Rubrikamızın budəfəki qonağı vaxtilə "168 saat" qəzetində, AzTV nin uzun illər Orta Asiya üzrə müxbiri kimi çalışmış təcrübəli jurnalist Aida Eyvazlıdır. Onunla bir çox maraqlı məqamlardan danışdıq. 

- Salam Aidə xanım, xoş gördük sizi. Son zamanlar jurnalistlərin deyil, jurnalist vəsiqəsi gəzdirənlərin sayı çoxalıb. Bunun səbəbi, sizcə, nədir?

- Əleyk əs salam! Xoş günləriniz olsun! Bir şerim var. 2012-ci ildə yanvar ayının 15-də təyyarədə, göyün 7-ci qatında yazmışam:

Böyük hörmətdən düşübdür,
Söz kəramətdən düşübdür,
Haqqın heç çəkisi yoxdur,
O da qiymətdən düşübdür,
Ay mənim sufi babam!

Belə olmaz, belə olmaz,
Belə qalmaz, belə qalmaz....

Ümidim yoxdu sabaha.
Hamı batıbdı günaha.
Şor gəlib minib mataha,
Bu bazarda hər şey baha,
Ay mənim sufi babam!

Belə olmaz, belə olmaz,
Belə qalmaz, belə qalmaz... 

Bu, zaman məsələsidir. Hətta böyük şərq filosofu Əflatun da gənclərə baxıb deyirmiş ki, "bizim zəmanənin gəncləri belə deyildi”. Sözü, jurnalistikanı, demokratiya deyilən dəyər ucuzlaşdırdı. Demokratiya qanunlarımıza sirayət etməkdənsə, boş-boş sözlərimizə sirayət etdi. Söz bazarında baha söz yoxdur. Baha söz olanda da onun alanı olmur. O ki qaldı jurnalist vəqiqəsi gəzdirənlərə, onlar da həmin bazarın alverçiləridir. Rəhmətlik atam belələrinə "bazar qulu” deyərdi.

- Peşəkar jurnalist necə olmalıdır?

- Heç kəs sənəti, peşəni anasının bətnində öyrənmir. Yaradıcı insanlar Tanrının yerdə bir damlasıdır. Jurnalist, qəzet və jurnal bütün zamanlarda zəmanənin və dövrün güzgüsü olub.  İşinin sənətinin fanatı olmağı da Allah yazır insanın taleyinə, hər yazan jurnalistin qələmində şirinlik olmur.  Peşəkarlıq illərin yığılan təcrübəsidir, qalanı isə istedaddır. Əsl jurnalist üçün qaranlıq  və çətin sahə olmamalıdır. Qaranlıq otaqda belə işıq görüb, ondan nəsə yaza bilməli, ekstrmal vəziyyətlərdə çıxış yolu tapmalı, qarşısındakı müsahibindən qat-qat məlmatlı olmalıdır. Əvvəla, bu gün jurnalistlərin heç 100-dən 2 faizi təhqiqatla məşğul olmur. Bugünkü jurnalistika, jurnalistika deyil, kopi paste-dir.

- Jurnalist sənəti çox ağır və məsuliyyətli peşədir. Bir qadın kimi bu məsuliyyəti daşımaq çətin deyil ki?

- Əgər söhbət əsl qadın jurnalistlərdən gedirsə, onda  birinci özümü misal gətirmək istəyirəm.  Və özümün çətin, kəşməkeşli, məşəqqətlərlə dolu həyatıma nəzətr salanda, bu günkü qızlarımızın jurnalistikadan uzaq olmasını istəyirəm.  Belə bir  deyim var. SSRİ- dövründən qalıb.  Bir jurnalist qadını təqdim edib, qadın olduğunu diqqətinə çatdırmaq istəyirlər. O da cavab verir ki, mən qadın deyiləm, jurnalistəm.  Jurnalistika, qadının ailə xoşbəxtliyini alır.  Ən azı, jurnalistin həyat yoldaşı elə jurnalist olmalıdır. Vay o gündə ki, qadın jurnalistin qələmi ərindinin qələmindən istedadlı oldu, onda, vay halına, o qadıının... və bir gün də görürsən ki, ər-arvad münasibətləri müşkül məsələyə çevrilir.  Bizim reallıqda  qadınlar belə vəziyyətdə, əri deyil, sənəti seçirlər. Bəlkə də ailə qanunvericiliyimizdə daha sərt maddələr olsaydı, qadınlarımız bu qədər tək qalmazdılar. Bir maraqlı məqamı xatırlayım:  demək  "168 saat”  qəzetini bildiyiniz kimi, Varis, Faiq Hüsiyev, Dilarə Quliyeva ilə birlikdə ərsəyə gətirirdik.(söhbət 1993-1996-cı illərdən gedir). Mənim evim  redaksiyaya və mətbəəyə yaxın olduğundan, nahar fasilələrini bizə yığışar, bəzən bütün bayram şənliklərini də redaksiyanaın kollektivi ilə birlikdə bizim evimizdə keçirərdik. Varis və Faiq isə ürəkləri istədikləri vaxt bizə gəlib gedirdilər. Çox saf, təmiz kollektivizim vardı. Ləmanı da - qızımı nəzərdə tuturam - hamı öz balası bilirdi.   Ruslarda belə bir söz var: sın polka . Həftədə 1 dəfə çıxan qəzetimizi, gözümüzün işığı bilirdik. O qəzet üçün gözümüzün nurunu vermişdik.  Və qəzet də ki, səhərə yaxın, gecə saat 2 dən sonra çapdan çıxırdı. Və ilk nömrəsini götürüb, hərəmiz öz evimizə gəlirdik.  Evə gəlib, anamla, ya  hansısa qohumumla yatan qızımın  üzündən gözündən öpüb , o qəzetin zəhmətinin xoşbəxtliyi içində yuxuya gedərdim.  Bir gün İrəvandan qaçıb gələn məhəllədəki təzə  qonşumuz, yasəmən, gilas, söyüd, palıd ağaclarını  kəsdi. May ayının üçü idi. Günün günorta çağı ağacları maşın gətirib diri-diri torpaqdan qopardı. Ağaclar haray çəkib qışqırırdılar. Gövdələrindən göz yaşları  bulaq kimi tökülürdü. Mən bu qonşuları məhkməyə verdim.  Bu artıq 1996-ci il idi. Bu bisavad qonşularımı da kimsə öyrətdi , onlar yenicə əməkdaşlığa başladığım "Panorama” qəzetinə gəlib, mənim haqqımda çox tərbiyəsiz bir şikayət məktubu verdilər. Və içərisində yazmışdılar ki,  mən gecələr evə geç gəlirəm.  Əlbəttə, "Panorama”nın  baş redaktoru Araz Zeynalov bu məktubun şər böhtan olduğunu  bildi. Ancaq yarası mənim ürəyimdə qaldı. Bax, əsl jurnalistika qadın üçün budur.  Mənim ömrüm mübarizələrdə keçdi. Özü də yollarıma çıxan həmişə  adları kişi, mənəviyyatları, heysiyyatları bir qəpiyə dəyməyən şalvar geyib,qalustuk taxan gədalar oldular. Ancaq haqqım nazildi, üzülmədi. Ən sonunda hər zaman qələbə mənimlə oldu. O qədər böhtanlar, yalanlar söylədilər ki... umacaqları da nə idi... çörəyimə dəymək. Atasız  böyütdüyüm qızımın və mənim çörəyimə bais olmaq istəyiblər.  Mən yaşamaq,  aləmi saxlamaq və işm üçün həmişə mübarizə aparmışam. Bir növ qələmim özümə düşmən olub. Haqq sözümdən, inciyib  məni parçalamağa hazır dayanıblar.

- Aidə xanım, bildiyimə görə, ixtisasca da jurnalistsiniz. Bu gün jurnalistlərin reytinq qazanmaq istəyi onları kənar hərəkətlər etməyə sövq edir. Bir təcrübəli jurnalist kimi bunu necə qiymətləndirirsiniz?

- Bəli, sənətim də jurnalistdir: 1990-cı ildə indiki Mirzə Uluqbəy adına Daşkənd Dövlət Universitetinin jurnalsitika fakültəsini bitirmişəm.
Jurnalistlərin reytinq qazanmaq xəstəliyi də müasir internet texnologiyasının bəlasıdır. Kaş bu internet heç yaranmayaydı. Səmimiyyəti, mehribançılığı, peşəkarlığı aldı insanlardan. Əvəzində tərbiyəsizlik, əxlaqsızlıq, savadsızlıq gətirdi. Amma ki, jurnalsitin öz şəxiyyətindən də çox şey asılıdır, şəxsiyyəti, mənəviyyatı olan jurnalist öz imzasını hər yazının altından qoymaz, böhtan yazmaz,  şərə-şərəfsizliyə xidmət edib, hansısa ədəbsizin, şərəfsizin "mirzəsi” olmaz. İmza jurnalistin şərəfidir.

  - Jurnalistlərin əksəriyyəti daha çox şou xarakterli xəbərlərə üstünlük verirlər. Onların klassik və müasir ədəbiyyatdan uzaqlaşması bunan əsas səbəbi ola bilərmi?

- Mən Mərkəzi Asiyada fəaliyyətimi başa vurub gələndən sonra, "Koroğlu” dastanını açıb təzədən oxumağa başladım.  Fikirləşdim ki, yaddaşımı yeniləyim, söz bazamı zənginləşdirim.  Yaxşı və peşəkar jurnalist olmaq üçün ən əvvəl, ədəbiyyat oxumaq, səviyyəli dövlət qəzetlərini, agentliklərin xəbərlərini, reportajlarını oxumaq, Rusiya televiziyalarının hazırladığı müəllif proqramlarına baxmaq lazımdır. Niyə Rusiya deyirəm, bu gün bizdəki müılli tv-lərdəki  proqramlarının əksəriyyətini müğənnilər  və ya savadsız qeyri peşəkarlar aparırlar. O müğənnidən jurnalist olmaq istəyən nə öyrənəcək ki?  Mən günü  bu gün də öyrənirəm. Hər təzə izlədiyim verilişdən, oxuduğum xarici mətbuatdakı  yazılardan nəsə  "oğurlayıram”. Klassik və müasir ədəbiyyata uşaqlarda maraq məktəbdə yaranır. Heç kimə sirr deyil ki, bu gün şagirdlər məktəbdə dərs oxumur, günlərini repetitor yanında keçirirlər. Əlavə ədəbiyyat oxumağa vaxtları qalmır. Klassikamızı və müasirlərimizi oxumadan, yaxşı reportaj, və ya müsahibə yazmaq olarmı?! Heç vaxt.  Bal ona görə şirindir ki, onu arı min bir çiçəkdən toplayır.  Kitabları oxumaq da, savadı artırmaq da həmin o arılar misalıdır. Sou  xəbələri səviyyəli olarsa, burada nə var ki... Amma bizdə şou  insanların yataq otağına girmək kimi bir xüsusiyyət alıb.  Təbii ki, bu cəmiyyətin yoluxduğu çox  gec sağalan virusdur, buna görə ən əvvəl televiziyalar öz proqramlarına əl gəzdirməli, xalqın milli mənafeyinə zidd olan proqram və verilişlərə qadağa qoymalıdır.

 - Tələbəlik illəriniz çətin bir vaxtda, bir növ Özbəkistanın çalxalanan vaxtına təsadüf edib. Orada baş verən hadisələr bir jurnalist kimi sizin fəaliyyətinizə təsir göstərdi?

Əsla. Çətin deyil, çox gözəl dövr idi. Azərbaycandan durub , ürəyin hara istəsəydi gedirdin, heç kim səndən pasport soruşmurdu. 30-50 manata tələbə kimi Daşkənddə 1 ay yaşaya bilirdim.  Bəli, bir  də var ki, yenidənqurmanın havası, dalğası yayılmışdı. Daşkənddə baş verən Fərqanə hadisələrini də ermənilər törətmişdilər. Sonra hər şey aydın oldu. Və Azərbaycana köçən mesxeti türklərindən bəzi ailələr yenidən Özbəkistana qayıtdılar da. Əslində o hadisələr Mesxeti türklərini tarixi doğma Vətənlərinə - Gürcüstana və Azərbayacna yenidən qaytardı. Onlar bu gün də həm Azərbaycanda, həm Gürcüstanda elə Daşkənddən gətirdikləri qədim özbək mədəniyyətini də nümayiş etdirir və qoruyub saxlayırlar.  Çünki özbəklər çox qədim geyim mədəniyyətlərini, süfrə və ailə mədəniyyətlərini, mətbəxlərini bu günə kimi qoruyub saxlayıblar. Xalq o zaman qədim-qaim olur ki, tarixini və mədəniyyətini saxtalaşmağa qoymur! Və bu gün Mərkəzi Asiya bütün yaradıcılığımdan keçir.  Türk dövlətlərini yaxından tanıdım, neçə-neçə Azərbaycan həqiqətlərini bilməyənlərə  haqqımızı tanıtdım.   Jurnalist hər hadisədən hadisə düzəldib, mövzu edib yaza bilər.  Harada oluramsa, mühit yaradıcılığıma əlbəttə ki, birbaşa təsir göstərir.

- Jurnalistikadan əlavə hansı sahəni seçərdiniz?

Gözlərim işıqlı olsaydı, ya atamdan öyrəndiyim dərzilik sənətimi işlədərdim. Həkim və ya prokuror olmaq da istəmişəm. Ya da ki, son zamanlar  fikirləşmişəm ki, Azərbaycanda ürəyimcə olan işi verməsələr,jurnalist imkanlarımı göstərməyə meydan verməsələr mühacirət edib, hansısa bir ölkədə, uyğun  restoranların birində aşpaz işləyəcəm. Yeyənlər deyirlər ki, yeməklərim dadlı olur.

- Əminəm ki,mütaliə etməyi sevirsiniz.

- Ümumiyyətlə  mütaliə etməyən adama normal adam kimi baxmıram. Azərbaycanlı yazarları az oxuyuram. Ürəyimcə yazan, düşündürən yazıçı tapmıram. Əsasən rus dilində dünya klassiklərini, tanınmışları oxumağı xoşlayıram.

- Jurnalist üçün TV-də işləmək çətindir, yoxsa mətbuatda?

- Hələ televiziya olmayanda qəzet jurnalistikası olub. Qəzetdə işləməyən jurnalist qələmini itiləyə bilməz.  Televiziya üçün nə yazsa, nə hazırlasa duzsuz, baxımsız olacaq. Bütün televiziyalara  yol qəzetlərdən başlamalıdır.

 - Aidə xanım, ORT kanalının aparıcısı İradə Zeynalovanın "qondarma erməni genosidi" haqqında ürəklə danışması məni çox peşman etdi. Amma sizin məqaləni oxuduqdan sonra təsəlli tapdım. Siz bu məqaləni yazarkən bir azərbaycanlı ana kimi hansı hissləri keçirtdiniz?

- Əslində o məktub elə keçirdiyim hisslərin bariz təzahürü, ürəyimin harayı idi.  Xocalıda yanan, dağlarda ölüb qurda quşa yem olan hər kəs mənim anam, atam, qardaşım, balam deyilmi?! Əbəs deyil ki, həmin məktub  www.vzglyad.az saytında 430 min dəfədən çox  oxundu. Bu rekord bir göstəricidir.  O məktubu yayan yerli və xarici saytların da sayını həmin rəqəmin üstünə gəlsək, açıq məktubun öxucusu 1 milyonu keçdi.

- Necə düşünürsünüz, İradə Zeynalovanın ermənilərə olan ağlasığmaz yanaşma tərzi nədən irəli gələ bilər?

- Bilirsiniz, jurnalist hər problemi əriş-arxac ilmələri kimi içərisində toxumasa, içərisindən keçirməsə, onun fəaliyyəti , yazısı uzun müddət yadda qalmayacaq.  İradə Zeynalova daim Azərbaycandan kənarda, lakin azərbaycanlıların qayğısı ilə yaşayan  biri olub. Onun üçün  Azərbaycan dərdi deyilən bir problem yoxdur. Ən azı, Ukraynadan verdiyi yalançı xəbərlərə, doğru olmayan reportajlara görə, ölkə başçısı Putindən medal da alıb. Demək onu istədikləri kimi yönəldə, rəndələyə , işlədə bilirlər. İradənin Azərbaycan həqiqətlərinə bu qədər dırnaqarası yanaşmasınin günahkarı da Moskvada yaşayan həmyerlilərimizdir.

- Nə vaxtsa İradə Zeynalovanın bu hərəkətini vətənimiz ona bağışlaya biləcəkmi?

- Vətənimiz hamını bağışlayır. Sabah İrada Zeynalova buraya gəlsə, ən bahalı otellərdə yerləşdirəcəklər. Qatı müxalifətçilər, əqidəsini dəyişənləri sayımmı? Bir vaxt çox sərt müxalif mövqedə dayanan jurnalistlər, indi dönüb iqtidar yazarı, iqtidar televiziyonçusu olublar. Onlar, lazım gələndə  sabah da dəyişəcəklər. Mən buna " islah” demirəm. Bu islah deyil, əqidəsizlikdir. Əvvəla, bizdə  güclü müxalifət olmayıb.  Onları zərərsizləşdirmək üçün bir vəzifə kifayət edir.  O yanlışdır ki, mənim kimi dövlətinə sadiq, hər yerdə  "öncə Vətəndir” –deməyi bacaranlar, bizim kimi peşəkarlar, doğru danışdıqlarına, düzü yazdıqlarına görə,hansısa məmurun qəzəbinə ürcah olur... və uzun zaman o şərəfsizlərin qurduğu tordan keçə bilmir, bağladıqları qapının qıfılını sındıra bilmirlər.

- Sizin dövrün gəncliyi və müasir dövrün gəncliyi arasında fərqi necə görürsünüz?

- Yenə də deyirəm, bizim dövrün gəncləri daha intellektli, daha savadlı idilər. Çünki məktəbdə dərs öyrənirdilər. Məktəbdə kitab oxuyurdular.

- Sumqayıt şəhərində doğulmusunuz. Bu şəhərdə yaşayırsınız. Bu gün Sumqayıt gəncliyini necə görmək istərdiniz?

- Bu gün gərək ki, Sumqayıtın gəncliyi, adı Gənclər şəhəri olan şəhərimizdə işlə təmin olunsunlar. Şəhər o zaman gözəl olur ki, orada işsizlik problemi olmasın. Məndə məlumat var ki,  ölkədə ən böyük narkomanlıq statistikası Sumqayıtın payına düşür.  Əlbəttə iş yerləri olarsa, idman kompleksləri məktəbliləri , gəncləri sovet vaxtında olduğu kimi heç bir ödəniş olmadan hazırlaşdırarsa, gənclərin məşğuliyyət yeri olar. Sumqayıtın bugünkü məmurları dövləti aldadırlar. İşsizlik barədə yalançı statistik rəqəmlər verirlər. Əgər iş yerləri varsa, bu qədər insan niyə hər səhər Bakıya axışır. Sumqayıt gəncləri hər zaman Azərbaycanın potensial beyin mərkəzi olub. Onun bu vəziyyətini özünə qaytarmaq lazımdır.

- Aidə xanım, müsahibə verdiyiniz üçün təşəkkür edirəm.

- Çox sağ olun, şərəf verdiniz. Mən Sumqayıtı və sumqayıtlılarımı çox sevirəm. Sumqayıt özü boyda bir dövlətdir.  Təki  başında onu sevənlər dura, satıb, xərcləməyələr şəhərimizi.

Söhbətləşdi: Zeynəb Abdullah
Xeberle.com