Azərbaycanın əzəli torpağı olan Qubadlı rayonunun mənfur ermənilər tərəfindən işğal olunmasından 24 il keçir. Bu gözəl diyarı bəzimiz yalnız xəyalımızda canladırır, bəzimiz isə xatirələrimizdə yaşadırıq. Real olan bircə odur ki, Qubadlı rayonunu artıq heç birimiz görə bilmirik. Xeberle.com əməkdaşları bu gözəl el-obanı heç olmazsa görməyənlərin təsəvvüründə canlandırmaq üçün işğaldan əvvəlki Qubadlı haqqında məlumat almaq istədi.
Beləliklə, budəfəki həmsöhbətimiz işğaldan qabaq Qubadlı rayon İcra Hakimiyyətində II katib işləmiş Razim Əliyevdir. Düşünürük ki, hər bir vətənpərvər, millətini sevən azərbaycanlı üçün bu müsahibəmiz çox maraqlı olacaq.

HAŞİYƏ: Razim Əliyev 17 sentyabr 1951-ci ildə Qubadlı rayonunda anadan olub. SSRİ dövründə partiya sistemində işləyən R.Əliyev Qarabağ müharibəsinin qızğın çağında isə Qubadlı rayonunda ikinci katib vəzifəsində çalışıb. Razim müəllim 33 il dövlət qulluğunda fəaliyyət göstərib və hazırda təqaüddədir.
     Qubadlı Zəngəzur mahalının müqavilə ilə ermənilərə verilən ərazisi ilə həmsərhəddir. Bir tərəfi münbit torpaqlı, digər tərəfi iki qoşa bol sulu çaylı, meşəli və çəmənli bir diyardır. Oranın ərazisi həm dağlıq, həm də aran bir yerdir, gözəl vadilərə malikdir. Yaxşı torpaq sahələri var idi və orada üzümçülük, tütünçülük, pambıqçılıq, çəltikçiliklə məşğul olurdular. Sovet dönəmində Qubadlıda heyvandarlıqla yanaşı, taxılçılıq, bitkiçilik də aparıcı sahələrə çevrilmişdi. 70-80-ci illərdə Qubadlı rayonu həm iqtisadi, həm də sosial cəhətdən öz yüksəliş dövrünü keçirirdi. Bu da ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonrakı dövrə təsadüf edir. Bu dövrdə yollar abadlaşdırıldı, kommunikasiya qovşaqları yaradıldı, artezian quyuları qazıldı, yeni-yeni məktəblər və xəstəxanalar tikildi.  Beləliklə, əhalinin vəziyyəti yaxşılaşdı və bununla da şəhərə axın xeyli sayda azaldı. Artıq cavanlar da orada ev tikib yaşayırdılar.
     80-ci illərin axırı SSRİ-nin dağılması və eyni zamanda ermənilərin separatçı hərəkətlərinin başlaması dövrünə təsadüf edir. Belə bir vaxtda demokratikləşmədən istifadə edərək təxribatçı qüvvəllər yaranırdı. Onlar neçə dəfə təxribat yaradaraq rayon əhalisinə ermənilərin gəldiyini deyərək onları kəndlərdən köçürməyə çalışırdılar. Bunlar Sumqayıt hadisələri olmazdan əvvəl və sonra da baş verirdi. Belə bir vaxtda bizim əsas amalımız torpaqlarımızı saxlamaq idi. Çünki torpaq əlimizdə qalsa, demokratiya da, inkişaf da olacaqdı. Hakimiyyətin təmsilçisi kimi deyə bilərəm ki, dövlətin də əsas məqsədi bu idi. İlk milli ordunun formalaşması məhz Qubadlı rayonunda baş verdi. Çünki müharibənin ən qaynar nöqtəsi ora idi. Əvvəlcə cavanların hesabına könüllü dəstələr yarandı, sonra onlar milli orduya yazıldılar. Beləliklə, milli ordunun ilk batalyonu bizdə yarandı.
 
Azərbaycan desə ki, Qarabağı Ermənistana verirəm, o nə Ermənistana, nə də Azərbaycana veriləcək
      Ermənilər silah cəhətdən həmişə bizdən öndə olublar. Çünki onlara torpaqlarımızın işğal olunmasını istəyən qüvvələr daim köməklik göstəriblər. Azərbaycanda iki dəfə referendum keçirildi. Birinci referendum SSRİ-nin tərkibində qalıb-qalmamağımızla bağlı idi. Ölkəmiz bu referendumda SSRİ-dən ayrılmamağa səs verdi. Ermənistan rəhbərliyi isə may ayında keçirilməsi nəzərdə tutulan referendumu oktyabr ayına keçirərək hələ hazır olmadıqlarını bildirdi. O vaxt bizim rayonla həmsərhəd olan Ağcakənd (Hadrud) rayonunun kəndləri mərkəzin göstərişi ilə boşaldıldı. O vaxt ikinci katib işləyən və Rusiyanın Azərbaycandakı canişini Polyaniçko Qarabağa gəldi və bizim birinci katibə zəng edərək bildirdi ki, erməniləri buradan çıxarırıq, siz ərazinizdəki insanlardan Ermənistana tərəf keçirin. Ermənilər yüzlərlə insanlara sərhəddən keçməyə icazə vermədilər. Əslində bu tədbir erməniləri referenduma getmədiklərinə görə cəzalandırmaq və azərbaycanlıları şirnikləndirmək üçün həyata keçirilirdi. Bir müddət sonra ikinci referendum keçirildikdə Azərbaycan müstəqillik tərəfdarı olduğunu bildirdi. Buna görə də həmin ermənilər Qarabağa, Hadrut rayonu ərazisinə qaytarıldı. Buradan aydın olur ki, bu məsələlər bir-birilə sıx şəkildə bağlıdır. Azərbaycan desə ki, Qarabağı Ermənistana verirəm, sülh şəraitində yaşayaq, bu torpaq nə Ermənistana, nə də Azərbaycana veriləcək. Böyük güclərin məqsədi hər iki dövləti qarmaqda saxlamaqdır.
 
Əsas məqsədimiz müharibəni düşmənin öz ərazisinə ötürmək idi
    İşğal olunan əraziləri müqayisə etsəniz, görərsiniz ki, Qubadlı yeganə rayon idi ki, onun nə bir şəhidi, nə də ki, girovu ermənilərin ərazisində qalmamışdı. Səbəb nə idi?! Çünki ovaxtkı hakimiyyətin mövqeyinin əleyhinə də olsa, yerli qüvvələrin, hakimiyyətin, ağsaqqalların bir yerə yığışaraq əldə etdikləri qərar bu idi ki, ermənilər bizim dinc əhalimizi girov götürərsə, onları şikayət etməklə girovları geri qaytara bilməyəcəyik. Buna görə də, biz bir neçə dəstə yaratmışdıq, bunlar həm polis işçilərindən (çünki onlarda silah var idi), həm də könüllülərdən ibarət idi. Bu dəstələr Ermənistanın bir neçə kəndini ötüb keçirdilər və bizdən götürdükləri girovlardan da adlı-sanlı erməniləri girov götürüdülər. Belə olduqda ermənilərin özləri yalvarmağa başlayırdılar ki gəlin girovları dəyişək. Yəni bizim əsas məqsədimiz hücum etmək, müharibəni düşmənin öz ərazisinə ötürmək idi.
 
Camaata: "Ermənilər gəlir, qaçın!”- deyirdilər
   Bizim ordunun formalaşması ərəfəsində Namazov deyilən hərbçi var idi. O, ordunun, batalyonun, daha sonra isə briqadanın formalaşmasında böyük rol oynadı. Çox bacarıqlı hərbçi idi. Ermənilər bizim ərazini vuranda o, rəhbərlikdən icazəsiz Gorusu və Qafanı qrad atəşinə tutdu. Bu hadisə o vaxt baş vermişdi ki, həmin ərəfədə ermənilər Zəngilanın ərazisinə hücum etmiş və bir neçə kəndini ələ keçirmişdilər. Bu hadisədən sonra Namazovu tutdular, vəzifədən kənarlaşdırdılar və Yevlaxa apararaq yun zavodunun ərazisində, dəmir çərçivədə 17 gün erməni əsiri ilə bir yerdə saxladılar. Sonralar onun qıçları da tutulmuşdu. Bu hadisədən sonra orduya başqa rəhbərlik təyin olundu və  onlar tərəfindən təxribat aparıldı. Laçın işğal olunandan sonra Əlikram Hümbətovun bir batalyonunu göndərmişdilər. Hərdən kənddən xəbərlər gəlirdi ki, üzüaşağı tanklar gəlir və camaata deyirdilər ki: "Ermənilər gəlir, qaçın”. Bizi rayondan çıxarmağa çalışırdılar. Mən düşünürəm ki, ölkə səviyyəsində açıq müharibəyə, partizan müharibəsinə getsəydilər, bu qədər torpaq itkisi olmazdı. Şuşa alınanda onu qaytarmaq üçün respublikada hansısa bir təsirli tədbir görüldümü?! Laçın alınanda bizə artıq məlum idi ki, Şuşa işğal olunub. Həmin vaxtlar kütləvi olmasa da, Qubadlıya da hücümlar olurdu. Müdafiə Nazirliyindən silah atmağı heç bilməyən uşaqları yığıb gətirmişdilər. İnanın ki, mən özüm şəxsən cəbhə bölgəsinə gedərək uşaqlardan soruşurdum ki, güllə ata bilirsinizmi?! Amma bacarmadıqlarını görürdüm. Deyirdilər ki: "Güllə atırıq, amma ermənilərə dəymir”. May ayının 18-də Laçın tam olaraq boşaldıldı. Həmin gün biz çalışdıq ki, heç olmasa yerli qüvvələrimiz vasitəsilə Laçının ərazisində müdafiə təşkil edək. Bakıda hakimiyyət dəyişildiyi və çəkişmələr getdiyi dövrdə icra hakimiyyətinin qabağında Müdafiə Nazirliyindən gələn qüvvələrlə mübahisə yarandı. Buna əsas səbəb isə tankların Bakıya aparılması idi. Baş Qərargahın rəisi Şahin Musayev vertolyota minərkən sakinlər ondan müdafiə qurmağı tələb etdilər. O da cavabında dedi ki, Laçında da sizin kimi deyirdilər, sonra  çıxdılar. Sizin də qeyrətiniz belədir.  Həmin vaxt Ş.Musayevi dartıb yerə yıxdılar və camaat onu iki-üç gün girov saxladı. Daha sonra icra başçımız Hüseyn Əsədov Rəhim Qazıyevə zəng edib dedi ki, Qubadlıda müdafiə qurmaq lazımdır. Köhnə lentlərə də baxsanız görərsiniz, Rəhim Qazıyev onu hədələdi ki, əgər Şahin Musayevi buraxmasanız, Qubadlını vertolyotlar vasitəsilə atəşə tutacağıq. Rəhim Qaziyev vertolyotla Qubadlıya gəldi. Biz də müdafiəmizin qurulması şərti ilə Ş.Musayevi buraxacağımızı bildirdik. Musayev həmin şəxs idi ki, onu bir neçə ildən sonra ulu öndər Heydər Əliyev xaricdən gələrkən onun təyyarəsini vurmaq üçün raket qurğusu qurarkən tutmuşdular. Sonra Moskva bildirdi ki, Musayev bizim kəşfiyyatçımızdır və onu Azərbaycana heç vermədilər də. Bir ölkənin ki, rəhbərliyində düşmən tərəfinə işləyən qüvvə olduğu təqdirdə təpədən-dırnağa silahlansan belə mübarizə aparmaq mümkündürmü?! Rəhim Qazıyev, Surət Hüseynov hara qaçmışdılar?! Bu insanlar Rusiyanın mövqeyini müdafiə edən adamlar idilər.
 
 Mənə deyirdilər ki: "Müəllim, sən hərbi işi bilməzsən, bu, düşmənin manevridir”
Əlikram Hümbətovun batalyonu bizim Muradxanlı kəndindən bir qədər yuxarıda, Laçının Türklər kəndində dayanırdı. Laçının 11 kəndi boş idi və biz onu bir il saxladıq ki, heç olmasa, özümüzü müdafiə edə bilək. Mən şəxsən yuxarıya müraciət etmişdim ki, Laçına qayıdın və biz bir yerdə öz torpaqlarımızı müdafiə edək. Həmin vaxtlar bizə tez-tez məlumat gəlirdi ki, bəs Əlikram Hümbətovun batalyonu ərazini tərk edir və deyirlər ki, ermənilər gəlir, qaçın. Biz gedib tankların qabağını kəsirdik ki, haradadır erməni, hələ bir neçə kilometr qabaqda bizim müdafiə qüvvələrimiz var, niyə təxribat aparırsınız?! Yaxud da, Tarovlu kəndi var idi, bir gün həmin kəndə hay düşdü ki, ermənilər hücum edir. O xəbəri də Rəhim Qazıyevin göndərdiyi Yaqub adlı şəxs yaymışdı. Həmin vaxt bu hadisələr təzə başlamışdı. Onlar təxribat edirdilər, biz də camaatı geri qaytarırdıq. Mənə deyirdilər ki: "Müəllim, sən hərbi işi bilməzsən, bu, düşmənin manevridir”.
 
Bizi düşündürən yalnız o idi ki, bu camaatı necə çıxaraq ki, heç bir itki olmasın?!
       Ermənilər avqust ayının 30-da güclü qüvvə ilə Qubadlıya hücum etdilər. Həmin vaxt rayonun yarısını ələ keçirdilər. O zamanlar Ağdama güclü hücumlar olurdu. Məni o maraqlandırırdı ki, niyə bizim qüvvələr ermənilərə əks tərəfdən hücum etmirlər?! Onlar görsünlər ki, biz də hücum edə bilərik. Ağdamın ardınca Füzuli, sonra da Cəbrayıl işğal olundu və bizim cənub və şərqə tərəf çıxışımız Zəngilan və Cəbrayıl ərazisindən keçirdi. Füzulinin işğalı bizim yolumuzun kəsilməsi demək idi. Həmin ərəfədə Qubadlının əhalisinin hamısı yerində idi. Bizi düşündürən yalnız o idi ki, bu camaatı necə çıxaraq ki, heç bir itki olmasın?!
 
 Ermənilər  uşağı girov götürdükdən sonra dağdan ataraq öldürmüşdülər
  O vaxt İlqar Məmmədov adlı bir komandir var idi, onu sonralar qoşunu geri çəkdiyinə görə həbs etdilər. Vuruşsaydı, heç olmasa, bu qədər itki olmazdı. Buna baxmayaraq,  bizim yerli qüvvələrimizdən son ana qədər vuruşanlar da az deyildi. Məsələn, tankçı Əlövsət Vəliyev var idi, 25-26 yaşlarında olardı. O, sona qədər camaatın əsir götürülməməsi üçün vuruşmuşdu, mərmisi qurtardıqda isə insanların müdafiəsi üçün tankı erməni tankının üzərinə sürmüşdü. Həmin vaxt ermənilərin tankını sıradan çıxara bilsə də, özü qəhrəmancasına həlak olmuşdu. Və yaxud Nadir Bədəlov, "Qoca” adlı şəxslər var idi ki, onlar Qubadlı əhalisinin müdafiəsi üçün əllərindən gələni edirdilər. Daha sonra, bizim icra hakimiyyətində işləyən Cavanşir Rüstəmov var idi, o da son ana qədər vuruşdu.  Ermənilər birinci bizim Xanlıq kəndinə hücum etmişdilər. Onda yerli camaat avtomat ilə tankların qarşısına çıxmışdı.  Müharibə gedişində bizdən 228-230 şəhid var idi. Onlardan bir nəfəri adsızdır. Xanlıq kəndindəki doğum evində bir ana körpə dünyaya gətirirdi və ermənilər bunların hər ikisini girov götürdülər. Ananı biz erməni girovu ilə dəyişdik, amma ermənilər uşağı girov götürdükdən sonra dağdan ataraq öldürmüşdülər.
 
Hər dəfə hərbi parad keçiriləndə, o günlər yadımıza düşür
      Müharibədə qalib gəlmək üçün ölkə səfərbər olmalıdır. Böyük Vətən müharibəsi min dörd yüz on yeddi gün davam etdi və qələbə ilə nəticələndi. Qubadlı rayonunda ilk şəhid olan adamdan hesablasaq, rayon işğal olunana qədər min yeddi yüz otuz dörd gün müharibə gedib. Bu qədər müddətdə bir xalq səfərbər olunub müharibəyə girişmirsə, deməli, bu müharibədə qalib gəlmək olmazdı. Biz ov tüfəngi ilə gedəndə, erməni qabağımıza avtomatla çıxırdı. İnsanlardan pul yığıb gizlin şəkildə bazardan kütləvi silah aldıqda, Hüquq Mühafizə Orqanları tutub cərimə edirdi. Şükürlər olsun ki, hazırda yaxşı texnikamız, silahımız, ordumuz var. Hər dəfə hərbi parad keçiriləndə o günlər yadımıza düşür.
 
Elnarə Salamova
Xeberle.com

Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.