İdarəetmə metodları

Cəmiyyətin həyatında başlanmış demokratik dəyişikliklər məktəbin idarə edilməsinin demokratikləşdirilməsi tələbini irəli sürür. "İdarə” anlayışı ümumi, universal anlayışlar sırasına daxildir. Cəmiyyəti nizama salmaq, təkmilləşdirib inkişaf etdirmək məqsədi ilə ona təsir vasitəsi kimi sosial idarəetmə hər bir cəmiyyətin mühüm daxili xassəsidir.

Cəmiyyətin elmi idarə edilməsi – məqsədəyönəlmiş, şüurlu, elmi surətdə əsaslandırılmış prosesdir. İdarəetmə müəyyən məqsəd və ya məqsədlər sistemini, onlara nail olmaq üçün optimal yollar və vasitələr seçilməsini tələb edir. Fasiləsiz proqnozlaşdırma, planlaşdırma, qərar qəbuletmə, nəzarət və tənzimləmə proseslərini özündə birləşdirən müasir idarəetmə sistemi təhsil müəssisələrinin idarə olunmasına da müvafiq gəlir. Məlumdur ki, idarəetmə özünəməxsus struktura (idarəetmə məqsədi – idarəetmə prinsipləri – idarəetmə metodları – rəhbərlik metodları silsiləsi) malikdir. Bu zəncirdə idarəetmənin məqsədi müəyyənedici rola malik olmaqla birinci yerə qoyulur.

Məqsədin seçilməsi, müəyyən edilməsi idarəetmənin başlanğıc nöqtəsi, birinci mərhələsi, onun yaradıcı tərkib hissəsidir. İdarəetmənin məqsədi – onun məzmunu, idarəetmə səviyyəsi, əhəmiyyəti və davam müddəti (strateji, uzunmüddətli, taktik, qısamüddətli) ilə müəyyən edilir.

İdarəetmənin məqsədi müəyyən prinsiplər əsasında həyata keçirilir. Müasir şəraitdə idarəetmənin ümumi prinsiplərinə aşağıdakılar daxil edilir:

1) idarəetmənin ictimai xarakteri prinsipi;

2) humanistlik prinsipi;

3) səmərəlilik prinsipi;

4) qənaətcilik prinsipi;

5) üsul, vasitə və təsirlərin idarəetmə obyektinə mənsub qanunauyğunluqlara müvafiqliyi prinsipi;

6) inteqrallıq prinsipi

Qeyd etmək lazımdır ki, bu və ya digər məqsəd müxtəlif metod və vasitələrlə həyata keçirilə bilər. Elmi idarəetmənin mühüm vəzifəsi ondan ibarətdir ki, problemin çoxsaylı həlli yolları, variantları içərisindən ən səmərəlisi, sərfəlisi seçilsin: az vaxt, qüvvə, material sərf etməklə, daha yaxşı nəticələr əldə edilsin.

İdarəetmənin prinsipləri və metodları arasında qarşılıqlı əlaqə vardır.İdarəetmə prinsipləri – nəzərdə tutulan məqsədi həyata keçirmək üçün zəruri olan, mühüm, birinci dərəcəli qaydalardır. Metodlar – idarəetmə prinsipləri əsasında nəzərdə tutulan məqsədin həyata keçirilməsi yollarıdır. İdarəetmənin prinsipləri öz xoşuna, iradi seçilmir; onlar məcburi və ümumi olmaqla, idarəetmənin bütün mərhələlərində əsas götürülür.

İdarəetmə metodları da obyektiv olaraq mövcuddur, onları uydurmaq, kəşf etmək olmaz; onlar idarəetmə prinsiplərindən irəli gəlir, həmin prinsiplərlə şərtlənir.Lakin metodlar prinsiplərdən fərqli olaraq çoxvariantlı olur, məqsədə müxtəlif yollarla çatmağa imkan verir.

İdarəetmə metodları ilə rəhbərlik metodları eyni anlayışlar deyildir. Müşahidə və sorğular göstərir ki, məktəb rəhbərlərinin əksəriyyəti onları eyniləşdirir.

İdarəetmə metodları ilə rəhbərlik metodlarını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. İdarəetmə metodları – bu və ya digər həlqədə idarə sisteminin başqasına – aşağı idarəetmə orqanlarına təsiridir. Rəhbərlik metodları - məqsədi həyata keçirən işçilərə təsir üsullarıdır. Deyilənlərdən belə nəticə çıxır ki, idarəetmə metodları ilə rəhbərlik metodları qarşılıqlı əlaqədədir. Onlar ümumi əsasa malikdir, ümumi vəzifə və məqsədi həyata keçirir. Bununla belə, onları eyniləşdirib aralarında bərabərlik işarəsi qoymaq olmaz: birincisi idarə olunan obyektə, sistemə, ikincisi isə konkret icraçılara yönəldilir. Deməli, harada bilavasitə adamlarla iş gedirsə, orada rəhbərlik metodları tətbiq olunur.

Vahid, standart metod yoxdur, ola da bilməz. Müxtəlif metodlardan konkret şəraiti və vəziyyəti nəzərə almaqla istifadə edilməlidir.

Rəhbərlik metodları məsələsi rəhbərlik üslubu ilə sıx əlaqədardır. Rəhbərlik üslubu obyektiv formalardan ( iş şəraiti, həll olunan məsələnin xüsusiyyəti, kollektivin inkişaf səviyyəsi və s.) və subyektiv faktordan ( rəhbərin şəxsiyyəti, onun səriştəlilik dərəcəsi və s. ) asılıdır.

Məktəbə rəhbərliyin yenidən qurulması bütün iş üslubunun kökündən dəyişdirilməsini tələb edir. İdarəetmə fəaliyyətində avtoritar, liberal, və demokratik üslubu fərqləndirmək lazımdır.

Sumqayıt şəhər 9 nömrəli tam orta məktəbin direktoru
Bəhruz Səlimxanov