O, bütün hərəkətləri ilə,  bütün nöqsanları ilə sadəcə bir sözü özündə əks etdirirdi – qəribə adam! Və... Qəribə olduğu qədər də müdrik bir şəxsiyyət! O, həm Elçibəyçilik ideologiyasını yarada biləcək qədər böyük, həm də bu ideologiyanı siyasət səviyyəsinə endirə biləcək qədər xətakar biri idi...

Modern.az saytı “Məşhurların vəsiyyəti” layihəsindən növbəti yazını təqdim edir. Bu dəfə Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının lideri mərhum eks-prezident Əbülfəz Elçibəyin vəsiyyət xarakterli iki yazısını sizlərə təqdim edir. Doğrudur, o, rəsmi şəkildə vəsiyyət yazmayıb. Amma Türkiyədə xəstəxanada yatarkən o türk dünyasına vəsiyyət xarakterli iki məktub yazır. Həmin məktubdan çıxış edərək bu vəsiyyət-müraciəti sizlərə təqdim edirik:

Uca Türk millətinə müraciət

2000-ci il..  Elçibəy artıq uzun müddətdir ki, hər şeydən uzaqlaşıb. İdeoloji çırpıntılarını yalnız nəzəri şəkildə həyata keçirir. Hələlik 1990-cı illərin əvvəllərindən fərqli olaraq yalnız qələm döyüşür. Amma qəfildən bəyə qonaq gələn xəstəlik onu bu işindən də məhrum edir... Elçibəyin özü uzun müddət xəstəxanada yatmaqdan imtina edir. Bütün təkidlərə rəğmən sözündən dönmür. Nəhayət, onu 2000-ci ildə xəstəxanaya yatırırlar. Xəstəxanaya getməməsini və xəstəliyini sirr kimi saxlamasına məktubda bu cür aydınlıq gətirir:

“Bilirdim ki, məndə "xərçəng" xəstəliyi var. Amma mən bunu cəmiyyətdən gizlədirdim ki, müəyyən işləri görə bilim. Onu da bilmirdim ki, artıq əksəriyyət insanlar xəstəliyimi bilir və məndən ona görə gizlədiblər ki, narahat olmayım. Bu da çox pis nəticə verdi. Gərək xalq öz övladından heç nəyi gizli saxlamasın və eyni zamanda da övlad ondan heç nəyi gizlətməməlidir. Belə alındı ki, gerçəyi gizlətmək həm xalqa, həm də onun övladına heç bir xeyir vermədi. Mən bir çox şeyləri "xalq bilib rahatsız olar, pis əhval-ruhiyyə yaranar", -deyə ondan gizlətdim.”

“Çox sirləri özümlə aparıram”

Sufi xarakterli, övliya tipli bir insan olan Əbülfəz Elçibəyi ancaq millət və onun azadlığı düşündürsə də, ağır illər və hərəkat onun çox ideyalarının həyata keçməsinə mane oldu. Çox şeylər isə sirr olaraq da qaldı:

“Çox sirləri özümlə aparıram. Bunların bir çoxu açıqlanmalı idi, lakin buna zaman çatmadı. Demək olar ki, tale imkan vermədi. Bir sıra xətalar buraxılmışdı ki, bunları aradan qaldırmaq mümkün idi. Millətim qarşısında bəzi xətalarım da olub. Xahiş edirəm, millətim məni bağışlasın. Deyəcəklər ki, üzrü sağ ikən etməli idi. Hər halda, görünür ki, tale belə məsləhət bilib. Ayrı-ayrı şəxslər, xüsusilə də, mənə düşmən olanlar çox xoşagəlməz sözlər danışacaqlar. Ancaq mənim üçün əsas hökm Türk millətinin hökmüdür, Azərbaycan xalqının sözüdür”.

"Həyatla vidalaşıram. Amma çox ideyalarım həyata keçmədi"

Məktubda ağrılı məqamlardan biri əvvəldə dediyimiz gerçəkləşməyən ideyalar məsələsidir. Gerçəkləşməyən ideyaların da bir neçə səbəbləri var idi. Birincisi, zaman və məkan bu ideyalar üçün yetişməmişdi, ikincisi də siyasətin özü bu ideyalara hələ ki hazır deyildi. Nə zamansa hazır olması da sual altındadır:

“Mən aydın görürəm ki, artıq həyatla vidalaşıram. Lakin bir çox ideyalarımın həyata keçdiyini görmədim. Ən başlıcası isə:

 - Rusun əli ilə ermənilərin işğal etdiyi Qarabağı azad etmək istəyirdim. Bunu edə bilməsəm də, mən artıq bilirəm ki, o, mütləq azad olacaq!

 - Azad surətdə Təbrizə getmək, onu azad görmək istəyirdim. Təbrizi azad görə bilmədim, ancaq indi elə fikirləşirəm ki, Təbrizi azad görmüşəm. Bu fikrimə "xəyaldır" deyəcəklər. Lakin elə deyil! Yaxın zamanlarda insanlar onu görəcəklər! Və onda biləcəklər ki, mənim düşündüyüm lap yaxında imiş”. 

Azərbaycan xalqı bütövlükdə azad olacaq və birləşəcək!

Bir istiqlal mücahidi kimi Əbülfəz Elçibəy Əli bəy Hüseynzadə, Rəsulzadənin ideoloji xəttini çox gözəl həyata keçirə bildi. Bu onun dövlətçilik sahəsində ən böyük uğuru idi. İdeologiya özünü siyasi müstəvidə praktik olaraq həyata keçirə bilməsə də, gələcək üçün əsl məktəb kimi formalaşa bildi:

“Bir xalq azadlıq əldə edirsə, o xalqın həyatdan köçmüş insanlarının (əlbəttə, bu azadlığı istəyən və onun uğrunda mücadilə edən insanları nəzərdə tuturam) ruhu da orada iştirak edir! Azərbaycan xalqı bütövlükdə azad olacaq və birləşəcək! O zaman keçiriləcək tədbirlərdə, bayramlarda Azərbaycanın azadlığı uğrunda mübarizə aparmış insanların ruhu da iştirak edəcəkdir! Ruh ölməzdir! Millətini sevənin ruhu hər zaman millətiylə olacaq!

Əbülfəz ELÇİBƏY,
Ankara Dövlət Xəstəxanası
19.07.2000

Ondan bir gün sonra yazdığı ikinci məktubun konkret ünvanı var. Bu Türkiyə və Azərbaycanda olan türk aydınlarıdır. Zamanları aşaraq gələcəkdə yaşayacaq bütün türk aydınları üçün mayak rolunu oynaya biləcək bu vəsiyyəti sizlərə təqdim edirik:

Ankara Dövlət  Xəstəxanası, 20 iyul, saat 17:00

Türkiyədə və Azərbaycanda olan türk aydınlarımıza kiçik bir xatırlatma

“Mən çox gec bildim ki, "xərçəng" xəstəliyinə tutulmuşam. Ancaq Siz bunu əvvəlcədən bilib məndən gizlətmişdiniz ki, mən narahatlıq hissi keçirməyim. Hətta gəlib mənimlə görüşəndə maraqlı kitablar gətirirdiniz ki, onları oxuyum. Ancaq daha yaxşı olardı ki, mənə bu həqiqəti bildirəydiniz. Nə qədər ki zaman varıydı, məsləhətləşib, heç olmazsa, gələcək milli proqramın tezislərini hazırlayaydıq. Yeni işlər görmək mümkün idi. Nə isə...

Onu da bilməliyik ki, nə qədər açıq-aydın danışa bilmirik, heç bir işimiz düzgün getməyəcək. Ona görə də mütləq demokratik cəmiyyət lazımdır ki, açıq danışıb məsələləri həll edək.

Türk millətinə ən lazım olan - mənəviyyata dayanaraq birləşə bilməkdir!”

Elmin Nuri