Beyninizdə koronavirusun hələ də bioloji silah yoxsa təbii hadisə
olması ilə bağlı suallar varsa aşağıdakı yazı Sizin üçündür.
Aşağıdakılar 5 suala cavabı əhatə edir.
1. Yeni koronavirus niyə Çində yarandı? Koronavirusun mənbəyi Vuhan şəhərindəki vəhşi təbiətin müxtəlif
heyvanlarının yaşadığı qida bazarıdır. İlk 41 xəstənin 27-si bu bazarda
olmuş adamlardır. 18 il əvvəl oxşar bazarda yaranan virus 29 ölkəyə
yayıldı 800-ə yaxın insan öldü.
Qısa haşiyə çıxaq ki, buna qədər müxtəlif viruslar insanlara
heyvanlardan keçib. Məsələn, hamımızın bildiyi məşhur HIV virusu
meymundan, yaxın zamanlarda meydana çıxan Ebola yarasalardan yaranmışdı.
COVİD-19-un da yarasa və ya pangolin adlanan başqa heyvandan yayıldığı
ehtimal edilir. Çindəki heyvan bazarları, orda olan nəmişlik şəraiti,
bir neçə vəhşi heyvanın birgə kəsilməsi, satılması barədə narahatçılıq
keçirən ekspertlər az olmayıb. Wuhandakı bazarda 75 növ heyvan olub.
Ağlınıza gələn bütün heyvanlar koaladan tutmuş tülküyə, kirpiyə,
yarasaya və adını eşitmədiyimiz pangolinə qədər.
Niyə məhz Çində belə bazarlar var? 1959-cu ildə Çində böyük aclıq
başlayır. Rəsmi statistikaya əsasən 15 milyon bəzi tədqiqatlara əsasən
45 milyon insan həyatını itirir. Bunun səbəbi kommunist lider Mao
Zedonqun yanlış kənd təsərrüfatı planlaşdırılması olmuşdur. 1976-cı ildə
Mao ölür və Çində islahat dövrü başlayır. İri qida sahələrini iri
fermerlər ələ keçirir. Kiçik fermerlər ilan, tısbağa və s. vəhşi
heyvanlar ovuna keçməyə məcbur olurlar. Bunun hesabına az təminatlı
əhalinin qida təminatı mümkün olduğundan dövlət də dəstək durmağa
başlayır. Sadə dildə desək dövlət dedi ki, özünüzü aclıqdan
qurtarırsansa əladır, mən də dəstək dururam. Çindən başqa az qala hər
müasir ölkədə qadağan olunan vəhşi heyvan bazarları və fermaları,
bununla da ovun həcmi böyüməyə başladı. Bunların içində təbii ki, xəstə
heyvanlar da artırdı. Nümunə üçün bildirək ki, Çində 400 ayı ferması var
ki, bunlar da təxminən 10 min ayı saxlanılır.
Çin axır ki, bu virusdan sonra Vuhandakı bazarı bağladı. Ümumiyyətlə çin
vəhşi heyvanların qorunması ilə bağlı tədbirləri sərtləşdirib, həmin
bazarların hamısını ləğv etməlidir.
2. Çindən yayılan viruslarla bağlı başqa tarixi örnəkləri varmı? 1331-ci ildə yayılan "Qara yara” xəstəliyi Çindən başlamış Avropaya
yayılaraq 30 milyon avropalını öldürmüşdür. 1855-ci ildə Çindən başlamış
vəba Hindistana yayılır və 10 milyon insan həlak olur. Bu xəstəlik
hətta ilk dəfə ABŞ-a çatır və ABŞ ilk dəfə belə bir epidemiya ilə üzbəüz
qalır. San Fransisko vəbası adlanan xəstəlikdən 119 ABŞ vətəndaşı ölür.
Kaliforniya hökumətinin başçısı və həkim George Cooper Pardee
xəstəliyin müalicəsini tapır və bununla da xəstəlik yekunlaşır.
Ümumiyyətlə isə, qədim dövrdən bu yana çoxsaylı milyonlarla insanı qıran
epidemiyalar olub ki, heç həmin zamanda heç bir ölkə bioloji silah
düzəltmə iqtidarında olmayıb
3. Niyə Çinin qonşuları yox İranda bu qədər ölümlər baş verir? İran Çinə çox bağlı ölkədir. İran neftinin əsas alıcısı Çindir. Üstəgəl
xəstəlik Qumdan başladı və ölkə dini mərkəz olan Qumu karantinə almadı.
Bu isə xəstəliyin miqyasını daha da genişləndirdi. Onu qeyd edək ki,
Qumda kifayət qədər Çinli tələbə oxuyur və İran ilk dövrlərdə birinci
ticarət tərəfdaşı (həm idxal, həm ixrac üzrə) Çinlə sərhədin açıq olması
xəstəliyi daha da artırdı. Əlavə olaraq, İranda xəstəlik seçkinin
başlamasına az qalmış yarandı və tədbirlərin alınması gecikdirdi. Daha
çox seçkiyə konsentrasiya olan hökümət mübarizə tədbirlərini gecikdirdi.
Belə bir dönəmdə seçki kimi kütləvi tədbirin özü də xəstəliyi artırdı.
4. Belə viruslar gələcəkdə ola bilərmi? Çindəki kimi təbiətə, xüsusilə heyvanlar aləminə kəskin istənilən müdaxilə gələcəkdə belə virusları yenidən yaradacaq.
5. İnsan tərəfindən belə bir viruslar yaradıla bilərmi? Bəli yaradıla bilər. Bununla sintetik virusologiya deyilən elm sahəsi
məşğul olur. Bu vaksinlərin yaradılması məqsədilə baş verir.
Koronavirusun hər 3 növünün – SARS, MERS və COVİD-19-un heyvan mənşəli
olması sübut olunub. Bunu sübut etmək virusologiya elmi üçün çətin deyil
və belə bir fakt hansı ölkədə olsaydı sübutlarla bar-bar bağırardı.
İndi yalnız quru iddialar, bəzi çıxışlar və videolar var ki, onları
virusoloqlar deyil adi, konspirologiya nəzəriyyəçiləri də düzəldə bilər.
Nəticə. Koronavirus bioloji silah deyil, təbiətdə yaranmış virusdur.
Lakin, insanın ekosistemə vurduğu zərbənin təsirləri danılmazdır.
Müəllif: Şəhriyar Əhmədov
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
