Valideynlər digər şəxslərlə müqayisədə öz uşaqlarının tərbiyəsində üstün hüquqlara malikdir

Uzun müddətdir mətbuatı silkələyən mövzulardan biri də "Qubada 10 yaşlı Nuraya qarşı məhkəmə icraçılarının qanuna zidd hərəkətləri "oldu. Burda əsas məsələ məhkəmə zalında vəziyyətin bu yerə çatmasına qədər olması lazım olan proseslərin həyata keçrilməməsidir.

Valideynlər Rübabə Xudaverdiyeva ilə Əvəz Bayramlı birgə nigahı 2008-ci ildə sonlanıb. Dörd il sürən nigahdan olan övladları Nuray Bayramova anada qalır. 2010-cu ildə Rübabə Xudaverdiyeva xərçəng xəstəliyindən dünyasını dəyişir. Məsələ bu gündən hüquqi formada pozulmağa başlayır. Quba rayon İcra hakimiyyətinin "Qəyyumluq və Himayəçilik komisiyası" Nurayın qəyyumluğunu xalası Mehriban Eldarova verir. Bu prosesdə digər tərəf ata- Əvəz Bayramlının mövqeyi nəzərə alınmır. Qəyyumluq təyin edilərkən niyə digər valideyndən övladına qəyyumluqla bağlı fikri, yaxud hüquqi formada qəyyumluqdan imtinası ilə bağlı yazılı sənəd alınmır? Belə olan halda Əvəz Bayramlı qeyri-qanuni formada valideynlik hüquqlarından məhrum edilən və ya valideynlik hüquqları məhdudlaşdırılan tərəf olmurmu? Ailə Məcələsinin 58-ci maddəsində (uşaqların tərbiyəsi və təhsilində valideynlərin hüquq və mühafizəsi )valideynlərin digər şəxslərlə müqayisədə öz uşaqlarının tərbiyəsində üstün hüquqlara malik olduğu bildirilir. Digər tərəfdən Ailə Məcəlləsinin 61.5-ci maddəsinə (Uşaqdan ayrı yaşayan valideynin valideynlik hüquqlarının həyata keçrilməsi) uyğun olaraq, uşaqdan ayrı yaşayan valideyn öz uşağı haqqında tərbiyə və müalicə, sosial və müdafiə və digər müvafiq müəssisələrdən məlumat almaq hüququna malikdir. Məsələyə üç orqanda Quba rayon məhkəməsi, Sumqayıt rayon məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsində baxılıb, 19 məhkəmə prosesi olub. Çox təssüf ki, proseslərdə Nurayın reabilitasiyası, proses müddətində uşağın psixologiyası nəzərə alınmayıb. Sözügedən məsələyə ekspert gözü ilə nəzər yetirək.

Reabilitasiya müddəti məhkəmə tərəfindən təyin olunur 

 "Azərbaycan Uşaqları" ictimai birliyinin hüquqşunası Fariz Əkbərovun sözlərinə görə on yaşına çatmış uşaqların valideynlərdən hansının yanında qalması məsələsi məhkəmə tərəfindən uşağın mənafelərindən çıxış edilərək və uşağın fikri mütləq nəzərə alınaraq həll olunur. İlk növbədə Nurayın ataya bağlılığını müəyyənləşdirmək, psixoloji reabilitasiya işi aparılmalıdır. Reabilitasiya vaxtı ailə terapiyası- psixoloji iş aparılır. Uşaq ata ilə görüşür və reabilitasiya zamanı onların bir-birinə olan münasibətləri müəyyənləşir. Reabilitasiya müddəti məhkəmə tərəfindən təyin olunur və reabilitasiya müddəti başa catdıqdan sonra psixoloqun verdiyi rəy əsasında məhkəmə qərar verir. Bu bir günün içində həll edilən məsələ deyil. Ata ilə uşaq arasında münasibətlərin normallaşması ücün aylarla vaxt lazımdır. Uşağın xalasının təsiri altında olması və uşağın bu səbəbdən ataya nifrətinin əmələ gəlməsi psixoloq rəyində əksini taparsa onda xalaya qarşı məsuliyyət yaradır. Əgər uşaq özü istəmirsə atanı və xalanın yanında qalmasını seçirsə onda xalanın himayəsində qalır. Bunlar hamısı reabilitasiya müddəti başa çatdıqdan sonra müəyyən edilir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, ABŞ (Amerika Birləşmiş Ştatları), Avropanın bir çox ölkələrində ata, ana və digər qohumlar ilə reabilitasiya işləri aparmaq ücün psixoloji mərkəzlər fəalliyyət göstərir. Həmin psixoloji mərkəzlərdə reabilitasiya işləri aparmaq ücün bütün şərait ilə təmin edilir. Məhkəmələr hec bir cətinlik yaranmadan belə ailə məsələlərini psixoloji reabilitasiya mərkəzlərinə yönəldir.

Bu tipli hadisələrlə bağlı qanunvericiliyin konkret tənzimləməsi mövcud deyil

Uşaq hüquqlarının tətbiqi sahəsində biliklər səthi olmasının səbəbləri

"Uşaq hüquqları" haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunun 4-cü maddəsinə ("Uşaq hüquqlarını müdafiə edən orqanlar, birliklər və təşkilatlar”) əsasən "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq uşaq hüquqlarının həyata keçirilməsinə dövlət nəzarət edir. Azərbaycan Respublikasında uşaq hüquqlarının müdafiəsini müvafiq icra hakimiyyəti, məhkəmə və prokurorluq orqanları, bələdiyyələr, habelə ictimai birliklər, həmkarlar ittifaqı təşkilatları təmin etməlidirlər. Bu orqanlar, birliklər və təşkilatlar fəaliyyətlərində uşaq hüquqlarının üstün mühafizəsi prinsipini əsas tutmalıdırlar.

Azərbaycanda uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində yerli icra hakimiyyəti orqanlarında yetkinlik yaşına çatmayanların işləri və hüquqlarının müdafiəsi üzrə komissiyası və yerli icra hakimiyyəti orqanların qəyyumluq və himayə komissiyaları, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi və digər qurumlar fəaliyyət göstərir. Belə qurumlarda fəaliyyət göstərən şəxlər adətən icrası vaxt tələb edən işlərdə fəaliyyət göstərirlər. Şəhər (və ya şəhər rayonu) icra hakimiyyəti orqanlarında digər sahələrdə fəaliyyət göstərən işçilər yetkinlik yaşına çatmayanların işləri və hüquqlarının müdafiəsi üzrə komissiyalarının eyni zamanda yerli icra hakimiyyəti orqanların qəyyumluq və himayə komissiyalarının məsul katibi və psixoloqundan başqa sədri digər üzvləri icra hakimiyyətində tamamilə fərqli sahələri icra edən şəxslər olurlar. Yetkinlik yaşına çatmayanların işləri və hüquqlarının müdafiəsi üzrə komissiyaların işini tənzimləyən bir əsasnamə olsa da yerli icra hakimiyyəti orqanların qəyyumluq və himayə komissiyalarının hüquqi statusunu müəyyən edən heç bir hüquqi sənəd mövcud deyil. Baxmayaraq ki, SSRİ-nın dövründə belə bir əsasnamə mövcud olub. Adətən komissiyaların sədrləri, icra hakimiyyəti rəhbərlərinin müavinlərindən təyin edilir. Bu da uşaq hüquqlarının həyata keçirilməsi ilə bağlı məsələlərin həllində bir o qədər də effektli nəzarət mexanizmi ortaya qoymur.

Gültəkin Məmmədova