Məişət zorakılığı dedikdə insanların demək olar ki, əksəriyyətinnin ağlına ilk növbədə fiziki zorakılıq gəlir. Lakin fiziki zorakılıqla yanaşı psixoloji zorakılıq, seksual zorakiliq və iqtisadi zorakılıqda uşaqların həyatından yan keçmir.

Uşaqların birşəxsiyyət kimi formalaşmasına nəzər salsaq ilk növbədə ailənin mühüm rolunu görürük. Belə ki, insanın inkişaf dinamikasında ünsiyyət və fəaliyyət (oyun, təlim, əmək) proseslərində sosial bacarıqların əldə etməsi danılmaz faktdır. Bu baxımdan uşaq ailədaxili münaqişənin qurbanına çevrildikdə onun psixikasında ciddi dəyişiklər baş verir. Əgər uşağa ailədə fiziki zorakılıq və ya verbal aqressiya varsa, valideynlərin düzgün seçmədiyi cəza üsulları varsa uşaq bu münasibətləri bir mənalı qarşılamır. Bu münasibətlər zaman keçdikcə güzgü rolunu oynayır, nece deyərlər şiddət şiddət yaradır. Uşaqların davranışında ciddi dəyişikliklər baş verir. Bu baxımdan məişət zorakılığına məruz qalan uşaqlar daha çox diqqətə və qayğıya ehtiyac duyurlar.

Sumqayıt şəhərində fəaliyyət göstərən və mənim də çalışdığım "Qadın Təşəbüssü və Sosial Problemlərin Həllinə Yardım "İB-də Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin sosial sifarişi əsasında icra olunan layihələrdən biri də məişət zorakılığından zərər çəkmiş uşaqlara sosial reabilitasiya xidmətlərinin göstərilməsi ilə bağlıdır. Cari ilin aprel ayında yaradılan yardım mərkəzində indiyədək 48 uşağa xidmət göstərilib.Mərkəzdə məişət zorakılığından zərər çəkmiş 3-16 yaşında uşaqlar sosial reabilitasiya xidmətləri, hüquqi, sosial, psixoloji yardımlarla, həmçinin təhsillərini davam etdirmək üçün şəraitlə təmin edilir.

Müraciət edən uşaqların demək olar ki,əksəriyyəti fiziki və psixi zorakılığa məruz qalan uşaqlardır. Fiziki zorakılığa məruz qalan uşaqlarda çox zaman qorxu, həyəcanla yanaşı sərbəst dərk etmə, düşünmə qabiliyyətinin aşağı olması,fikrin natamamlığı, nitqin inkişafında gerilik və. s. problemlər müşahidə edilir. Əgər uşaq evdə çox vaxt düzgün olmayan cəza üsulu ilə cəzalandırılıbsa bu cür uşaqlarda xüsusilə qorxu, həyəcan, qışqırma, səbəbsiz ağlama kimi reaksiyalar artır. Bu cür hallarda uşaqlar yaxşı danışa bilmir, zəif iştaha və yuxu pozğunluğu hətda susqunluğa gətirib çıxarır. Həmçinin, mərkəzi sinir sisteminin pozulması da müşahidə olunur.

Müraciət edənlər içində bir nəfər 15 yaşlı qız öz atası tərəfindən seksual zorakılığa məruz qalıb. Anası və qardaşı da həmçinin bu situasiyadan psixoloji travma alıblar. Qeyd edim ki, seksual zorakılığa məruz qalan uşaqlarda travmatik stress, təşviş, şübhə, inamsızlıq, depressiya, suisidal yönümlü düşüncələr, impulsivlik, davranış pozğunluğu, özünüqiymətləndirmənin aşağı düşməsi, ictimai həyatda passivlik (məktəbə maraqın olmaması), hiperseksuallıq özünü göstərir. Seksual zorakılığa məruz qalan uşaqlar özlərini alçalmış, həyata küskün, gələcəyə inam hissinin itməsi və hətta qisas hissinin olması da müşahidə olunur.

Məsələn:”Qardaşını döyərək atasının elədiklərinin heyfini ondan çıxarıram deməsi”, hamıdan heyif çıxma hissinin artması, hamını günahlandırma və.s.

Bu cür vəziyyətlərdə travmatik stressin posttravmatik stressə çevrilmə ehtimalı yüksəlir. Zərər çəkənlərə ilk psixoloji yardım və tibbi kömək göstərilib və müsbət nəticələr qismən əldə edilməkdədir.

Valideynlər unutmasınlar ki, ailə -insanın cəmiyyətə ilk inteqrasiyası üçün vacib pillədir. Əgər ailədə münaqişə varsa uşaqlar münaqişə zamanı dərin bir psixoloji travma alır və bu travmaların izləri uzun müddət qalıcı olur. Uşaqlarımızı dinləyərək onların problemlərinə səbrlə yanaşaraq həll etməyə çalışmalıyıq. Uşaqlara susmağı deyil "qışqırmağı” öyrətməliyik. Onlara düzgün davranış qaydalarından tutmuş düzgün cinsi tərbiyənin verilməsi kimi. Qadağa üsulu seçərkən uşaqın inkişaf dinamikasını zədələcəyək hər hansı bir üsullara əl atmamalıyıq. Sağlam ailədə, psixolojimühütdə yetişən 1 uşaq sağlam gələcəyimizin təminatçısıdır. Unutmayaq ki, uşaqlar bizim mülkümüz deyil, onlar tanrının bizə verdiyi əmanətdir. Əmanətinizə sahib çıxın!

Qadın Təşəbbüsü və Sosial Problemlərin Həllinə Yardım İctimai Birliyinin

psixoloqu Sevda Əkrəmqızı