Vaxtsız dünyasını dəyişmiş Məqsəd Quliyevin foto-obyektivində minlərlə insanın həyatından bəhs edən anları bir yerə toplasaq, böyük bir tarixi salnamə yaratmaq olar. Zamanın ayrı-ayrı kəsiyində kimləri görmək olardı Məqsədin obyektivində? Yadımda olanları xatırlamaq istəyirəm. SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Tixonov, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi Zimyanin, SSRİ xalq yazıçıları Markov, Tixonov, Safronov, SSRİ xalq artistləri Mordyukova, Fateyeva, Vitorqan, Lyubşin, SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının sədri Xrennikov, dünya şöhrətli dirijor Kabalevski, bir sıra ittifaq nazirlikləri, SSRİ xalq artisti, müğənni Lyudmila Zıkina, parodiyaçı Xazanov, tanınmış müğənnilərdən Lev Leşşenko, Layma Vaykule, Vaxtanq Kikabidze, türk müğənnisi Müşərrəf Akay, ümummilli lider Heydər Əliyev, xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə, SSRİ Xalq artistləri Müslüm Maqomayev, Zeynəb Xanlarova, ümumdünya şöhrətli dirijor Niyazi, bəstəkar Fikrət Əmirov, ədiblər Anar, Süleyman Rəhimov, Rəsul Rza, Mirzə İbrahimov, Fikrət Qoca, Sumqayıtın qurucularından Kamran Hüseynov, Nadir Balakişiyev, Kamal Axundov, Zülfi Hacıyev, Zamin Hüseynov, Nurəddin Babayev, Ərşad Kərimov, Müzəfffər Gülümov və bir çox başqaları. Saymaqla qurtaran deyil. Bu, hələ mən bildiklərimdir...

Məqsədin yaradıcılıq laboratoriyasında «Həyatın bir anı» silsiləsindən şəkillər minlərlədir. Hərəsi bir hadisə, bir tarix, bir əsərdir desəm, yanılmaram.
Məqsəd Quliyevi 1968-ci ildən tanıyıram. O vaxtlar mənim 15 yaşım vardı. Jurnalistikaya meyil etdiyimə görə, Kimya istehsalat birliyində nəşr olunan çoxtirajlı «Kimyaçı» qəzetində müxbir işləyirdim. Həmin illər «Sosialist Sumqayıtı» qəzetində tez-tez Məqsəd Quliyevin imzası ilə müxtəlif səpkili şəkillərə rast gəlirdim.

1970-ci ildə mən «Sosialist Sumqayıtı» qəzetində korrektor işləməyə başladım və Məqsəd Quliyevlə redaksiyada tanış oldum.
Onun haqqında nə deyə bilərəm? Çox tərifli, pafoslu sözlər söyləmək olar. Belə şeylərin həmişə əleyhinə olmuşam. Hər hansı bir adam haqqında məqalə və ya xatirə oçerk yazmaq istərkən gərək həmin adamı yaxından tanıyısan, onun necə kamil insan olduğuna bələd olasan, yaradıcılığına münasibətini bildirəsən. Gəlin etiraf edək ki, hər bir jurnalist və yaxud foto-jurnalist öz peşəsinə məsuliyyətlə yanaşmır. Bu, onun bədbəxtçiliyidir. Məqsəd isə öz peşəsinə məsuliyyətlə yanaşırdı, özünə qarşı çox tələbkar idi. Çəkdiyi hər bir kadrı bəyənməzdi. 

Onun çəkdiyi bir neçə tarixi fotonu təqdim edirəm:
Azərbaycanın xalq yazıçısı Əli Vəliyevlə Sumqayıt İnşaatçılarının görüşü (Foto 1977-ci ildə çəkilib)

Soldan sağa: Sumqayıt şəhər Partiya komitəsinin birinci katibi Şənlik Əliyev, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi komitəsinin birinci katibi Heydər Əliyev, Azərbaycan Boru-Prokat zavodu partiya komitəsinin katibi Aydın Abdullayev, zavodun direktoru Məmmədiyyə Kərimov, Azərbaycan Kommunist partiyası mərkəzi komitəsi təbliğat şöbəsinin müdiri, görkəmli filosof Əfrand Daşdəmirov.  (Foto 1982-ci ilin fevral ayında çəkilib)

Əfqanıstanın prezidenti Babrak Karmalın həyat yoldaşı Məhbubə xanım (soldan 2-ci), Azərbaycanın Təhsil naziri Elmira Qafarova (sağdan 1-ci) Sumqayıtda olarkən (Foto 27 noyabr 1982-ci ildə çəkilib)

Məqsəd bir insan kimi də çox sadə və səmimi idi. İncə yumora malik idi. Üzündə həmişə təbbəssüm olardı. Şirin-şirin söhbət edər, qarşı tərəfi öz söhbəti ilə həmişə maraqlandırardı. Təşəbbüskarlığı da vardı. Hər bir hadisəyə öz münasibəti, öz mövqeyi var idi. Peşəsinin əsl vurğunu idi.

Tarixdən bir misal çəkmək istəyirəm. 1970-ci illərin əvvəlləri idi. Sintetik-kauçuk zavodunda çalışan laborant Rəfiqə Hüseynova SSRİ Ali Sovetinə deputat seçilmişdi. Bu, böyük bir etimad idi. Onun şəklini «Sosialist Sumqayıtı» qəzetində yerləşdirmək lazım idi. Məqsəd zavoda yollandı və onun şəklini iş yerində çəkdi. Redaksiya qayıdıb şəkili redaktora, rəhmətlik Fikrət Arixova (söhbət 1970-cı illərin əvvəllərindən gedir - müəllif) təhvil verdi. Şəkili təcili olaraq Bakıya, «Kommunist» nəşriyyatının (indiki «Azərbaycan» nəşriyyatı - müəllif) sinqoqrafiyaya sexinə göndərdi. İndiki jurnalistlərin çoxusu yəqin ki, sinqoqrafiyanın nə olduğunu bilmirlər. Respublikada nəşr olunan qəzetlərdə çapı nəzərdə tutulan bütün şəkillər bu sexdən keçməli idi. Burada şəkillər çuqun dəmir parçasının üzərinə öz ölçüsünə uyğun hopdurulmalı idilər. Bu çox uzun və ağır bir proses idi. Bu haqda danışıb vaxtınızı almaq istəmirəm.

Məqsədi redaksiyada qanıqara gördüm.

- Nə baş verib? – deyə soruşdum. 

- Bilirsən, Rəfiqə xanımın şəkili xoşuma gəlmir. Sabah qəzetdə dərc olunanda professional fotoqraflar mənə nə deyəcəklər? Buna yol verə bilmərəm. 

Belə məsləhətə gəldik ki, R.Hüseynovanı yenidən çəkək. Vaxt az idi. Məqsəd Quliyev Rəfiqə xanımgilə getdi. Onu bir neçə rakursdan şəklini çəkdi. Həmin günü işdə onun üçün yaradılan laboratoriyada işlədi. Mən də yanında idim. Üç şəkildən birini seçdi və dedi: 

- Bakıya gedirəm. 

Axşam saat 10 idi. 

- Bu gecə vaxtı sinqoqrafiya sexi işləmir, - dedim. 

- Eybi yoxdur. Onsuz da mərkəzi qəzetlər səhərəcən çap olunur. Bir çıxış yolu taparam. 

Məqsəd Quliyev ertəsi gün səhər saat 11-də redaksiyaya gəldi. Redaktor şəkili görüb çox təəccübləndi. 

- Axı biz başqa şəkil göndərmişdik.

Məqsəd dedi ki, «Bakıdan zəng vurmuşdular ki, şəkiliniz keyfiyyətsizdir, çox solğun olduğundan dəmirin üzərinə hopmur. Məndə ehtiyat şəkillər var idi, aparıb verdim. Redaktor şəkilə baxıb gülərüzlə dedi:

- Öz aramızdır, bu şəkil daha qəşəngdir. Qoyun onu birinci səhifəyə, - deyə məsul katibə göstəriş verdi.

Bunu deməkdə məqsədim ondan ibarətdir ki, M.Quliyev öz peşəsinə məsuliyyətlə yanaşırdı. Hər bir kiçik detala diqqət yetirirdi. Otağın quruluşuna, havanın nəmişliyinə, küləyin səmtinə, günəşin şəfəqlərinə, uşağın göz yaşlarına baxardı, fikirləşirdi ki, görəsən, belə anlarda şəkil hansı effekti verə bilər? Çəkəcəyi şəkilin canlı və yaxud cansız olduğunu sanki ürəyi ilə, baxışları ilə duyurdu, hiss edirdi. Bir kadrla heç vaxt kifayətlənməzdi. 

Bir misal da çəkmək istəyirəm. Redaktor olduğum «Exo Sumqayıta» qəzetinə şəkil lazım olanda onu dəvət edirdim. Bir gün redaksiyaya deputat təşrif buyurmuşdu. Onun şəklini çəkmək lazım idi. Məqsəd bizə dedi ki, «siz söhbət edin, mən aparatın kasetini dəyişim».

Mənim başım redaksiyanın qonağı ilə söhbətə qarışdı. Birdən söhbətdən ayrılıb soruşdum. 

- Məqsəd, bir kaseti dəyişmək nə uzun çəkdi? 

Məqsəd cavabında dedi:

 - Eyruz müəlim, mən artıq şəkili çəkmişəm. 

Ertəsi gün mənim qarşıma həmin deputatın baş-altı şəklini qoydu. Ən yaxşısını seçib qəzet səhifəsinə qoyduq.  

Xəbərsiz, qəfil şəkil çəkməyi xoşlayırdı. Məqsəd adi şəkil çəkmirdi, o, sənət əsəri yaradırdı. Onun bir neçə şəkili var ki, foto-jurnalistika tarixində nadir şəkillərdən hesab oluna bilər. 

Qəzetləri şəhərin yazılı salnaməçisi adlandırırlar, bu həqiqətdir. Məqsədin şəkilləri isə Sumqayıtın canlı salnaməsidir. Onun şəkillərinə baxanda insan bir nostalji hissi keçirir, xatirələr çözələnir, keçmişi xatırlayırsan, səninlə ünsiyyətdə olan insanları görür, fərəh hissi duyursan. 

Biləndə ki, bütün bu şəkillər cansız ünsiyyətdir, bununla belə, iftixar hissi səni tərk etmir. Bu nostalji hissləri, «Həyatın bir an»ını bizə bəxş edən isə Məqsəd Quliyev olub. 

Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Məqsədin böyük arxivi var. Bu, arxivi qorumaq lazımdır. Əgər onu itirmiş olsaq, elə zənn edin ki, Sumqayıt tarixinin ən maraqlı, zəngin və canlı səhifələrini itirmiş oluruq. Buna isə qətiyyən yol vermək olmaz. Əgər biz özümüzü Sumqayıtın əsl təəssübkeşi sayırıqsa, özümüzdə az da olsa, vətənpərvərlik hissini duyuruqsa, onda əlaqədar təşkilatlar, şəhər rəhbərliyi bu məsələni gündəmə çıxartmalı və müsbət həll etməlidir.

Əgər arxiv sağ və salamat olarsa, Məqsəd Quliyevin də ruhu şad olar! 

   
Eyruz Məmmədov,Respublikanın əməkdar jurnalisti

REDAKSİYADAN:

Bu ÖZƏL fotonu Eyruz müəllimə təqdim edirik, əminik ki, özündə yoxdur..
Gənc yaşlarında rəhmətlik Məqsəd müəllim çəkmişdi: