“Uğurun sirri” layihəsinin növbəti qonağı müstəqil jurnalist Namiq Qurbandır. 

Namiq Qurban: “Ömrü ALLAHın razılığını çoxaltmaqla uzatmaq olar”

“Bu iki əməl sizi xoşbəxt etməsə, məni lənətləyin”

Namiq müəllim, sizcə, uğurun rəngi, dadı, qoxusu, səsi, görüntüsü necədir və ona toxunmaq nə zaman mümkündür?

- Uğurun rəngi könülaçan, dadı ləziz, qoxusu müşk kimi, səsi məlahətli, görüntüsü isə əsrarəngizdir. Amma maddəyə xas olan cəhətləri qeyri-maddəyə şamil etmək absurd olar. Yayın qızmar istilərində aradabir əsən və insanlara bir anlıq sərinlik, təravət bəxş edən təbiət bəxşişi—meh kimidir uğurlar. Həyatın ağır sınaqları, qəfil çətinlikləri arasında insanı dəstəkləyən, stimul verən, insana faydalı olduğunu xatırladan və həmçinin, yeni faydalı işlərə şövqləndirən, ən başlıcası çəkdiyiniz zəhmətə verilən İlahi mükafatdır uğurlar. Əgər icra etdiyiniz iş zamanın tələblərinə uyğundursa və faydalılıq əmsalı varsa, o zaman uğur özü sizə “toxunacaq”. 

Lakin  həyat yolunda rastlaşdığımız uğurların heç də hamısı həqiqi olmaya bilər. Uğura daha fərqli və geniş fikir rakursundan da yanaşmaq istərdim. Bunun üçün əvvəlcə gəlin uğurun özünü tanıyaq. İnsanların dünyaya münasibətindəki müxtəliflik uğurun tanıtımında da özünü büruzə verir. Bu gün  uğur deyəndə bəzi insanlar mənafeyinə uyğun olan, ona qüdrət, şöhrət, sərvət bəxş edən işləri nəzərdə tuturlar. Hətta iş o yerə çatıb ki, fəsad təcəssüməsi olan bir porno ulduz da “gözəl vücudum mənə çoxlu uğur bəxş etdi” deyir. Qüdrət tapıb başqalarına zülm edən də, qumarxanalar açıb haram yolla külli sərvət toplayan da əldə etdiyi “nailiyyət”ini böyük uğur sayır. Halbuki, zahirdə cazibəli görünən bu “uğur”lar zəlalətdən başqa bir şey deyil. Lakin insanın öz yaradılışına və dünyaya məsuliyyətlə yanaşdığı müstəvidə isə uğur tamam fərqli meyarlarla tanınır. İnsan və ömrünün keçdiyi bu dünya bihudə yaradılmadığından hər birimizin dünya missiyamız icra olunması məsuliyyət və diqqət tələb edən vəzifələr ehtiva etməkdədir. İnsanın öz gündəlik vəzifələrini düzgün müəyyən edib, düzgün də icra etməsi həmin günün həqiqi uğurudur. Ali məqsədini və ona aparan doğru yolu tanımaq isə insanın böyük uğurudur. Zira, həyatımız boyu başımızı gicəlləndirən bütün parıltılı uğurların söndüyü ömür sonunda insan uğurun həqiqətini daha yaxşı anlayır. Aqibətin xeyirlə sona çatması isə insanın dünyadakı ən böyük uğurudur. Deməli, dünya adlı ən böyük sınaqdan uğurla çıxdın.

Gördüyünüz işin təməlindəki ixlas və o işin Allaha bağlılığı qazandığınız uğura sanki İlahi bir rəng verir. Bax, əsl uğur zənnimcə, budur.

Bəs həyatın ən böyük uğuru varmı?

- ALLAH insanı xoşbəxt olmaq üçün yaradıb, bu dünyaya gətirib. Təkindəki və üstündəkilərlə birgə Yeri, içindəkilərlə birgə Göyləri, bir sözlə hər şeyi insanın faydalanıb səadətə çatmağı üçün xəlq edib. Əgər bu dünyadasansa, ömür fürsətindən yararlan, bu nemətlərdən düzgün istifadə et və XOŞBƏXT ol! Amma ömür yolundakı xırda uğurları xoşbəxtlik sanıb aldanma. İnsanı ömür finalındakı xeyirli aqibətə qovuşdurmayan uğurların hamısı puç olacaq. Tarixdə Salman Farsi adlı çox əzəmətli bir şəxsiyyət olub. İslam peyğəmbərinin yaxın səhabəsi olan bu həzrət ömrünün son anlarında ölüm yatağında can çəkişirmiş. Bütün ömrünü ALLAHa itaətdə keçirməsinə və hətta peyğəmbərimizin onun barəsində “Cənnət sənə müştaqdır” deyə müjdələməsinə baxmayaraq sonda yenə narahat olur. Qəfildən nigaran və solğun çöhrəsinə xəfif bir təbəssüm çökür və sakitcə bir cümlə pıçıldayır: “Hidayət olmayıb o kəs ki, səni görəndə sevinməsin”.  Bax,  ən böyük həyat uğuru budur.

Deyirlər, yanlışlar olmadan doğrular tapılmaz. Uğursuzluq yanlışlardanmı doğar sizcə?

- Doğrunu tanımaq üçün illa da onun qənimi-yanlışını axtarmaq lazım deyil. Çünki doğrular aşkardır. Doğruların əksildiyi yerdə yanlışlar bərqərar olar. Hər hansı dəyər öz qənimi ilə tanınmaz, amma qənimi o dəyərin qədir - qiymətini, əhəmiyyətini daha da böyüdər. Məsələn, ədaləti tanımaq üçün heç də zülmü axtarmaq lazım deyil. Amma zülm ədalətin qiymətini artırar. 

Uğursuzluqlar heç də həmişə yanlışlardan doğmaz. Gözəl niyyətlə və xətasız icra etdiyiniz doğru bir iş də uğursuz alına bilər. Çünki, uğur üçün münbit şərait və zamanın uyğunluğu kimi digər amillər də az təsirli deyil.

Apardığınız mübarizədə uğursuzluqla üzləşəndə nə edirsiniz? 

- Uğursuzluqdan uğur hasil edirəm. Uğursuzluq çiynimə çökəndə yerimdə sakit dayanmağa üstünlük verirəm. Zira, uca dinimizin məntiqi də çaşqınlıq zamanında yerində dayanmağı müvəffəqiyyət kimi tanıdır. Belə məqamlarda qərar verməyə tələsmirəm və ya ən gözəl qərarım sükunət olur. Növbəti addım barədə düşünsəm də dərhal hərəkət etmirəm. Çünki indi səhvlər barədə düşünmək, nəticə çıxartmaq zamanıdır. Belə hallarda səbir etmək ən doğru seçimdir məncə. 

Hər insanda bir istedadın olduğunu söyləyərlər, bunu necə üzə çıxarmaq olar? 

- İnsan  ALLAHın yaratdığı mükəmməl bir əsərdir. İnsanın fitrəti isə tanınmamış bir dünyadır. Mümkün deyil ki, belə bir ecazkar varlığın xilqətində hər hansı bir istedad “toxum”u olmasın. Əgər insan öz içindəki istedadına biganə olsa belə, ruzigarın sınaqları, fələyin gərdişi onu üzə çıxaracaq. Yəni güclü istedad heç zaman fitrətdə gizli qalmır. Bu işdə səy, zəhmətiniz və eləcə də istedadınızı qəbul edəcək şərait də az rol oynamır. Bəzi hallarda yanınızdakı  təcrübəsi daha çox olanlar bu istedadı aşkar edib üzə çıxarılmasına və püxtələşməyinə yardım edə bilər. Bu da  başqa bir mövzudur. Amma kəşf olunmadan və elə insanla da torpağa gömülən istedadlar da az deyil. İnsan fitrətindəki bütün istedadlar üzə çıxmır məncə.

Bəzi gənclər bir işə başlayanda “Düşün, tətbiq et və nəticələndir” prinsipini unudurlar. Yəni, onlar düşündüklərini ya tətbiq etmir, ya da nəticələndirmirlər. Bu problemlə üzləşənlərə nə söyləmək istərdiz?

- Bu prinsipi nəzərə almayıb iş görən insanlar bir az təəccüb doğurdu məndə. Əgər belədirsə, demək, yerinə yetirilən işə qarşı bir məsuliyyətsizlik var. Məsuliyyət isə uğurun “himayəçi”lərindəndir. Hər düşündüyünü tətbiq etmək və ya hər tətbiq etdiyindən nəticə almağın qeyri-mümkünlüyü də əfsuslar olsun ki, həyatımızın gerçəkləri arasında yer alır. Bunu da mütləq nəzərə almaq lazımdır.  

Qarşısındakına “əhəmiyyətlisən” mesajını verməkdə çətinlik çəkənlərə nə söyləmək istərdiniz?

- Başqalarına bu cür yanaşmaq, yəni əhəmiyyətli olduğunu söyləmək elə də asan gəlməsin. Bunun üçün paxıllıqdan, həsəddən qurtulmuş və insan sevgisi, təvazökarlığa qərq olmuş geniş ürək, həmçinin böyük ruh lazımdır. İndi dövran başqadır. İnsanlar bir-birinə nəinki  xoş söz söyləməyə, əhəmiyyət verməyə, hətta təbəssüm etməyə və ya salamlaşmağa belə xəsislik edirlər. Lakin düşünəndə ki, sizin başqasına verəcəyiniz “əhəmiyyət” dəstəyiniz insanlığın tərəqqi yoluna, dünya adlı birgə evimizə yeni bir uğur işığı salacaq və təkcə başqaları deyil, elə sizin özünüz də o işıqdan bəhrələnəcəksiniz, zənnimcə xəsislik etməyə dəyməz. Geniş ürəkli və rasional düşüncəli olmaq lazımdır.

Övladlarınızın gələcəkdə uğurlu ola bilməsi üçün nə edirsiniz? Daha fərqli davrana bilirsiniz?

- Həmişə övladımın şəxsiyyətinə ehtiramla yanaşmışam. Şəxsiyyət tamlığını uğurlu həyat üçün zəruri hesab edirəm. Övladıma heç zaman uğurun konkret  ünvanını  nişan verməmişəm. Əgər həyatının ali hədəfini,  yolunu və  bu yoldakı vəzifələrini də düzgün seçib yerinə yetirsə, ümidvaram ki, əlləri “uğurun ətəyi”ndən heç zaman ayrılmaz. Hələ ki, bu  əhəmiyyətli seçimdə ona yardımçı olmağa çalışıram. Qalanı öz öhdəsindədir. Bir ata kimi də ALLAHdan ona uğur və bütün ömür yolunu himayə etməsini mütəmadi olaraq diləyirəm.

Sizcə insanların ən güclü silahı nədir-ağıl, yoxsa ürək?

- İnsana onların ikisi də lazımdır. Ağlın vəzifəsi insanı dünya və axirətdə xoşbəxt etmək olduğu üçün daha böyükdür. Ağıl mukəmməl və etibarlı ömür bələdçisidir. Məhz ağıl vasitəsilə insan dünyanın həqiqətlərini qavrayır və dərk edir. Amma qədəri və düzgün istifadə olunması da əsas şərtdir. İndiki zamanda ağlı öz əsas vəzifəsini icra etməkdən başqa hər şeylə məşğul etmişik. Ona görə də  dünyanın asayişi, insanların hüzuru tarmar olub. Xoşbəxt insanların isə sayı azalıb. Bizi insan edən ürəyimiz, kamil və xoşbəxt insan edən isə ağlımızdır.

Uğurun yaşı olur, yoxsa başı, bu barədə nə düşünürsünüz?

- Qəribə sualdır. Uğurun başı gözəl niyyət, yaşı isə İlahi rəngi, yəni ALLAHa bağlılığı qədərdir. Əhəmiyyətlilik çəkisi və  faydalılıq əhatəsi böyük olan, daha geniş kütlənin bəhrələndiyi və daha böyük cəmiyyətə işıq saçan uğurlar uzunömürlü olur.

Fərqliliyiniz və fərdliliyiniz haqqında nə deyə bilərsiniz? Nəyə görə Siz sizsiniz? 

Fərqliliyimin və fərdliliyimin olduğunu inkar etmirəm. Amma başqaları üçün elə də əhəmiyyətli olacağını sanmıram. Sıradan biriyəm. Heç özümü elə də uğurlu birisi saymıram. Nə isə bu sual mənim əynimə gen gəldi. Belə suallar bəşəriyyətə böyük xidmətlər etmiş dahi insanlara verilsə, daha  doğru olar.

İnanmaq asandır, yoxsa inandırmaq? 

- İnandırmaq daha çətindir. Çünki inandırmaqda fikrinizi başqa bir “mən”in süzgəcindən keçirmək və razılığa gətirmək var. Tanımadığınız bir “qala”nı fəth etmək daha çətin olmalıdır məncə. Amma onu da deyim ki, yaşa dolduqca, insanları daha yaxından tanıdıqca inanmaq da asan olmur. Burada inandırmaq istədiyiniz və eləcə də sizi inandırmaq istəyən insanların şəxsiyyəti, əxlaqı və fərdi keyfiyyətləri də nəzərə alınmalıdır. Ona görə də məsələyə sadəcə öz baxış bucağımızdan yanaşmaq düzgün olmaz. 

Həyatın enini və uzununu ölçdünüzmü heç, yaşamı üzün edən nədir sizcə? 

- Saleh əməllərin sayı qədər uzunluğu, səbrin genişliyi qədər isə eni var həyatın... ALLAHın razılığını çoxaltmaqla uzatmaq olar ömrü. ALLAH razılığına bürünmüş ömür heç tükənmir ki. Dünyadan köçsəniz belə fiziki yoxluğunuz mənəvi varlığınızı əsla əskiltməyəcək.

Əgər Sizə dünyada yalnız bir şeyi dəyişdirmək imkanı verilsəydi, nəyi dəyişdirərdiniz?

- Allah dünyanı  o qədər mükəmməl və gözəl yaradıb ki... Onda bir zərrə xətaya yol verilməyib. Amma öz həyat yolumda bəzi şeyləri dəyişdirərdim. Məsələn, bəzi xətalarımı, səhvlərimi silərdim.

Həyat toplananlar, çıxılanlar, vurulanlar və bölünənlərdən ibarətdir deyirlər, Sizin payınıza ən çox hansı əməl düşüb? 

- Bu barədə heç düşünməmişdim. Sadalanan əməllər həyatımın müxtəlif sahələrinə o qədər nüfuz edib ki, dəqiq nəticə söyləyəcəyimə ehtiyat edirəm. Həm də bu əməllər bir-biri ilə çox əlaqəlidir. Onlar bir-birinə varlıq da qazandırır. Məsələn, ömür sərmayəmdən “çıxılan”lar təcrübə xəzinəmdə toplanır. Qayğı da, şəfqətdə “bölünən”lərim əməl dəftərimdə və ya dost siyahısında “vurulub” çoxalır. Bu siyahını uzatmaq da olar. Bu məsələyə başqa bir müstəvidə də yanaşmaq olar. Əgər biriləri sizi əhatə etmiş və sizdən nələrisə, o cümlədən uğurlarınızı belə qoparıb mənimsəyirsə, yəni sizdən çıxılırsa, bölünürsə, narahat olmağa dəyməz. Demək, siz başqaları üçün də faydalısınız. Sizdən “azalan”lar, “çıxılan”lar başqa birisinə cəm olur. Yəni siz bihudə xərclənib azalmırsınız. Həyat yolumda belə məqamlar  az olmayıb. Hər uğurumun yanında onun “oğru”su da həmən hazır olub. Hətta “oğurluq”la çıxılanları, bölünənləri də rahatlıqla həzm etmişəm. Başqalarına paylanan ömür şirin və mənalı olur.

Bəs, özünüz özünüzə dost ola bilsəydiniz, özünüzə Sizin kimi bir dost istəyərdinizmi? 

- Əsla! Özümə az-çox bələdəm. Əslində mənə öz ziddimlə çox maraqlı, amma çox  çətindir. Öz eynim ilə çox rahat, fəqət çox darıxdırıcıdır. Birincini tərcih edərdim. Onda öyrənilməli, deməli maraqlı çox şey olduğunu düşünürəm. Hər sətrinə, hər səhifəsinə yaxşı bələd olduğum “kitab”ın yenidən mənə maraqlı olacağını sanmıram.

Əgər Siz uğurlu olmaq istəyənlərə tövsiyə versəydiniz nə söyləyərdiniz?

- Dünyada nə qədər insan varsa, bir o qədər də təcrübə, yanaşma və nəsihət var. Amma ən gözəl nəsihət ALLAHın nəsihətidir. Nəsihətçisi ALLAH olanın bələdçisi uğur olar.

Özünüzə ALLAHı nəsihətçi seçin. Bir də ata-anaya məhəbbət və itaəti əsla, əsla, ..... (son nəfəsimə qədər bu sözü təkrar edərdim) və əsla tərk etməyin. Bu iki əməl sizi xoşbəxt etməsə, məni lənətləyin.

Dəlinin doğru xəbəri nə olar sizcə? Dəliliyin gözəlliyi mümkünmü? 

- Niyə də olmasın? El sözü var: dəlidən doğru xəbər. Söz yerinə çəkər. Maraqlı bir hadisə yadıma düşdü. Güclü qar yağan gün evimin pəncərəsindən baxırdım. Binamızda ruhsal problemi olan gənc və tənha bir oğlan yaşayır. Məhəllədə çoxları ona “dəli oğlan” deyə ləqəb də qoşublar. (Hərçənd ki, bu ifadə ilə əsla razı deyiləm). Məhəlləmizin ağıllı gəncləri özlərinə əl qatıb yoldan keçənlərə qartopu atır, bir-birini yerə yıxır və daha nə oyundan çıxırdılar. Hələ əcaib çığırtıları, qışqırıq səslərini demirəm. Amma bu “dəli oğlan” dediyimiz isə əlinə bel alıb sakitcə camaatın yolunu qardan təmizləyirdi. İbrətamiz mənzərə idi.  

Əgər ruhumuz gözəldirsə, dəlilikdə də hər hansı bir gözəlliyi aşkar etmək olar. Kənarda gördüklərimiz ruhumuzdakıların çölə yanaşmasıdır. İstər gözəllik olsun, istərsə də çirkinlik. Yəni insan dünyanı ruhu ilə seyr edir. Gözlər sadəcə bir vasitədir.

Hesab - kitab dəftəriniz var?

- Ömür haqq-hesabı tutulacaq qədər qiymətli sərmayədir. Həzrəti Əli (ə) buyurub: "Ey Adəm övladı, sən günlərdən ibarətsən. Elə ki, bir günün keçdi bir hissən aradan gedər". İndi gör, mən nə qədər hissələr itirmişəm. Heç olmasa, yerdə qalanını (əgər hələ qalıbsa) düzgüm məsrəf etmək istərdim. Çox istərdim...

Təbliğ etdiyiniz gerçəklər hansılardı, necə düşünürsünüz sevginin təbliğata ehtiyacı varmı?

- Mən də böyük insan ailəsinin bir üzvü və hamıya xas olduğu kimi fitrətimizdə məhəbbəti və cazibəsi olan dəyərləri zamanında və məqamında təbliğ etməyi vəzifəm bilirəm. Təbii ki, bacardığım qədər. Amma bu gün dünyaya həqiqi dəyərlərin özündən daha çox saxta dublikatları hakim olub. Zənnimcə, bunun təbliğ olunmağına sözün əsl mənasında zərurət var. Kaş ki, hamılıqla yaxşını yamandan, gerçəyi saxtasından ayırd edə bilərdik...

Sualın ikinci hissəsinə gəldikdə, deyə bilərəm ki, sevginin təbliğata əsla ehtiyacı yoxdur. Bəlkə sevgi insanı təbliğ edir desək daha doğru olar... İnsan sevgisi ilə özünü, qəlbini, sədaqətini, vəfasını, ağlını, kimliyini, şəxsiyyətini, bir sözlə “öz”ünü tanıtdırır. 

İnsan ata-ana sevgisinin barıdır. Hələ bətndə rüşeym ikən əvəzsiz ana sevgisinə qərq olur. Dünyaya gəlişi və bütün ömür yolu sevgilərlə müşayiət olunur. Təbliğatsız, məlumatlandırılmadan, hətta qəfil rastımıza çıxan bu sevgilər bizi öz ağuşuna alır. Amma bütün sevgilərin sonu ayrılıqdır. Yalnız Allah sevgisindən başqa. Bax bunu təbliğ etməyə dəyər.

Yaşamaq və var olmaq arasında fərq nədir?

- Yaşamaq  və var olmaq arasındakı əsas fərq məqsəddir. Dostoyevski deyir ki, insan varlığının sirri yaşamaqda deyil, nəyin naminə yaşamaqdadır. Məqsəd bu dünyada ömür və möhlət verilmiş bütün canlılardan insanı fərqləndirən başlıca meyardır.

Sizcə, ölümümüz üçün nə isə addım atmalıyıqmı?

- Hər nəfəs ölümə doğru atılan bir addımdır. Fitrətimizdəki ölüm qorxusu isə ölümdən sonra ədalətli və məsuliyyətli sorğunun olacağının nişanəsidir. Bütün insanlar öləcəyini bilsə də, amma hamı bildiyi bu gerçəyə lazımi qədər inam bəsləmir. Bəlkə ona görədir ki, ölümə ciddi hazırlıq görmək əvəzinə hələ də “hazırlıq görməliyikmi?” deyə sual veririk.

Onsuz da ömür boyu tədarüklə məşğuluq da. Qışda yaya, yayda qışa, cavanlıqda qocalığa, xəstəlik üçün, övlad üçün və s. Bəs elə isə bütün bu tədarükləri qəfil və bir andaca doğrayıb puç edəcək ölüm üçün niyə hazırlaşmayaq ki?

/azadinform.az/