Sultan Mehmet: "Öncə o, mənim ürəyimi fəth etdi, sonra da mən onu”

İstanbulu fəth etməyi düşünən 21 yaşlı Fateh Sultan Mehmet xan xalqın nəbzini və əhval-ruhiyyəsini öyrənmək üçün təğyiri-libas olub günün ən erkən saatlarında Ədirnə bazarına çıxır. Bazarın ən ucqarındakı bir dükana - bazarlığa gedir. Alacağını alıb çıxmaq istəyərkən bir də geriyə dönüb başqa bir malın qiymətini soruşur. Dükan sahibi bu dəfə ona mal satmaqdan imtina edir: "Mən sənə mal satıb siftəmi etdim, kisənə bərəkət, başqa alacağınız varsa, qonşu dükandan alın, çünki o hələ siftə etməyib” deyir və müştəriyə mal satmır. Sultan bir söz demədən dükandan çıxıb baqqalın göstərdiyi qonşu dükana girir.

İkinci dükançı da eyni tərzi göstərir, Sultan ikinci dəfə onunla bazarlıq etmək istəyəndə: "Mən sənə mal sataraq siftəmi etdim, başqa alacağın varsa, qonşu dükandan al, çünki o hələ siftə etməyib" deyir.

Beləcə Sultan bütün bazarı gəzir və tacirlərdən, dükan sahiblərindən eyni münasibət görür. Ümmətin sağlam düşüncəsinə heyran qalan gənc Sultan Mehmet Xan saraya dönərək səcdəyə qapılıb, üzünü göylərə tutaraq: "Ya rəbbim, Sənə həmd olsun, mənə bir-birini düşünən, əsirgəyən insanlardan ibarət millət nəsib etmisən. Mən bu əsl millətlə Bizansı, Konstantinopolu deyil, dünyanı fəth edərəm" deyir.

Bir gün də Üsküdardan keçərkən görür ki, ətraf qələbəlikdir, insanlar yaxınlaşıb mərmər sütunların bir kənarına bağlama qoyur və sakitcə oradan uzaqlaşır. Yavərindən bunun nə demək olduğunu soruşur. O da deyir ki, xan sağolsun, bura "sədəqə daşı” adlanır. Gördüyünüz bu qələbəliyi yaradan da imkanlı insanlardır, hər gün toran qarışanda buraya gətirib yeyəcək, geyəcək və para qoyurlar. Məğrib namazından sonra da, imkansız insanlar buraya gəlir, bu sədəqədən onlara yetəcək götürüb, gecənin qaranlığında yox olurlar. Xan yenə də təğyiri-libas olub gecə sədəqə götürməyə gələn insanların nəfsini yoxlamaq üçün bir tərəfdə dayanıb gözləyir.

Məğrib namazından sonra bir də baxır ki, yoxsul və füqəralar "Sədəqə daşları” deyilən əraziyə gəlirlər. Amma günortakı qələbəlikdən əsər-əlamət yoxdur, ətrafda yalnız onlardır, sakitcə mərmər sütunlara yaxınlaşıb uca yaradana, ölkənin xanına və yardımları buraya qoyan insanlara dua edib sonra da acgözlük etmədən, gözləri-könülləri tox şəkildə bir miqdar yardım götürüb sakitcə uzaqlaşırlar. Bu asalətə və əxlaqa heyran qalan Fateh Mehmet xan yenə də, duya və səcdəyə qapılır, "Uca Yaradan, sən bu millətə bu qədər gözəl mərifət, əxlaq və tərbiyə vermisən, mən də onlara layiq olduqları gözəl Konstantinopolu verəcəm” deyir və etəsi günü hücuma hazırlıq əmri verir.

Onun bu dəli və çılğın sevdasına mane olanlar sonda yenilirdilər. O, bir havalı aşiq idi. Beləliklə, 1453-cü il martın 23-də məsləhət-məşvərətdən sonra Divan Konstantinopolun mühasirəyə alınmasına qərar verdi. Taxta çıxdığı ilk Sultan Mehmet Anadoludakı və Ədirnədəki qüvvələrin Konstantinopola doğru hərəkət etmək əmrini verdi. Həmin vaxt Osmanlı ordusu dünyanın ən inkişaf etmiş ordusuydu. Sultan özü top düzəldilməsində iştirak edir, yeni top layihələri hazırlayırdı. Bundan başqa o dövrün ən böyük top ustası olan macar Urban Osmanlılarla işləyirdi, o dövrün «Şah»ı adlanan ən böyük topu düzəltmişdi. 120 minlik ordu aprelin 2-də Konstantinopola yaxınlaşdılar. Sultan Mehmet imperatordan şəhəri təslim etməyi istədi. 50 minlik ordusuna, Genuya və Venetsiyadan gələn köməyə, ən əsası isə Konstantinopolun keçilməz divarlarına güvənən imperator Konstantin təklifi qəbul etmədi. Bizanslılar aprelin 6-da top səslərinə oyandılar. Şəhərə hər yerdən atəş saçılırdı.

Konstantinopolun çökməyi 53 gün sürdü. İlk hücum uğursuz oldu. Dənizdən şəhərin girişi ağır zəncirlərlə qorunduğundan Osmanlı gəmiləri gələn yardımın qarşısını ala bilmirdi. Bizans və Osmanlı donanmalarının ilk çarpışmasında isə türk donanması məğlub oldu. Bu durum Sultan Mehmeti özündən çıxardı. Sultan atını dənizə sürdü və bağıraraq gəmilərin geri çəkilməsini əmr etdi.

Savaşın 20-ci günündə Osmanlı ordugahında böyük bir ümidsizlik vardısa da, xalq onun yanında idi. Uşaqdan, qocadan, qadına, əlsiz-ayaqsıza qədər hər kəs sevimli Xana gücü çatan yardım göstərir, savaşın qazanılması üçün dua edirdilər. Gecələr "Allahu-Əkbər” nidalarından Bizans hökmdarı nə yata, nə düşünə bilirmiş. Bu etibarı, ümmətinin sevgini görən 21 yaşlı Mehmet: "Mən bu insanların umudunu necə qıra bilərəm, onları necə umutsuzluğa düçar edər, düşmən əlinə verə bilərəm?! deyib, şir kimi hayqırır, Bizanssurlarının üzərinə gedirdi.

İstanbulun fəthində bir də özünün müəllimi hesab etdiyi Ağ Şəmsəddinin inancına və dualarına güvənirdi. Son hücumun vaxtını və tarixini də, o mübarək adam işarət edir:

"Bu ilin Cəmadiyələvval ayının 20-də səhər filan tərəfdən qalaya hücum etsinlər. O gün şəhər fəth ediləcək və İstanbuldan azan səsləri ucalacaq", - dedi. Bunun ardınca sultana məktub da yazaraq: "Qul hərəkət edir, Allah Təala istədiyini ona verir. Hökm Allahındır. Lakin qul da əlindən gələn qədər qeyrət göstərməlidir və bu işdə canını əsirgəməməlidir. Rəsulullahın və Əshabının sünnəti budur", - deyə bildirir.

Sədri-Əzəm, Xəlil paşa və digərləri yığılıb onun başına ağıl qoymaq istəyir, gəl bu sevdadan əl çək” deyirlər. Mehmet isə birmənalı olaraq təklifi geri çevirir: "Ya mən bu şəhəri alacam, ya da şəhər məni alacaq»- deyir.

Bir yol qalırdı, Genuya və Venetsiyadan dəniz yolu ilə daxil olan köməyin qarşısını almaq və şəhəri tam mühasirəyə almaq. Bunun üçün Osmanlı gəmilərinin Haliçə keçirməyin yolu tapılmalı idi. Sultan şəhərə hücumun dayandırılmasını və ordunun istirahət etməsini əmr etdi. Bir həftəlik istirahət zamanı əsgərlər ətrafdakı ağacları qırır və tirləri indiki Dolmabaxça ilə Haliç arasındakı quru əraziyə döşəyirdilər. Qala bürclərindən bunu izləyən bizanslılar nə baş verdiyini kəsdirə bilmirdilər. Yalnız üzərinə zeytun yağı sürülmüş gəmilərin tirlərin üstü ilə Haliçə endirildiyini görəndə bizanslılar dəhşətə gəldilər. Sultan Məhməd normal insanın düşünə və reallaşdıra bilməyəcəyi bir işi həyata keçirə bilmişdi. İki günün içində 70-ə qədər gəmi Haliçə endirilmişdi. Artıq Konstantinopol heç bir yerdən ərzaq yardımı ala bilməyəcəkdi.

Son hücumu Zaqaros Paşa başlatdı. Türk ordusu şəhərə topların şəhər divarlarında açdıqları dəliklərdən girdi. May ayının 29-u idi. Yeniçərilər son həmləni vurmaq üçün şəhərə daxil oldular və axşama yaxın şəhərdə müqavimət aparacaq güc qalmadı. Şəhər hücumla alınmışdı və islam qaydalarına görə şəhərin yağmalanması halaldı.

Yağma 3 gün sürdü. 53 günlük mühasirədən sonra - 6 aprel 1453-cü ildə başlayan savaş təxminən ayyarımdan sonra - mayın 29-da Fateh Sultan Mehmetin şəhərə daxil olması ilə nəticələndi. Fateh atını dünya möcüzəsi olan Aya Sofiyaya sürdü. Öncə burda namaz qılıb Allaha həmd etdi. Ardınca: «Bundan sonra taxtım İstanbuldur», deyərək Aya Sofiyanın əbədiyyətə qədər məscid olaraq qalmağını buyurdu.

Bəzi mənbələrdə "Şəhərə doğru”, bəzi mənbələrdə isə "Böyük dərgah” mənasında işlənən İstanbul sözü şəhərin yeni adı oldu. Və beləcə əsrlərdir Topqapının, Ayasofiyanın sultan çinarları, göz yaşına dönüb Egeyə doğru axan Mərmərə qəhrəman türk irqinə Sultan Mehmetin səcdə etdiyi millətinin əfsanəsini anladır dünyaya. Mehmet İstanbula girmək üçün birinci xalqının gücünü, inamını və imanını öyrənmək istədi və buna əmin olduqdan sonra aid olduğu milləti ilə deyil İstanbula cahana sahiblənmək istədi. Ta o zamandan gənc Mehmetin səsilə qağayılar, göyərçinlər alatorandan "pırrr” deyə özgürcə uçur, gəmilərin fit səsləri danı sökür. Günəş də məmnun-məmnun altın işıqlarını bu səsin həyəcanıyla saçır. Aradan əsrlər keçib. Divanə bir rəssamın tablosu kimidir bu divanə şəhər. İstanbulluların bir deyimi var:

"Bizim İstanbul tutqumuz ahşap evin yanğını kimidir, heyy tutuşur yanırız". Hər tərəf sevdadır bu şəhərdə Fateh Mehmet sevdası, bir də millətinə güvənin, inamın və imanın sevdası. Hələ keçilməz, dəlinməz surlar, yunanların dizini yerə gətirən qala hasarları. Sanki Fatih Sultan Mehmet xan Topqapı önündədir, İstanbulun fəthindən sonra atıyla bərabər Qara dənizin qoynuna atlanacaq kimi. "İstanbulu necə fəth etdiniz?" deyə sormuşlar zamanında ondan. O da: "Öncə o mənim könlümü fəth etdi, sonra da mən onu" deyə cavab vermiş.

Bir yunan tarixçisinin gündəliyindən:"Osmanlı ordusu Aya Sofiyada namaz qılmağı arzulayarkən yunanlılar da xristianlığın ən böyük kilsəsi Aya Sofiyanı təslim etməmək üçün ölməyə hazır vəziyyətdə gözləyirdilər. Surlar yıxılıb İstanbul düşdüyündə yüzlərlə insan Aya Sofiyaya sığınaraq İsanın tez bir zamanda dönüb dünyaya qayıtması üçün dua edirdilər. Amma ki, faydası yoxdu, İsanın yerinə gələn yeniçərilər, osmanlılar və onların canlarından çox sevdikləri gənc və yaraşıqlı xanları gəlmişdi. Onlar həmin günü bu müqəddəs məbəddə namaz qıldılar, ikonaların üzərini xalı və qiymətli örtüklərlə qapadılar. Kontantinopolda gördüklərimdən o qənaətə gəldim ki, yunanlar heç bir zaman Ay Sofiyanı itirməyi nə özlərinə, nə də Osmanlılara bağışlamayacaqlar”.

Demək ki, torpağı, ərazini fəth etmək üçün öncə ətrafındakı insanları, aid olduğun toplumun könlünü, zehniyyətini və düşüncəsini fəth eləməlisən, özünü onlara inandırmalısan. Bundan gerisi təfərrüatdır.

Rəsmiyyə Rzalı-Qarayeva
Cebhe.info