Bu gün - 26 iyun Azərbaycanda Silahlı Qüvvələr günüdür. Azərbaycan Ordusunun yaranmasından 96 il ötür. Düz 96 il əvvəl, 1918-ci il iyunun 26-da Azərbaycan Demokratik Respublikası Nazirlər Şurasının qərarı ilə ilk müntəzəm hərbi hissə – əlahiddə Azərbaycan korpusu yaradıldı. Bununla da müstəqil Azərbaycanın ilk müstəqil ordusunun əsası qoyuldu. 

ADR hakimiyyəti çox yaşaya bilmədiyini kimi 1920-ci ilin aprelində Azərbaycanın Sovet işğalından sonra milli ordu da ləğv edildi.

Ordunun yaradılışı ilə Azərbaycanın müdafiə nazirliyi sistemi də təsis edildi. Belə ki, 1918-ci ilin may ayının 28-də yaradılan ilk kabinədə Azərbaycan hökumətinin müdafiə naziri vəzifəsinə general Xosrov bəy Sultanov təyin edilmişdi. Azərbaycan Demokratik Respublikasının ordu quruculuğu haqqında tədbirlər planına müvafiq olaraq 1919-cu il noyabr ayının 1-ə qədər ordunun ən mühüm struktur bölmələri və hissələri yaradılıb başa çatdırılmalı idi. Bu müddət ərzində üç polkdan ibarət iki piyada diviziyası, artilleriya diviziyası, xüsusi hissələrin daxil olduğu teleqraf, atlı, pulemyotçu dəstələri, tərkibində üç polk olan süvari diviziyası, hava dəstəsi, dəmir yol batalyonu təşkil edilməli idi,
Vacib məsələlərdən biri Hərbi Nazirliyin yaradılmasından ibarət idi. Hərbi nazir vəzifəsi rəsmi təsis edilməsə də, bu vəzifəni 1918-ci ilin may ayının 28-dən iyun ayının 11-ə qədər Xosrov bəy Sultanov icra etdi. Həmin ilin oktyabrın 23-də Hərbi Nazirliyin yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. Bu qərar noyabr ayının 7-də rəsmiləşdirildi və hərbi nazir vəzifəsi Fətəli xan Xoyskiyə həvalə edildi. 1918-ci ilin dekabr ayının 26-da rus ordusunda xidmət etmiş rus artilleriya general-leytenantı Səməd bəy Mehmandarov hərbi nazir, həmin ayın 29-da general-leytenant Əliağa Şıxlinski onun müavini, general-leytenant Suleyman Sulkeviç isə baş qərargah rəisi təyin olundu.

1918-ci ildə yenicə yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti iyun ayının 26-da ölkənin Milli Ordusunun, silahlı qüvvələrinin yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. ADR-nin süqutundan sonra Azərbaycanın Milli Ordusu Sovetlər İttifaqının tərkibinə daxil oldu.

SSRİ-nin tərkibində olan və müstəqilliyini elan etməmiş Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qərarı ilə 1991-ci il sentyabrın 5-də Müdafiə Nazirliyi yaradılıb.

Bu posta o zaman Sovet ordusunda tanınmış hərbçi, general-leytenant Valeh Bərşadlı təyin olundu. Müdafiə Nazirliyinin ilk zabitləri isə general Bərşadlı,general-mayor Dadaş Rzayev və general-mayor Arif Salahov və polkovnik Telman Mehdiyev idi.

Yeni yaranmış Müdafiə Nazirliyinin cəmi 1 minik avtomobili, hər zabitin isə cəmi 1 tabel tapançası olmaqla cəmi 4 silahı var idi. Müdafiə Nazirliyinin əsasnaməsi və digər xidməti sənədləri isə zabitlər bütün dəftərxana ləvazimatlarını özləri almaqla evlərində hazırlayırdılar.

Müdafiə Nazirliyi yarandıqdan sonra Silahlı Qüvvələrin yaradılması və komplektləşdirilməsi ilə bağlı gərgin müzakirələr başladı. İlk müdafiə naziri general-leytenant Valeh Bərşadlı ordunun əsasının müqavilə əsasında komplektləşdirilməsinə tərəfdar idi. Bərşadlı o zaman şəxsi heyəti 16 min nəfər olan briqadaların yaradılmasını, hər bir taborun ayrıca nömrələnməsi, döyüş bayrağı olmasını, həmçinin reyd taborlarının yaradılmasını təklif edirdi. Lakin Ali Sovet müzakirələrdən sonra ordunun çağırış əsasında komplektləşdirilməsi barədə qərar qəbul edilib. İlk briqada könüllü və çağırışçı heyətlə komplektləşdirildi.

Azərbaycanın müdafiə nazirləri kimlər idi?

Azərbaycanın 1918-20-ci illərdə iki müdafiə naziri – Xosrov bəy Sultanov (mülki şəxs) və artilleriya general-leytenantı Səməd bəy Mehmandarov, ikinci müstəqilliyi dönəmində isə 8 müdafiə naziri olub. 

İkinci müstəqillik dönəmində 1991-ci ilin sentyabr-dekabr aylarında müdafiə naziri postunda general-leytenant Valeh Bərşadlı çalışıb. (5 sentyabr 1991 - 11 dekabr 1991)

1991-ci il dekabr-1992-ci ilin yanvar aylarında general-mayor Tacəddin Mehdiyev müstəqil Azərbaycanda ikinci müdafiə naziri işləyib. (11 dekabr 1991 - 17 fevral 1992).

Müdafiə naziri postuna daha sonra 1992-ci ilin yanvar-fevral aylarında polkovnikŞahin Musayev, fevral-mart aylarında polkovnik (polis)Tahir Əliyevgətiriliblər. 

1992-ci ilin mart ayından 1993-cü ilin fevral ayınadək müstəqil Azərbaycanın müdafiə naziri postunda mülki şəxs Rəhim Qazıyev çalışıb. (17 mart 1992 - 20 fevral 1993).

1993-cü ilin yanvar-iyun aylarında is general-mayor Dadaş Rzayev müdafiə naziri vəzifəsində çalışıb. (20 fevral 1993 - 17 iyun 1993).

1993-cü ilin iyun-avqust aylarında polkovnik Səfər Əbiyev qısa müddətdə Müdafiə Nazirliyinə rəhbərlik edib. (17 iyun 1993 - avqust 1993).

1993-cü ilin avqust-sentyabr aylarında general-mayor Vahid Musayev növbəti müdafiə naziri olub. (13 avqust 1993 - 25 avqust 1993).

1993-cü ilin sentyabr ayından 1995-ci ilin fevralınadək isə Azərbaycanın müdafiə naziri vəzifəsində general-leytenant Məmmədrəfi Məmmədov işləyib. (2 sentyabr 1993 - 6 fevral 1995).

Müdafiə naziri postuna 1995-ci ilin fevralından 22 oktyabr 2013-cü ilədəkgeneral-polkovnik Səfər Əbiyev rəhbərlik edib. 

Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə 22 oktyabr 2013-cü ildən indiyədəkgeneral-polkovnik Zakir Həsənov Azərbaycanın müdafiə naziri vəzifəsində çalışır.

Anar RÜSTƏMOV.azvision.az