Bizim yenicə "tanış olmağa” başladığımız bu maddə indiyədək dünyada hansı fəlakətlərə yol açıb?
Nobel prospektindəki 9 mərtəbəli yaşayış binasında baş verən yanğında katalizator rolunu oynayan poliuretan materialının yerli mütəxəssislərin ekspertiza nəticələrini gözləməklə bərabər, Əməkdaşımız internetdə bu materialla bağlı daha dərin bir araşdırma aparıb.
Məlum oldu ki, bu materialdan indiyə qədər dünyanın bir çox ölkələrində müxtəlif yanğınlar törənib. Əksər hallarda yanan binalar külə dönüb. 2013-cü il aprelin 3-də Çeçenistanın paytaxtındakı "Qroznıy City" Kompleksinin "Olimp" qülləsində 7 saat sürən yanğında alov qısa müddətdə 40 mərtəbənin hamısına yayılıb. O zaman rus qəzetləri yazırdı ki, çeçen "Olimp"i Moskva "Dukat"ı kimi yandı. Hələ 2007-ci ildə Moskvanın "Dukat-Palas" biznes mərkəzi də beləcə yanıb külə dönmüşdü. Göydələndə alovların sürətlə yayılmasının səbəbini yanğından mühafizə üzrə mütəxəssis Vladimir Kulaqin tezalışan poliuretan materialdan istifadə ilə izah edib. Ekspertlər deyiblər ki, binaların fasadına çəkilən üzlüklər yanğın təhlükəsizliyi tələblərinin standartlarına cavab vermir. Kütləvi informasiya vasitələri məlumatlı mənbələrə istinadən Çeçenistanda bir çox binaların yenidən qurulması, o cümlədən yanan qüllənin tikintisində fasadın üzlənməsi zamanı ucuz plastik materiallardan istifadə edildiyini yazırdılar. Mütəxəssislərə görə bu üzlüklər yalnız yanğın təhlükəsi törətmir, yanan zaman zəhərli qaz da buraxır. Rusiyalı mənbələr bəzi ölkələrdə, xüsusilə Qazaxıstanda binaların tikintisi və rekonstruksiya işlərində belə materiallardan istifadənin qadağan olunduğunu yazırlar.
Mütəxəssislər yanğını göydələnlər üçün başlıca təhlükə kimi görürlər. Fasadları poliuretan, penoplast üzlüklərlə örtülmüş belə binalarda yanğını nəinki söndürmək mümkün olmur, onu lokallaşdırmaq belə çətindir, baxmayaraq ki, binalarda yanğınsöndürmə sistemləri dərhal işə düşür. Hələ 2009-cu ildə Çinin mərkəzi televiziya qülləsi də binaya düşən fişəngdən bir neçə saat ərzində yanmışdı. Məlumatlara görə, burada da binanın üzlüyünə ucuz materiallar işlənmişdi. Xüsusilə də Qroznıdakı yanğının sürətlə yayılması tezyanan poliuretan materialın "günahı"nı sübut edirdi. Tikinti materiallarından əlavə yanğından mühafizə üçün istifadə olunan izolyasiyanın da böyük əhəmiyyəti var.
Divarlarda ölüm təhlükəsi
Digər bir mənbə 2005-ci ildə Berlində baş verən yanğından yazır. Bu hadisə də aprel ayına təsadüf edir. Mənzildə televizorun alışması ilə alov polistirolla izolyasiya olunmuş fasadın xarici səthinə yayılıb, sayılan dəqiqələr ərzində alov bütün binanı əhatə edib. Baxmayaraq ki, 22 metrdən hündür yaşayış binalarının izolyasiyası üçün polistiroldan istifadəyə məhdudiyyətlər var, dövri olaraq alman nəşrlərinin ölkədə yanğının davam etdiyi barədə müxtəlif başlıqlı məqalələri səngimir. "Polistirol köpüklər fasadda - ləng işləyən bomba", "Polistirol elə sürətlə yandı ki, yanğısöndürənlər 8-ci dəqiqədə qorxub eksperimenti dayandırdılar", "İstilik izolyasiyası: yanğın üçün tələ", "İstilik izolyasiyası insan həyatını təhlükə ilə üz-üzə qoyur", "Milyonlarla evlər və onların sakinləri fəlakət qarşısında: polistirol köpüyü son dərəcə alışqandır. Hətta peşəkar inşaatçılar onun ölümcül təhlükəsindən şübhələnmirlər", "Bu, benzin kimi alovlanır", "Yanğın təhlükəli fasadlar", "Dəhşətli səhər", "İstilik izolyasiyasından üç il sonra mənim xəyallarımın evi hisli-paslı daxmaya bənzəyirdi", "Bir göz qırpımında binanın fasadı odlar içində idi", "Polistirol yanan zaman yanğınsöndürənlər onun arxasınca çata bilmirlər", "Fasadların istilik izolyasiyası risklidir", "Divarlarda ölüm təhlükəsi", "Fasadda zəhər", "Tikintiyə nəzarət təftişçiləri polistirol təhlükəsini sözdə əhəmiyyətli şəkildə kiçildirlər", "Yanğın zamanı 5 ölü" və s. yazılar dərc edilirdi.
Alman cəmiyyətinin polistiroldan yanğın qorxusu o qədər yüksəkdir ki, onlar üzlüklərdən yanan binaların internet-resurslarını da hazırlayıblar. Almaniyanın dövlət televiziyası buna həsr edilmiş "İzolyasiya dəliliyi" və ya "İzolyasiya - ağılsızlıq davam edir" başlıqlı tənqidi verilişlər hazırlayıb. Hətta ondan istifadənin əks təbliğini də aparırlar. Kadrların birində fəhlə divara üzlənmiş polistirolu kürəklə qoparıb yerə tökür. Polistirolla üzlənən alman evlərinin çoxunun taleyi belədir. Bu proqramlar Almaniya cəmiyyətini o qədər sarsıdıb ki, bir qrup deputat Bundestaqa sorğu göndərib, vətəndaş cəmiyyəti isə ölkənin cinayət məcəlləsinə uyğun yanğın əleyhinə tikinti normativləri və təhlükəsizliyinin pozulmasından şikayət verib.
Bizdə isə vətəndaş cəmiyyəti susur. Yanğınsöndürmə mütəxəssislərinin fikrincə, belə izolyasiyanın yanğın riski düzgün qiymətləndirilməyib, alov dramatik sürətlə yayılır. Frankfurt yanğın departamentinin rəhbəri Raynhard Ris 2012-ci ildə yaşayış evlərinin birində baş verən yanğının dəhşətli miqyasından elə şoka düşüb ki, polistirolun istifadəsini dərhal dayandırmağı tələb edib.
Təhlükəli eksperiment
Forumların birində Ukraynadan olan istifadəçi yazır ki, Kiyevdə penoplastla üzlənən bir ofis-yaşayış binası düz üç dəfə yanıb. Bundan əvvəl isə "Albion" fitness-klubu alovlanmışdı. Başqa bir bina da ya siqaret qığılcımından od almışdı, ya da yığılıb qalan zibildən. Yanğınsöndürənlər alovları ram etməyə çalışsalar da, yanmalı olanların hamısı yanıb qurtarmışdı. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin mətbuat xidməti də penoplastın tamamilə yandığını təsdiqləyib. Amma heç kim nəticə çıxarmayıb və 5 ay sonra həmin kompleksin ofisi də yanıb.
Bir istifadəçi isə yazır ki, ikimərtəbəli evin sahibi binaya daxildən qızdırıcı izolyasiyanın vurulmasını istəyib. Qısaqapanma baş verib və 2-ci mərtəbədəki odadavamlı dedikləri poliuretan 5 dəqiqə ərzində yanıb qurtarıb. Daha 15 dəqiqədə də ev alovsuz barıt kimi elə yanıb ki, onu sadəcə partlayış dayandıra bilərdi. Heç nə etmək mümkün olmayıb, hər şey yanıb qurtarıb. Indi bu inşaatçı məsləhət verir ki, tikinti materiallarının seçimində ehtiyatlı olun. Başqa bir usta isə yazır ki, sexdə qızdırıcı hissəni quraşdırmağı bitirib, qızdırıcı material qismində isə polistirol istifadə edib. Sonra ağlına bir fikir gəlib ki, görəsən həqiqətən polistirol qələmə verildiyi kimi özü-özünə sönür? Eləməyib tənbəllik, bir parça götürüb elə binanın içindəcə yandırıb. Bu zəhrimar da dərhal alov alıb, bir dəqiqə ərzində yanmağa davam edib və içərini zəhərli tüstü bürüyüb. Adam apardığı "eksperimenti" onunla izah edir ki, deyilənləri gözü ilə görmək istəyib və görüb. İndi "polistirolsevənlər"ə məsləhət görür ki, onu istifadə etməzdən əvvəl qapalı bir yerdə, məsələn, tualetdə yandırıb güvənlərini belə yoxlasınlar. Başqa bir istifadəçi isə yazır ki, Moskvada fəhlələr binanı qızdırmaq istədikləri zaman qəfildən qığılcım alan poliuretan şölələnib, nəticədə bina bütünlüklə yanıb.
Azərbaycanda poliuretanın istehsalı ilə kimlər məşğul olur?
Plastik üzlüklərin fasadlarda yaratdığı fəsadlarla bağlı internetdə yüzlərlə məqalə, forum, videosüjet, şəkil var. Belə materiallarda təkcə yanğın təhlükəsi yoxdur, poliuretan həm də göbələyin "qurbanı"dır. Amazonda ekspedisiya zamanı tələbələr göbələyin poliuretanı "yediyi"nin şahidi olublar, göbələk plastiki oksigensiz şəraitdə karbona çevirib. Tədqiqatlar göstərib ki, göbələk plastiklə qidalananda yaşaya bilər, hətta anaerob mühitdə, yəni oksigen olmadan da.
Azərbaycanda poliuretanın istehsalı və tətbiqi ilə məşğul olan bir neçə şirkət var. "Global Stone" hələ 2011-ci ildə zavodun açılışını edib. Şirkətin web-saytında da regionda poliuretan fasad örtüyünün tək istehsalçısı olduğu yazılır. Tamamlanmış layihələrdən keçən il Gəncədəki Heydər Əliyev Park-Kompleksi (Zəfər Tağı), Ziya Bünyadov prospektindəki 9 mərtəbəli yaşayış binasının fasad rekonstruksiyası, icra mərhələsində olanlar M.Araz küçəsindəki yenə 9 mərtəbəli yaşayış binası, Azərbaycan Veteranlar Təşkilatının inzibati binası və Mətbuat prospektində 5 mərtəbəli yaşayış binası göstərilir. Şirkətin partnyorları "Global Construction", "Global Light", "Poliplast" və "M-Line"dır.
"Polyspray" şirkəti də bu materialdan istifadə edir və rəsmi web-saytında materialla bağlı belə yazılır: "Poliuretan - adətən "köpük" adlanan bu material qaz dolu plastiklər qrupuna aiddir və 85-90% inert qazlardan ibarətdir". Qaz olmağına qazdır, amma necə "inert" olduğunu yanğın zamanı gördük, benzindən pis yanmırdı.
Üçüncü bir şirkət yuxarıda partnyor şirkət kimi adıçəkilən "Global Construction"dır ki, onun da web-saytında fasadlara və interyerə poliuretan örtüklərinin quraşdırılması xidmətlərini təqdim etdiyi yazılır. Gəncədə Heydər Əliyev Park-Kompleksi, Ziya Bünyadov prospektində üç ədəd 9, iki 5, Bakıxanov qəsəbəsində bir 5 və yeddi 9, Bibiheybət qəsəbəsində 17, Heydər Əliyev prospektində 5 və 16, Atatürk prospektində 16, Təbriz küçəsində iki 9, Yusif Qasımov küçəsində 9, S.Orucova küçəsində 9, A.M.Cümə küçəsində 14, Həsənoğlu küçəsində 9, 13 və 16, Bayıl qəsəbəsində 16, Qaradağ rayonu Sahil qəsəbəsində beş 9, Mayakovski küçəsindəki 4, Buzovnada 9 mərtəbəli yaşayış binaları, Auditorlar Palatası, Azərbaycan Beynəlxalq Bankı, Bakı Klinikası, Günəş Şadlıq sarayı, F.Xoyski küçəsində 200 saylı bağça, Dövlət Sərhəd xidmətinin Akademiyası, Dövlət Miqrasiya xidmətinin inzibati binası, Sumqayıtda 5, Mingəçevirdə iki 3, iki 5, iki 9, iki 12 mərtəbəli yaşayış binası, orta məktəb binası, uşaq bağçası, Saatlı rayon İcra Hakimiyyəti və daha 10-larla bina tamamlanmış və icra mərhələsində olan poliuretan fasadlı layihələrdir.
Zığ şossesində işləri "TNH" adında şirkətin apardığı deyilir. Onun varlığını fasadların üzləmə işlərində iştirak edən briqada üzvləri söyləsələr də, bütün başqa nüfuzlu şirkətlərdən fərqli olaraq, onun web-saytına hələlik rast gəlməmişəm. Nə şirkətdir, nə məqsədlə və kim tərəfindən yaradıldığı hələlik bizə məlum deyil. Amma məlum yanğında səbəbkar olduğu güman edilən poliuretanın ekspertizasının nəticələri bəlli olana qədər bu ərazidə fasadlama işləri müvəqqəti olaraq dayandırılıb. (bizimyol.info)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
