühüm rol oynayır. İdarəetmədə psixoloji faktorun və effektli rəqabətin təsiri böyükdür. Bu baxımdan "Müasir məktəbdə direktorun şəxsiyyəti” mövzusu çox aktualdır, çünki rəhbərin şəxsiyyəti kollektivin inkişafında, əmək şəraitinin yaxşılaşmasında böyük rol oynayır.

Rəhbərliyin şəxsi keyfiyyətləri və onların pedaqoji kollektivdə, idarəetmədə effektli təsiri.

Görülən işin məqsədi: müasir məktəbdə direktorun şəxsiyyətinin öyrənilməsi. Bu məqsəsdlə yanaşı, aşağıdakı məsələlər də irəli sürülür.

1. Müasir məktəbdə direktorun işinə nəzəri cəhətdən baxılması;

2. Şəxsiyyət kimi müasir məktəbdə direktorun əməli fəaliyyətinin öyrənilməsi;

3. Müasir məktəbdə direktorun şəxsiyyətinin nəzəri aspektləri;

4. Məktəb direktorunun idarəetmə mədəniyyəti. Məktəb rəhbərliyinin idarəetmə mədəniyyəti onun müxtəlif növ idarəetmə fəaliyyətindən asılıdır. Bu da məktəbin idarə edilməsində yeni üsulların yaranmasına gətirib-çıxarır. İdarəetmə mədəniyyəti sosioloji, texnoloji və şəxsi yaradıcı komponentlərdən ibarətdir. İdarəetmə mədəniyyətinin aksioloji komponenti məktəb rəhbərinin pedaqoji idarəetmə savadından, yeni idarəertmə konsepsiyası onların praktiki mənimsənməsindən ibarətdir. Məktəb rəhbərliyinin idarəetmə mədəniyyətinin texnologiya komponenti müxtəlif üsullarla pedaqoji prosesin idarəetməsi deməkdir. Məktəbdaxili idarəetmə texnalogiyası məktəbdəki spesifik pedaqoji məsələlərinhəllinə yönəlməlidir. Bu məsələlərin nizamlanması menecer rəhbərin, pedaqoji analizin, planlaşdırmanın, təşkilatçılığın, nəzarətin pedaqoji proseslərinin tənzimlənməsindən asılıdır. Məktəb direktorunun idarəetmə mədəniyyətinin səviyyəsi onun bu məsələləri müxtəlif üsullar və yollarla həll etməsindən asılıdır. Məktəb direktorunun idarəetmə mədəniyyətindəki şəxsi yaradıcılıq komponenti onu pedaqoji sistemdəki yaradıcı fərd kimi göstərir. Məktəb direktorunun idarəetmə fəaliyyəti onu bir şəxsiyyət, rəhbər, təşkilatçı və tərbiyəçi kimi təqdim edir. Təhsil müəssisələrində rəhbər işçilərin ümdə vəzifəsi ondan ibarətdir ki, o öz məktəbində daxili qanun yaradır.

Məktəb direktorlarının əsas vəzifələri:

- Dövlət və ictimaiyyət qarşısında məsuliyyət daşıyır, uşaqların hüquqlarının qorunmasında, təşkilində , onların keyfiyyətli və effektli işlər görməsində cavabdehdir;

- Dövlət və ictimai orqanlarda tədris müəssisələrinin maraqlarını təmsil etməlidir;

- Məktəbdənkənar və sinifdənxaric işlərin təşkili üçün lazım olan şəraiti yaratmalıdır;

- Direktor müavinlərinin seçilməsi və onların funksional vəzifələrinin təşkilində, pedaqoji kadrların yerləşdirilməsində, sinif rəhbərinin seçilməsində, kollektivin, şagirdlərin və valideynlərin rəyini nəzərə almalıdır;

- Qabaqcıl və yaradıcı müəssisələrintəlimdə yeni metodla dərs keçməsinə və pedaqoji eksperimentlərin həyata keçirilməsinə şərait yaratmalıdır;

- Təhsil şöbəsi qarşısında öz fəaliyyətinə görə məsuliyyət daşıyır.

Məktəbdə müxtəlif pedaqoji işlərin görülməsi direktor müavinlərinə tövsiyə edilir. Təlim-tərbiyə üzrə direktor müavininə, sinifdən və məktəbdənxaric işlər üzrə təşkilatçıya, ibtidai sinif üzrə direktor müavininə və təsərrüfat işləri üzrə direktor müavininə tapşırılır.

Təlim-tərbiyə üzrə direktor müavini pedaqoji prosesləri təşkil edir, təhsil və dövlət proqramlarının müəllimlər tərəfindən yerinə yetirilməsinə nəzarət edir, müəllimlərin dərs saatlarını tənzimləyir, dərs cədvəlini tərtib edir, məktəbdəki metodik işlərə rəhbərlik edir, direktor müavinlərinin vəzifələri məktəb qanunlarına əsasən həyata keçirilir.

Son illərdə yeni tipli məktəblərdə, gimnaziyalarda, liseylərdə məktəb şurasının qərarı ilə yeni perspektiv işlər görmək üçün yeni direktor müavinləri vəzifəsi yaradılır. Məsələn, elmi işlər üzrə direktor müavini, alimlərlə, ali məktəb müəllimləri və elmi mərkəzlərlə sıx əlaqə saxlayır və pedaqoji işə cəlb edir.

Direktorun effektli idarəetmə fəaliyyəti onun öhdəsində olan işçilər arasında vəzifələri düzgün bölməsindən asılıdır. Müxtəlif iclaslarda, pedaqoji şuralarda, direktoryanı müşavirələrdə zəruri məsələləri həll edir.

Müasir məktəblərdə direktorun idarəetmədə əsas funksiyaları.

Pedaqoji analiz məktəbin idarə edilməsinin funksiyasıdır. Alimlərin fikrincə, pedaqoji analiz pedaqoji proseslərininkişafını öyrənir və idarəetmə sistemini yaradır. Direktor və onun müavinləri tərəfindən aparılan analizlərin tərkibi aşağıdakılardır: açıq dərslər keçirmək, dərslərdə oturmaq, sinifdənxaric məşğələlərə nəzarət etmək .

Bu analizlərin nəticəsi imkan verir ki, bu və ya digər məsələlər operativ həll olunsun. Tematik analizlər dərsin və sinifdənxaric işlərin sistemini öyrənir. Məktəb direktoru müəllimlərin dərsini analiz edərkən onların iş sisteminə bələd olur. Tematik analizlər bir sıra kompleks problemlərdən, məsələn, müəllimlərin iş sistemindən, sinif rəhbərlərinin mənəvi, estetik, intellektual mədəniyyətindən və pedaqoji fəaliyyətinin səviyyəsindən ibarətdir. Onlar tematik analizlərin əsasında öz işlərinin yekun analizini yaradırlar. Yekun analiz daha geniş sahəni əhatə edir. Bu analiz birinci və ikinci yarımilin sonunda aparılır və onun məqsədi dərs ilinin nəticələrini öyrənməkdir. Yekun analiz üçün məlumatı, yarımillik yoxlama işlərinin qiymətlərini müəllimlərin təqdim etdiyi arayışlarda, hesabatlarda öyrənmək olur.

Bəhruz Səlimxanov
Sumqayıt şəhər 9 nömrəli tam orta məktəbin direktoru 

İstifadə olunmuş ədəbiyyat: "Müasir məktəb direktoru və onun işinin təşkili"

Müəlliflər: Gülşən Orucova

Bəhruz Səlimxanov

Orxan Qurbanov