Bu günlərdə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin dosenti Mirzə Əhmədov dəm qazından zəhərlənərək dünyasını dəyişdi. Havalar soyuyandan sonra dəm qazından zəhərlənmə, ölüm hadisələri barədə məlumatları demək olar ki, hər gün eşidirik. Mətbuatda yer alan bu cür məlumatlara nəzər salsaq görərik ki, "mavi bəla”nın qurbanları arasında hər yaş qrupunda insan var. Bu onu göstərir ki, dəm qazı artıq evlərdə dolaşan kabusa çevrilib.
Klinik Tibbi Mərkəzin toksikologiya şöbəsinin müdiriAzər Maqsudov açıqlamasında bildirib ki, havalar soyuyandan 14 nəfər dəm qazından zəhərlənmə ilə şöbəyə müraciət edib. Bu müraciətlərin 4-ü sentyabr, 7-i oktyabr, 4-ü noyabr ayının ilk ongünlüyündə baş verib. Onlardan 3-ü stasionar şəkildə müalicə alıb.
A.Maqsudovun sözlərinə görə, ötən il ərzində isə dəm qazından zəhərlənənlərin sayı 112 nəfər təşkil edib, 1 nəfər də dünyasını dəyişib.
Dəm qazından ölənlərin statistikası ayrıca aparılmasa da, bu rəqəmin az olmadığı danılmazdır. Odur ki, illərdir evlərdə dolaşan dəm qazı kabusu ciddi təhlükə olaraq qalmaqdadır. Mütəxəssislər buna səbəb kimi mənzillərin tüstü bacasının təmizlənməməsini, qeyri-standart qaz cihazlarından istifadəni misal gətirirlər.
Ekspert Nüsrət Qasımov deyir ki, bəzən evlərdə məişət qaz qurğularının təhlükəsiz və etibarlı istismar edilməsi halları da dəm qazından zəhərlənmə və ölüm hadisələrinə yol açır: "Bu gün mənzillərdə qaz qurğuları, qızdırıcı avadanlıqlar quraşdırılarkən bu iş naşı adamların əlinə verilir. Nəticədə təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilmədiyindən qaz yanarkən dəm qazı içəri daxil olur. Bəzən dəm qazından zəhərlənmə, ölüm hadisəsinin baş verməsinə səbəb kimi İran istehsalı olan qaz sobaları, cihazları göstərilir. Amma nəzərə alınmır ki, İran istehsalı olan bu sobalar, cihazlar həmin ölkənin standartlarına uyğun hazırlanıb. Yəni o sobalar 178 mm "su sütünu”nun təzyiqinə görə istehsal olunub. Bizdə isə qazın təyziqi 130 mm "su sütunu” təzyiqinə bərabərdir. Təbii ki, bu qaz sobası bizdə qazın təzyiqi aşağı olduğundan işləməyəcək. Belə halda isə ev sahibinin mənzilə qaz sobasını quraşdırmaq üçün gətirdiyi "usta” sobanın dəliyini böyüdür. Sobanın qoruyucu klapanları sökülür. Bu zaman qaz sönüb yenidən buraxıldıqda qaz evlərə dolur”.
Həmsöhbətimiz dəm qazından zəhərlənmə və ölüm hallarının baş verməsində təmir zamanı mənzillərə qoyulmuş ventilyasiya kanallarının bağlanmasının da təsirinin olduğunu deyir. Onun sözlərinə görə, qeyri-standart qaz cihazlarından zəhərlənmə və ölüm hadisələrinin baş verməsi barədə deyilənlər əsassızdır: "Sovet dövründə əhalinin çoxu qeyri-standart qaz cihazları ilə evini qızdırır, vanna otağında bu cür kustar üsulla düzəldilmiş avadanlıqlardan istifadə edirdi. Amma onda belə hadisələr baş vermirdi. Çünki tüstü bacaları ildə iki dəfə yoxlanılırdı, mənzillərdə qaz birləşmə nöqtələrinə nəzarət edilirdi. İndi isə tüstü bacalarını nəinki ildə iki dəfə, heç iki ildə bir dəfə təmizləyən yoxdur. Çox vaxt "Azəriqaz” İstehsalat Birliyinin əməkdaşları qaz avadanlıqlarının təhlükəsizliyini yoxlamaq üçün mənzillərə buraxılmır”.
N. Qasımov qeyd edir ki, "Qaz təchizatı haqqında” qanuna yeni dəyişiklikdən sonra aidiyyatı qurumun əməkdaşı evə ildə iki dəfə yoxlama zamanı buraxılmazsa, 5 gün müddətində bildiriş verməklə xəbərdarlıqdan sonra istehlakçının qaz nəqli dayandırıla bilər: "Bu, əslində çox yaxşı dəyişiklikdir. İnsanlar bəzən ölümü özləri sanki pulla satın alırlar. Aidiyyatı qurum onun təhlükəsizliyini qorumağa gəlir, amma o, qanunu pozduğundan həmin əməkdaşı evə buraxmır. Nəticədə qazdan zəhərlənmə, ölüm hadisələri baş verir”.
"Azəriqaz” İstehsalat Birliyindən də qurumun əhaliyə təbii qazın satılmasına və paylanılmasına cavabdeh olduğunu söylədilər. Qurumun mətbuat xidmətinin rəhbəri İbrahim Kəlbiyev Aile.lent.az-a açıqlamasında bildirib ki, qurum tüstü bacalarını təmizləmək səlahiyyətində deyil. Amma İ. Kəlbiyev bu ilin 10 ayı ərzində 209 min 479 mənzilə texniki baxış keçirildiyini dilə gətirib: "Qaz kəmərlərinə və cihazlarına texniki xidmət sahəsinin əməkdaşları evlərdə qaz cihazlarını, qaz birləşmə nöqtələrini yoxlayırlar. Əgər ildə iki dəfə keçirilən yoxlamalarda mənzil sahibləri qapını bizim əməkdaşların üzünə açmırlarsa, onlara xəbərdarlıq edildikdən beş gün sonra mənzilə qaz verilişi dayandırılır”.
Qeyd edək ki, "Qaz təchizatı haqqında” qanununda tüstü bacalarının təmizlənməli olduğu göstərilsə də, aidiyyatı qurumlar bunu öz boynundan atır.
Bakı Şəhər Mənzil-Kommunal Təsərrüfat Departamentindən də paytaxtda yerləşən binaların bacalarının təmizlənməsinə hər bir rayonun Mənzil İstismar İdarələrinin cavabdeh olduğunu bildirdilər. Qurumlar mənzillərin təmizlənməsində "ötür-ötür” oyunu oynadıqlarından sonda dəm qazının qurbanları elə mənzil sahibləri olur.
Fövqəladə Hallar Nazirliyinin mətbuat xidmətindən isə bildirdilər ki, dəm qazının yaranmasının əsas səbəbləri nasaz və standartlara uyğun olmayan qaz cihazları, işlək vəziyyətdə olmayan ventilyasiya sistemi və tüstü bacalarıdır: "Odur ki, vətəndaşların mənzildə istifadə etdiyi qaz cihazları dövlət standartları və təhlükəsizlik tələblərinə cavab verməli, mütləq uyğunluq sertifikatı olmalıdır. Qaz cihazı istifadə olunan otağın, mətbəxin və ya hamamın hündürlüyü 2 metr 20 santimetrdən az olmamalıdır. Qaz cihazından istifadə edilən qapalı yerdə mütləq şəkildə havaçəkən sistem işləməli, nəfəslik açıq saxlanılmalıdır. Hamamda ventilyasiya borusu, qapının aşağı hissəsində dəliklər olmalıır, hamamı isti saxlamaq üçün bunları bağlamaq olmaz. Tüstü bacaları, ən azı ildə iki dəfə təmizlənməli, bu məqsədlə mənzil kommunal istismar sahələrinə və ya bacaların təmizlənməsi ilə məşğul olan xüsusi lisenziyalı özəl şirkətlərə müraciət edilməlidir”.
Göründüyü kimi, məişət zəhərlənmələri arasında dəm qazı ilə zəhərlənmə ölkədə birinci yerdə durur. Deməli, hər birimiz belə hallara hazır olmalı, zəhərlənən şəxsə ilkin tibbi yardım göstərməyi bacarmalıyıq. Toksikoloq Azər Maqsudov deyir ki, belə hallarda ilkin tibbi yardımın köməyi ilə zəhərlənəni həyata qaytarmaq mümkündür: "Hər kəs bilməlidir ki, əgər yanacaq məhsullarının xaric olması üçün yer yoxdursa və ya həmin yer tutulubsa, natamam yanma nəticəsində dəm qazı əmələ gəlir. Ona görə də yanacaq yandırarkən çox ehtiyatlı olmalıyıq. Qaz iysiz, rəngsiz olduğundan insan bunu hiss etmir. Oksigendən fərqli olaraq, qazın havada az miqdarda olması belə kifayət edir ki, 5-6 dəqiqəyə insan zəhərlənsin. Dəm qazının oksigenlə birləşməsi nəticəsində karboksihemoqlobin yaranır. Məhz bu birləşmənin hesabına toxumalar oksigensizləşir, hipoksiya yaranır. Zəhərlənmə 3 dərəcədə - yüngül, orta, ağır ola bilər. Belə halda ilk növbədə zəhərlənən həmin sahədən çıxardılmalı, hipebarik oksigenasiya tətbiq olunmalıdır. Süni tənəffüs verilməlidir. Daha sonra zəhərlənənə amonium tərkibli məhlul iylətmək lazımdır”.
VACİB QEYD: Dəm qazı ilə yüngül zəhərlənmə zamanı zərərçəkəndə başgicəllənmə, baş ağrısı, quru öskürək, ürəkbulanma, qusma kimi əlamətlər meydana çıxır. Daha ağır zəhərlənmə zamanı qıcolmalar, huşun uzun müddət itirilməsi, beyin ödemi, ürəyin zədələnməsi baş verir.
Dəm qazı ilə zəhərlənmə zamanı ilk tibbi yardım:
- zərərçəkəni dərhal açıq havaya çıxarmaq
- əynindəki paltarın yaxasını, kəmərini və s. açmaq
- ağciyər ödeminin qarşısını almaq üçün ona yarı oturaq vəziyyət vermək
- zərərçəkənin alnına, sinəsinə soyuq kompres qoymaq
- əgər zərərçəkən nəfəs almırsa və ürək dayanmışsa, dərhal ürəyin xarici masajı və süni tənəffüs olunmalıdır
Dəm qazı ilə zəhərlənmənin ilk əlamətləri meydana çıxan kimi təcili yardım çağırmaq lazımdır. Əgər ilk tibbi yardım düzgün yerinə yetirilərsə, sonrakı yardımlar həkimlər tərəfindən aparılacaq.(lent.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
