Azərbaycanda dəmir yolunun təməli hələ XIX əsrin 2-ci yarısında -  ölkəmiz Rusiya İmperiyasının tərkibində olan zaman qoyulub. İnşası 1878-ci ildə başlanan və 20 yanvar 1880-ci ildə başa çatan ilk dəmir yolu xətti Bakını Suraxanı və Sabunçu ilə birləşdirib. Beləliklə, uzunluğu cəmi 20 km olan Bakı-Suraxanı-Sabunçu dəmir yolu xətti ölkəmizdə yeni nəqliyyat növünün əsasını qoymuş olub. Həmin tarixi dövrdən başlayaraq neft bumu yaşayan Bakının artan yük və sərnişin tələbatını ödəmək üçün dəmir yolu xətti genişləndirilmiş və təkminləşdirilibdir. 

Qeyd etmək lazımdır ki, 1880-ci il dekabrın 17-dən başlayaraq Balaxanı, Sabunçu və Suraxanı stansiyaları yüklərin qəbuluna başlayır. Dünyada ilk dəfə neft məhz Bakı-Suraxanı-Sabunçu xətti vasitəsilə sisternlərdə daşınıb.

Azərbaycanda ilk dəmir yolu xətti olan Bakı-Suraxanı-Sabunçu xətti SSRİ miqyasında başqa bir yeniliyə də imza atıb. Sovet hakimiyyəti Azərbaycanda bərqərar olduqdan sonra Bakı ətrafı kənd və qəsəbələrin şəhərin mərkəzi ilə əlaqəsini tam həcmdə təmin etmək ehtiyacı yaranır. İstər yük daşımasında, istərsə də sərnişin daşımalarında artan tələbatı ödəyə bilməyən Bakı-Sabunçu-Suraxanı xəttinin elektrikləşdirilməsi qərara alınır.

Yeni nəqliyyat növü olan tramvayın istifadəyə verilməsindən cəmisi 21 gün sonra 1924-cü il fevralın 29-da, Bakı Soveti tarixi qərar verdi: "Şəhərin rayonları və bağ yerləri ilə əlaqələri təmin etmək üçün Bakı-Sabunçu-Mərdəkan-Buzovna elektrik qatarının (Abşeron şəhərətrafı elektrik sahəsinin) tikintisinə başlamaq zəruri hesab edilsin".

Nəhayət, 1926-cı il iyulun 6-da SSRİ-də ilk dəfə elektrikləşdirilmiş Bakı-Sabunçu-Suraxanı xətti açılır. Yeni xətdə qatar 1200 volt gərginlikdə hərəkət edir. Maraqlıdır ki, Moskvada ilk dəfə elektroqatar yalnız 1929-cu ildə istifadəyə verilmişdi.

Dəmir yolu xətləri söküldü və magistral yolu çəkildi

Uzun bir tarixi olan şəhər daxili elektrik qatarlarının fəaliyyəti bu müddət ərzində müəyyən tarixi mərhələlərdən keçib, təkmilləşib. Elektrik qatarları əgər Sovet dövründə əsas nəqliyyat vasitələrindən biri idisə, müasir dövrdə öz durğunluq dövrünü yaşayır. Vaxtilə Abşeron yarımadasının bir çox bölgələrini, şəhərətrafı yaşayış məntəqələrini bir-biri ilə əlaqələndirən elektrik qatarları Bakı-Sabunçu-Bakıxanov-Mərdəkan-Buzovna-Bakı dairəvi xətti ilə hərəkət edirdi. Ümumiyyətlə, 70-80-ci illərdə şəhərətrafı kənd və qəsəbələrlə Bakı arasında əsas nəqliyyat arteriyası məhz Bakı-Sabunçu-Suraxanı elektrikqatarı xətti olub. Təkcə bir faktı qeyd etmək yerinə düşər – 1985-ci ildə Abşeron yarımadası boyunca 15-20 dəqiqə intervalla hərəkət edən elektrik qatarları sutka ərzində onminlərlə insanı mənzilbaşına çatdırıb. Bu mənada ekspertlər elektrik qatarlarını çox münasib nəqliyyat vasitəsi hesab edirlər. İstər ekoloji baxımdan, istərsə də yanacaq kimi elektrik enerjisindən faydalanan elektrik qatarlarının Azərbaycanda geniş istifadə olunması üçün imkanlar var. Köhnəlmiş dəmir yolu xətlərinin rekonstruksiyası və elektrik qatarları parkının yenilənməsi bunun üçün kifayət edər.

2009-cu ildə Nazirlər Kabineti elektrik qatarlarının inkişafı ilə bağlı yeni layihənin müzakirəsinə başladı. Layihə Bakıxanov, Mərdəkan, Qala və Zabrat stansiyalarının sökülməsini və yeni elektrik qatarı xəttinin çəkilməsini təklif edirdi. Təklif olunurdu ki, Bakı-Sabunçu-Bakıxanov-Mərdəkan-Buzovna  dairəvi yolunda ikitərəfli hərəkətin yaradılması təmin edilsin. Bunun üçün yeni və müasir magistral yol çəkilsin.

Bakı elektrik qatarı xəttinin önəmi ondan ibarətdir ki, bu nəqliyyat xətti avtomobil yollarında intyensivliyin azaldılmasına, ekoloji vəziyyətin yaxşılaşmasına, sərnişinlərin rahat və komfortlu çəkildə mənzilbaşıına çatdırılmasını təmin edəcək. Bundanm başqa, bu nəqliyyat növü öz təhlükəsizliyi ilə də tanınır.

“Elektriçkalar yenidən bərpa oluna bilər”

Bakının bəzi kənd və qəsəbələrində bir vaxtlar “elektriçka”ların fəaliyyət göstərdiyi dəmir yolu xətləri qalmaqdadır. Bu isə ağıla bir sualı gətirir:  “elektriçka”lar yenidən fəaliyyətə başlaya bilərmi?

Məsələ ilə bağlı Modern.az saytı “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin mətbuat xidmətinin rəhbəri Nadir Əzməmmədov ilə əlaqə saxlayıb. Nadir Əzməmmədovun elektrik qatarları xəttində son illər bir neçə stansiyanın söküldüyünü və gələcəkdə iqtisadi rentabellik təmin olunmasa, yerdə qalan stansiyaların da sökülə biləcəyi ehtimalının olduğunu deyib.

“Ümumiyyətlə, elektrik qatarlarının fəaliyyəti o qədər də gəlir gətirmədiyi üçün bu məsələ hələ ki, gündəmdə deyil. Belə ki, sərnişin sıxlığı yaranarsa, biz təbii ki, onu bərpa edəcəyik.  Qatarların sürəti elə də çox olmadığı üçün insanlar avtomobillərə üz tutur. Maştağa, Bağlar, Buzaovna, Sahil, Zuğulba, Mərdəkan, Qala stansiyalarına qədər bütün dəmiryolu xətti sökülüb və avtomobil yolu ilə əvəz olunub. Pirallahıya gedən yol da sökülüb. Hazırda işlər davam edir”.

Nadir Əzməmmədov onu da əlavə edib ki, tələbat yaranarsa, Bakı-Sumqayıt xətti bərpa oluna bilər. Bundan başqa, o, yaxın və uzaq marşrutda bir neçə elektrik qatarı xəttinin hələ də fəaliyyətdə olduğunu bildirib.

“Sumqayıt-Bakı arasında sərnişin sıxlığı çoxdur. İstəyirik ki, o yolu bərpa edək. Hələ ki Keşlədə, Montində, Fioletov stansiyalarına dəmiryolu qalır, amma elektrik stansiyası fəaliyyət göstərmir, gələcəkdə zərurət yaranarsa oralarda da “elektriçkalar” bərpa oluna bilər. Ancaq bunun vaxt bəlli deyil. Vaxtı ilə rayondan gələn sakinlər, elektrik qatarında kartoşka, pomidor gətirib. Bir möv yük daşımaq üçün istifadə edirdilər. Bu isə xoş mənzərə deyildi” – deyə Nadir Əzməmmədov fikirlərini yekunlaşdırıb.