"Sumqayıtın tarixi” Muzeyinin direktoru, Əməkdar Mədəniyyət işçisi Olya
İslamova özünü xoşbəxt sanır ki, ona dahi rəhbərlə 3 dəfə görüşmək nəsib olub.
Ulu öndər Heydər Əliyev respublika rəhbəri kimi
Sumqayıta ilk dəfə düz 50 il əvvəl - 1971-ci ilin aprelin 7-də səfər etmişdi. O
zaman 22 yaşlı Gənclik şəhərinə Rumıniya nümayəndə heyəti ilə birgə gələn ölkə
başçısı cənubi Qafqazın ən iri kimya müəssisəsi olan "Üzvi sintez” zavodunda
olmuş, kimyaçılarla görüşüb, söhbət etmişdi.
İki il sonra yenidən Sumqayıta gələn, şəhər sakinləri
tərəfindən böyük ehtiram və sevinclə qarşılanan Heydər Əliyev ölkə
metallurgiyasının nəhəngi Azərbaycan Boru-prokat zavodunda olmuş, poladəridənlərlə
və boruyayanlarla görüşmüş, onların əmək şəraiti ilə tanış olmuş, müəssisə
kollektivinin yığıncağında çıxış etmiş, ölkə neftçilərini müxtəlif təyinatlı
keyfiyyətli borularla təmin etdiklərinə görə metallurqlara təşəkkürünü
bildirmişdi.
Ulu öndər
Sumqayıta sonrakı səfərlərində də kimya müəssisələrində, Boru-prokat və
Alüminium zavodlarınnda olmuş, sex və istehsalatların yeni texnologiyalarla,
müasir avadanlıqlarla təchizi, əmək adamlarının iş və məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılması üçün müvafiq tədbirlər görmüşdü.
Respublika rəhbəri
Sumqayıt qadınlarının işlə təmin edilməsi üçün şəxsi təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi
ilə inşa edilərək fəaliyyət göstərən, minlərlə qız-gəlinin çalışdığı yüngül sənaye
müəssisələrində - Sumqayıt Üst Trikotaj və Xovlu İplik fabriklərində əməkçilərlə
görüşüb, səmimi söhbət etmiş, respublikanın əmək həyatında qadınların fəal
iştirakından məmnunluğunu bildirmiş, müəssisə kollektivlərinin arzu və istəklərini
diqqətlə və qayğıkeşliklə dinləyərək, onların operativ yerinə yetirilməsi üçün
nazirlik və şəhər rəhbərliyinə lazımı göstərişlər vermişdi.
Ümumiyyətlə, Azərbaycana
rəhbərlik etdiyi ilk 14 ildə (1969-1983-cü illər) Ulu öndər ölkə sənayesində,
onun inkişafında xüsusi yer tutan Sumqayıta 10 dəfə səfər etmişdi. O, yalnız sənaye
müəssisələrində deyil, SSRİ-nin böyük və nüfuzlu elmi-tədqiqat mərkəzlərindən
olan, İttifaq əhəmiyyətli Neft-Kimya Proseslərinin Avtomatlaşdırılması
İnstitutunda - "Kimyaavtomat”da, İri panelli Evtikmə Kombinatında, inşasının təşəbbüskarı
olduğu "Kimyaçı” Mədəniyyət sarayında da olmuş, Sumqayıtın hərtərəfli inkişafı
üçün böyük səy və qayğı göstərmişdi.
1974-cü ilin 27 noyabrında respublika rəhbərinin S.Vurğun adına Mədəniyyət
sarayında Gənclik şəhərinin 25 illik təntənəli yubileyində iştirakını, Sumqayıt
metallurqlarının, kimyaçılarının, energetik və inşaatçılarının əməyinə,
quruculuq işlərinə böyük dəyər verdiyini, şəhər sakinlərinə, əmək adamlarına
olan qayğı və ümid, inam dolu maraqlı şıxışını bu gün də yaşlı nəsil yaxşı
xatırlayır.
15 iyun – Qurtuluş günü ərəfəsində
bütün bunlar barədə geniş məlumat verən "Sumqayıtın tarixi” Muzeyinin direktoru, respublikanın
Əməkdar Mədəniyyət işçisi Olya İslamova bildirir ki, həmin il yubiley tədbirinin maraqlı keçməsində onun rəhbərlik
etdiyi muzeyin elmi işçilərinin böyük
zövqlə, şəhərin qurucularına və xalqımızın görkəmli oğlu Heydər Əliyevə böyük məhəbbət
və ehtiramla tərtib etdiyi, tarixi eksponatların "dili ilə danışan” sərgi yubiley
iştirakçıları tərəfindən maraqla qarşılanmış, onların bayram ovqatını daha da xoş
etmişdi.
Muzeyin yarandığı
1967-ci ildə sayı 1100-dən çox olmayan eksponatların sayı kollektivin çoxillik
səyi, yaradıcılıq axtarışları, yorulmaz əməyi sayəsində ötən yarım əsrdə xeyli
artırılaraq, 15 minə çatdırılmışdır. Bu isə həm də ona görə mümkün olmuşdur ki,
Olya xanım və muzeyin əməkdaşları Vətənin hər bir daşını qiymətləndirməyi, dəyərləndirməyi
bacarır, onu tarixin bir parçası, gələcək nəslə çatdırılmalı olan bir tarixi
eksponat kimi görürlər. Muzeyin zəngin fondu içərisində ən çox diqqət çəkən
kolleksiyalardan biri isə 1988-ci ilin qaçqınlıq dövründə Göyçəli tarix müəllimi
Baxşeyiş Ələmşahovun Ermənistandan araba ilə, min-bir əziyyətlə Sumqayıta gətirə
bildiyi, sonralar "Sumqayıtın tarixi” muzeyinə bağışladığı, özündə Göyçə-Zəngəzur
ellərinin ruhunu yaşadan, "Bir elin harayı” adlanan qədim
eksponatlar kolleksiyasıdır. Həmin kolleksiyanın içərisində
təkcə yaxın əsrlərə yox, hətta çox uzaq XII əsrə aid 60-a qədər qiymətli məişət
əşyası nümayiş etdirilir.
Ulu öndərlə unudulmaz görüşlər...
"Tarixi cırmaq olmaz!”
Tale
elə gətirmişdi ki, Olya xanım Ulu öndərlə onun ilk hakimiyyəti dövründə yaxın təmasda
görüşməmişdi. Lakin dahi rəhbər yenidən Azərbaycan rəhbərliyinə qayıtdıqdan
sonra onunla sanki qrafik üzrə hər üç ildən bir – 1993-cü, 1996-cı və 1999-cu
illərdə görüşmək xoşbəxtliyi qismət olub ona.
İlk
görüş – 28 dekabr 1993-cü il. Həmin gün sumqayıtlılar Azərbaycanın
görkəmli oğlu, xalqımızın xilaskarı, o zaman cəmi 5 ay əvvəl yenidən ölkə rəhbərliyinə
qayıtmış Heydər Əliyevi böyük intizarla gözləyirdi. Əvvəllər Sumqayıta 10 dəfə
səfər etmiş Ulu öndər bu şəhərə ilk dəfə idi ki Azərbaycan Prezidenti kimi gəlirdi.
Odur ki onun gəlişinə, qarşılanmasına ciddi hazırlıq görülürdü. Respublika rəhbəri
ilk növbədə Türkiyənin "Teletaş” firması tərəfindən Sumqayıtın 4-cü mikrorayonunda
quraşdırılmış müasir, elektron tipli telefon stansiyasının açılşında iştirak edəcəkdi.
Həmin ATS isə bilavasitə "Sumqayıtın tarixi” muzeyinin iki addımlığında
olduğundan güman vardı ki, ölkə rəhbəri muzeylə də maraqlansın. Ona görə də bir
gün əvvəldən muzeyin hər iki mərtəbəsi, otaqlar, zallar xüsusi idarə tərəfindən
diqqətlə yoxlanılmışdı. Olya xanımın bu məsələdən axşam xəbər tutan, dahi rəhbərə
nəhayətsiz sevgisi olan, onun qayıdışına çox sevinən atası, Sumqayıtın əslən
Xızıdan olan görkəmli ziyalısı və ağsaqqalı Zəbi müəllim Abdullayev qızına tapşırmışdı
ki, diqqətli ol, Prezident hökmən muzeylə də maraqlanıb, ora da baş çəkəcək.
Elə
də oldu. ATS-dəki təntənəli açılışdan, Türkiyə Prezidenti ilə telefonla birbaşa
danışıqdan sonra Heydər Əliyev o vaxtlar özünün ən etibarlı silahdaşı olan Arif
Rəhimzadə və özünü müşayiət edən digər rəsmi şəxslərlə birgə muzeyə tərəf
addımladı. Onu muzeyin girişində sevinclə, hələ dünəndən onu tərk etməyən həyəcanla
qarşılayan Olya İslamova dahi rəhbəri salamlayaraq deyəndə ki, Heydər müəllim,
bilirik ki, Sİz dünən Parisin dünyaca məşhur Luvr muzeyində olmusunuz, bu gün
isə - Sumqayıt muzeyinə təşrif buyurmusunuz, Ulu öndər əsl vətənpərvərlik
duyğusu və sevgisi ilə cavab vermişdi ki, xanım, Luvr Fransadadır, ancaq Sumqayıt
muzeyi burda, Azərbaycandadır. Belə bir müdrik, gözlənilməız cavabı eşidən Olya
xanım bir qədər ürəklənmiş, muzey haqqında dahi rəhbərə daha geniş məlumat verməyə
çalışmışdı.
Muzeyin
salonlarından birində "Bir elin harayı” kolleksiyasının
qarşısında ayaq saxlayıb, onun eksponatlarına diqqətlə, maraqla baxan Ulu öndər
1988-ci ildə həmin zəngin kolleksiyanı Ermənistandan araba ilə, min-bir əziyyətlə
Sumqayıta gətirmiş vətənpərvər ziyalı, istedadlı tarix müəllimi Baxşeyiş Ələmşahovla
görüşərək, belə bir fədakarlığına görə ona ürəkdən təşəkkür etmiş və demişdi
ki, sənin bu "qaçqın muzey”in gələcək nəsillər tərəfindən daha yüksək dəyərləndiriləcək!
Heydər
Əliyev daha sonra muzeyin hər iki mərtəbəsini gəzərək, eksponatlara böyük maraqla
tamaşa etmiş, muzey işinin yüksək səviyyədə təşkilindən məmnunluğunu
bildirmişdi. Dahi rəhbər özü ilə bağlı
ekspozisiya ilə də tanış olub, təəccübə bənzər şəkildə soruşmuşdu ki, "Azərbaycanda
olmadığım illərdə mənim bütün şəkillərimi cırıb atıblar, nə əcəb siz qoruyub
saxlamısınız?”. Olya xanımın cavabı Heydər Əliyevin çox xoşuna gəlmiş, məmnun
olmuşdu: "Heydər müəllim, tarixi cırmaq olmaz! Muzey ilk növbədə ondan ötrüdür
ki, tarix necə varsa, elə də qorunsun”.
Ekspozisiyalarla
tanışlıqdan sonra muzeyin çıxışına yönələn Prezidenti meydana toplaşmış yüzlərlə
şəhər sakini sevinclə, ehtiramla, sürəkli alqışlarla qarşılamışdılar. Olya
xanım bu gün də təəccüblə, heyrətlə xatırlayır ki, Qarabağda erməni faşistlərinin
işğalçılıqlarının, azğınlıqlarının davam etdiyi, qanlı çarpışmalar getdiyi həmin
qış günündə Heydər Əliyev sumqayıtlılar qarşısında bir saatdan artıq çıxış
etmişdi. Və onun hər sözündə sabaha, torpaqlarımızın düşməndən tam azad ediləcəyinə
böyük, sarsılmaz bir inam vardı.
Ulu
öndər muzeydən sonra o zaman hələ ilk şəhidlərin gətirildiyi Sumqayıt şəhər məzarlığına
da baş çəkmək, el yolunda canlarını qurban vermiş mərd oğulların ruhuna
ehtiramını bildirmək istədiyini də demişdi. Orda şəhid oğlunu ziyarətə gəlmiş
bir ağsaçlı ana ilə təsadüfən görüşən Heydər Əliyev kövrələrək onu qucaqlayıb,
ağ saçlarından öpmüş və Vətən uğrunda döyüşdə həlak olmuş oğluna görə ona başsağlığı
vermişdi. Və qəti bir inamla şəhidlərin qisasının hökmən alınacağını
bildirmişdi.
İkinci
görüş – 2 iyun 1996-cı il. Heydər Əliyevin BMT-nin İnkişaf
proqramı üzrə nümayəndəsi Paoolo Lembo ilə və digər hökumət adamları ilə Sumqayıta
növbəti gəlişi yay ayına təsadüf edərək, bütün gün üçün nəzərdə tutulmuşdu. 1970-80-ci
illərdə müəssisələrə səfərlərindən sonra bir vaxtlar Ulu öndərin öz təşəbbüsü və
rəhbərliyi ilə inşa edilmiş "Kimyaçı” Mədəniyyət
sarayında geniş tədbir keçiriləcəkdi. Ona görə də əvvəlcədən belə qərara
alınmışdı kİ, Heydər Əliyevə həsr edilmiş, foyedə nümayiş etdiriləcək "Heydər
Əliyevin Sumqayıt qayğılarından səhifələr” adlı sərginin (bu adı Olya xanıma hələ
bir-neçə gün əvvəl atası Zəbi müəllim təklif etmişdi) fotolarda əmək qabaqcıllarından
kimin şəkli vardısa, həmin adamlar - Sosialist Əməyi Qəhrəmanları Zəminə xanım Həsənova, İdris Dadaşov, Şəmşad
Pənahov, Dadaş Dadaşov, həmçinin tanınmış əmək adamları Gülbahar Vəliyeva,
İmamverdi Vəliyev və digərləri o stendlərin yanında dayansınlar. Ölkə rəhbəri şəkillərə maraqla tamaşa edərək irəlilədikcə
birdən yanında Zəminə xanımı görüb, gözlənilmədən, lakin çox təbii və səmimi
olaraq "əziz bacım!” deyib, sevincək halda onu qucaqlamışdı. Zəminə xanım da "əziz
qardaşım!” deyib sevincdən göz yaşlarını saxlaya bilməyərək, Heydər Əliyevə
sarılmışdı. Həmin görüş, xoş mənzərə orda olanların hamısını kövrəltmişdi.
Sərgi
rəhbərin çox xoşuna gəlmişdi. Bir şəklin önündə isə ayaq saxlayıb, təəccüblə
demişdi ki, nə yaxşı, bu şəkil də burdadır ki!.. Şəhərin o vaxtkı İcra başçısı
Şakir Abuşov ölkə rəhbərinə bildirəndə ki, sərgini Muzeyimizin direktoru Olya
İslamova tərtib edib, yaddaşı çox möhkəm olan Heydər Əliyev Olya xanımı
tanıyaraq, onu mehribanlıqla bağrına basmış, minnətdarlıq ifadəsi olaraq üzündən
öpmüşdü. Və sonra Mədəniyyət sarayının böyük salonunda keçirilən tədbirdə çıxış
edərkən də sərgidən söhbət açaraq, ordakı fotolar arasında bir şəkli görmədiyinə
təəssüf etmişdi: "Axı, mən Sumqayıtın 25 illiyində də iştirak etmişdim, çıxışım
da olmuşdu. Ancaq həmin şəkli bu gün sərgidə görmədim...”.
Olya
xanım bunu bu gün onunla izah edir ki, həmin şəkildə Heydər Əliyevin başı üzərində
"25” rəqəmi ilə yanaşı Leninin də şəkli olduğundan onu sərgidə nümayiş etdirməyə
şəhər rəhbərliyi risq etməmişdi...
3-cü
görüş – 14 iyul 1999-cu il. Bu, Ulu öndərin ilk dəfə olaraq Azərbaycan
hakimiyyətinə gəlişinin 30 illiyinə təsadüf edirdi. Həmin tarixi gün münasibətilə
Bakının İdman və Konsert sarayında Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ötən illər ərzində
respublikanın şəhər və rayonlarında aparılmış abadlıq-quruculuq işlərini əks
etdirən fotolardan ibarət geniş bir foto-sərginin təşkili nəzərdə tutulmuşdu.
Sumqayıt Muzeyinin kollektivi tərəfindən həmin sərgi üçün xeyli miqarda şəkil
toplanmışdı – axı, Heydər Əliyev bütün hakimiyyəti dövründə ən çox Sumqayıtda səfərdə
olmuş, onun sosial-iqtisadi, mədəni inkişafı üçün çox böyük işlər görmüşdü. Azərbaycan
Boru-prokat zavodunda xarici avadanlıqlardan ibarət qurulmuş yeni "EMAQ” axın xətti,
Sintetik kauçuk zavodunda inşa edilmiş Yaponiya istehsalı olan "EP-300”, "Üzvi
sintez” zavodunda quraşdırılmış "Polimir-120” kompleksləri, bütünlükdə
Kompressorlar zavodu, Superfosfat zavodunda dənəvər superfosfat istehsalatı və
s. Ulu öndərin Sumqayıt sənayesinə ən böyük töhfələri idi.
Sərginin
açılşına bugünkü Prezidentimiz - oğlu İlham Əliyevlə, qızı Sevil xanım, gəlini
Mehriban xanıımla birgə gələn Heydər Əliyev ilk olaraq sərginin əvvəlində təqdim
olunan Gəncə stendinə baxdıqdan sonra Sumqayıt stendinə yaxınlaşarkən 3 il əvvəl
görmək istədiyi, lakin görə bilmədiyi, indi isə stenddə ilk foto olaraq şəhərin
25 illiyində özünün çıxışını əks etdirən iri planlı şəklini görüb, məmnunluqla gülümsünmüşdü.
Elə bu vaxt Olya xanım irəli durub, demişdi: "Heydər müəllim, bu, Sizin
Sumqayıtın 25 illik yubileyinizdə çəkilən şəklinizdir. Biz Sumqayıtlılar çox
istərdik ki, Siz şəhərimizin 50 illik yubiley tədbirində də iştirak edərək,
bizi sevindirəsiniz!”.
Muzey
direktorunun öz adından, həm də ilk dəfə səsləndirdiyi bu təklif-dəvət ölkə
Prezidentini çox sevindirmişdi. O, cavabında gülərək demişdi: "Allah qoysa!
Hökmən!..”
Bu, "Sumqayıtın tarixi” Muzeyinin
direktoru Olya İslamovanın Ulu öndərlə ən yadda qalan, hafizəsində dərin kök
salmış üçüncü, təəssüf ki, son görüşü olmuşdu. Ancaq bununla belə dahi rəhbərin
unudulmaz siması Olya xanımın xatirəsində bu gün də Günəş nuru kimi qalmaqda,
işıq saçmaqdadır...
Rəhman ORXAN,
Azərbaycanın Əməkdarjurnalisti.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.