Bu gün ölkədə Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günüdür.

Gün.Az-ın verdiyi məlumata görə, ümummilli lider Heydər Əliyevin “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanına əsasən, 2001-ci il avqustun 1-də ölkəmizdə kiril əlifbasından latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçilməsi ilə bağlı hər il bu tarixi gün əlamətdar hadisə kimi qeyd edilir.

Hamıya bəlli olan belə bir məşhur deyim var: “Bir milləti məhv edib tarix səhnəsindən silmək üçün onun dilini və əlifbasını əlindən almaq kifayət edər”. Şərqlə Qərbi birləşdirən mühüm strateji məkanda yerləşən və bu səbəbdən də təkcə Cənubi Qafqaz regionu deyil, bütövlükdə Avrasiya məkanı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən Azərbaycanımızın bədxahları əsrlər boyu xalqımıza qarşı məhz bu çirkin siyasətdən istifadə edib, dilimizi, əlifbamızı, milli-mənəvi dəyərlərimizi əlimizdən almaq kimi məkrli niyyətlərinə çatmaqda ən alçaq üsullara belə əl atıblar.

Buna istənilən sayda nümunələr göstərmək olar. Məsələn, uzaq tariximizə nəzər salsaq görərik ki, eramızın VIII əsrində ərəblər Azərbaycanı və başqa türkdilli ölkələri istila etdikdən sonra bu ərazilərdə İslam dini ilə yanaşı, ərəb əlifbasını da qəbul etdiriblər. Həmin vaxtdan başlayaraq 1920-ci ilədək ərəb əlifbası Azərbaycan yazı mədəniyyətinin başında durub.

Lakin əsrlər boyu müxtəlif Şərq xalqları arasında mədəni əlaqələrin inkişafında əhəmiyyətli rol oynamış ərəb qrafikası, başqa cür ifadə etməli olsaq, əski əlifba zaman keçdikcə Azərbaycan dilinin zəngin potensialını bütün dolğunluğu ilə əks etdirə bilmir, onun quruluşu və xarakteri haqqında tam aydın təsəvvür yaratmırdı.

Bütün bunlar XIX əsrin ortalarında - Azərbaycanda maarifçilik ideyalarının çiçəkləndiyi bir vaxtda o dövrün mütərəqqi ziyalılarını ciddi narahat etməyə bilməzdi. Tarixin həmin dönəmində əksər maarifçi ziyalılarımız əski əlifbanın latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası ilə əvəz olunmasında israr edirdilər.

Azərbaycanda əlifba islahatının reallaşdırılması məmləkətimizdə Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonrakı dövrə təsadüf edib. 1922-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi yanında yaradılan Yeni Türk Əlifbası Komitəsinin təklifi ilə 1923-cü il oktyabrın 20-də Azərbaycanda ilk dəfə olaraq latın qrafikasına əsaslanan türk əlifbasına hökumət əlifbası statusunun verilməsi haqqında Xalq Komissarları Sovetinin (XKS) və Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinın (MİK) dekreti mətbuatda dərc edilir. Dekretdə deyilirdi ki, hazırda işlədilən ərəb əlifbası ilə yanaşı, yeni türk əlifbası da vacib hökumət əlifbası hesab olunmalıdır.

Beləliklə, Azərbaycan MİK və XKS-nin 20 oktyabr 1923-cü il tarixli dekreti ilə respublikamızda yeni türk əlifbası dövlət əlifbası kimi qəbul edilir. Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının "Yeni türk əlifbasına keçidin vacibliyi haqqında" 1928-ci il 21iyul tarixli qərarına əsasən isə 1929-cü il yanvarın 1-dən etibarən Azərbaycan tamamilə yeni əlifbaya keçir.

Bütün Azərbaycan xalqı tərəfindən sonsuz sevinclə qarşılanan yeni milli əlifbamızın ömrü təəssüf ki, çox qısa - cəmi 10 il oldu.

Yeni əlifbanın tətbiqi ilə bağlı qərarın, necə deyərlər, heç mürəkkəbi qurumamış Azərbaycanın o zamankı kommunist rəhbərliyi Kremldəki ağalarının göstərişi ilə özünün 10 il əvvəl qəbul etdiyi qərarın əleyhinə gedərək 1939-cu il iyulun 11-də Azərbaycan yazısını latın əlifbasından rus əlifbasına (kiril) keçirmək haqqında qərar qəbul etdi.

Qərarda göstərilirdi ki, Azərbaycan yazısı 1940-cı il yanvarın 1-dən başlayaraq latın əlifbasından rus əlifbasına keçirilsin. Qərarda, həmçinin 1940-cı il sentyabrın 1-dən kütləvi məktəblərdə, birinci növbədə aşağı siniflərdə dərslərin yeni əlifba ilə keçilməsi nəzərdə tutulurdu.

Müstəqilliymizin qazanılmasından sonra yaranmış tarixi şərait xalqımızın dünya xalqlarının ümumi yazı sisteminə qoşulması üçün yeni perspektivlər açdı və latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpasını zəruri etdi. Bu isə müvafiq qanunun qəbul olunması ilə nəticələndi. 1991-ci il dekabrın 25-də Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti tərəfindən "Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında" Qanun qəbul olundu. Bununla da tarixi ədalət bərpa edildi və həmin vaxtdan müstəqil Azərbaycan Respublikasında tədricən latın qrafikalı milli əlifbamıza keçid mərhələsi başlandı.

Tarixi ədalətin bərpa edilməsi haqqında qərar müstəqilliyimizin ilk ili olan 1991-ci ildə qəbul edilsə də, bütövlükdə yeni əlifbaya keçid prosesinin başlanması və onun uğurla başa çatdırılması müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu, ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə qırılmaz surətdə bağlıdır.

Təsadüfi deyil ki, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanında on ilə yaxın bir müddətdə latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasını keçidin ölkəmizdə 2001-ci ilin avqust ayında bütövlükdə təmin edildiyi və yeni əlifbadan istifadənin müstəqil Azərbaycan Respublikasının ictimai-siyasi həyatında, yazı mədəniyyətimizin tarixində mühüm hadisə olduğu nəzərə alınaraq hər il avqust ayının 1-nin ölkəmizdə Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilməsi qərara alınıb.

Azərbaycan xalqının milli varlığının əsası olan ana dilimiz də zaman-zaman əlifbamızın yaşadığı taleyi yaşayıb. Yadelli işğalçılar dilimizi məhv edib sıradan çıxarmaq, onu gah ərəbləşdirmək, gah farslaşdırmaq, gah da ruslaşdırmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxıblar.

Azərbaycan əlifbası kimi, dilinin də hərtərəfli inkişafı, onun rəsmi dövlət dili statusu alması, beynəlxalq münasibətlər sistemində dünya diplomatiyasına yol tapması məhz ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

Totalitar sovet rejiminin sərt qadağalarına baxmayaraq ümummilli liderimizin ana dilimimizin keşiyində alınmaz qala kimi durmasına aşağıdakı tarixi fakt ən gözəl nümunədir. 1978-ci ildə o vaxtkı SSRİ rəhbərliyinin ciddi narazılıq və etirazına baxmayaraq, ulu öndərimiz Heydər Əliyevin böyük qətiyyəti sayəsində Azərbaycan SSR Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin dövlət dili olduğunu təsdiq edən maddə daxil edilib.

Müstəqil Azərbaycan Respublikasının 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul olunan ilk Konstitusiyasında xalq referendum yolu ilə öz mövqeyini nümayiş etdirərək, ölkədə dövlət dilinin Azərbaycan dili adlandırılmasına yekdilliklə tərəfdar olduğunu bildirdi.

Bundan sonrakı illərdə “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında”, “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” imzaladığı fərmanlar, milli mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanması istiqamətində həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət ümummilli lider Heydər Əliyevin azərbaycançılıq ideyasının formalaşması yolunda göstərdiyi misilsiz xidmətlərdəndir.