Fevral ayında manatın devalvasiyası təkcə manat və dollarla götürülən kreditlər üzrə deyil, qiymətli kağızlar bazarına da ciddi təsir göstərib. Analitiklər bildirir ki, ən böyük itki manatla investisiya edilən qiymətli kağızlarda yaranıb. Çünki milli valyutada yerləşdirilən qiymətli kağızlar dəyərdən düşüb. Bir sıra qurumlar tərəfindən xarici valyutada qoyulan bondlar üzrə isə borcların ödənilməsində çətinliklər yaranıb. Bura xüsusilə, Dövlət İpoteka Fondunun istiqrazları, Dövlət Neft Fondunun qiymətli kağızlara, o cümlədən səhmlərə qoyduğu investisiyalar, habelə, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin avrobondları daxildir. Manat ucuzlaşmaqda davam edərsə, sözügedən qiymətli kağızlara edilən yatırımlar nə dərəcədə sərfəli olacaq? Bundan dövlət qurumlarının itkiləri və qazancları nədən ibarət olacaq?
İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai Birliyinin eksperti Samir Əliyev Dövlət İpoteka Fondunun istiqrazlarına marağın azalacağını vurğuladı: "Bu istiqrazların faiz dərəcələri devalvasiyadan öncə belə bazar qiymətlərindən çox aşağı idi. Bu gün bank sektorunda kredit faizləri 14-15 faizdən başlayaraq 30 faizi keçir. Belə olan halda İpoteka Fondunun illik 3 faizlik qiyməti kağızlarının dəyəri olduqca aşağıdır. Bu səbəbdən banklar belə faizlə Fondun isteqrazlarını almaqda maraqlı deyillər.
Onsuz da İpoteka Fondunun qiymətli kağızlarından istifadə edən bankların sayı elə də çox deyildi. Devalvasiyadan sonra İpoteka Fondunun verdiyi pul 30 faizdən çox dəyərini itirib. Ona görə də sözügedən qiymətli kağızların cəlbediciliyi qalmayıb".
S.Əliyevin fikrincə, DİF istiqrazlar üzrə faiz dərəcələrini artıra bilər: "Qiymətli kağızlar fondun maliyyə mənbələrindən biridir. Burada bir nüans var. İpoteka kreditlərinin faiz dərəcələri güzəştli şərtlərlə 4 faizlə, adi şərtlərlə 8 faizlə verilir. Əgər istiqrazların faiz dərəcələri artarsa, o zaman ipoteka kreditləri də bahalaşmalıdır. Doğrudur, dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait birbaşa illik 4 faizlik sosial ipotekaya yönəldilir. Amma istiqrazlardan əldə olunan gəlir illik 8 faizdən ibarət adi ipotekaya yönəldilir. Bu baxımdan qiyməti kağızların dəyərinin 5-6 faizə qədər qaldırılması mümkündür. Amma bu faizli gəlirlilik də banklar üçün sərfəli deyil. Çünki banklar əllərində olan vəsaiti kreditləşməyə yönəltməklə bundan 4-5 dəfə artıq gəlir əldə edə bilərlər. Xüsusilə, devalvasiyadan sonra manatla verilən kreditlərin faiz dərəcələrinin bahalaşması qaçılmazdır. Ona görə də bundan sonra banklar Fondun istiqrazlarına investisiya etməyə heç maraqlı olmayacaq. Digər tərəfdən bu gün manatın taleyi də narahatlıq doğurur. Çünki neftin qiyməti qalxmayınca, manat da bahalaşmayacaq. Yaxın gələcəkdə isə neftin bahalaşması gözlənilmir. Bu da manatı təzyiq altında saxlayan amildir. Manatın daha da ucuzlaşması ehtimalının yüksək olması İpoteka Fondunun istiqrazlarına olan təlabatı azaldacaq".
İqtisadçı vurğuladı ki, proseslərin ipoteka kreditləşməsinə vuracağı zərbələri sığortalamaq üçün dövlət büdcəsindən edilən yardım artırılmalıdır: "Dövlət dəstəyi olmasa, İpoteka Fondunun kreditləşməsində çətinliklər yaranacaq. Əgər bazarın aktivləşməsini istəyirlərsə, dövlət büdcəsində bu istiqamətdə ayrılan vəsait 4-5 dəfə artırılmalıdır".
Ekspert deyir ki, Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun qiymətli kağızlara investisiyalarında problemlərin yaranacağı gözlənilmir. Çünki onları xarici valyutalarda yerləşdirib.
Amma S.Əliyev manata qarşı təzyiqlərin Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin qiymətli kağızlarına təsir göstərəcəyini qaçılmaz sayır. Onun sözlərinə görə, milli valyutanın dəyərdən düşməsi SOCAR üçün xarici valyutada borcların qaytarılmasında çətinliklər yaradacaq: "Çünki Dövlət Neft Şirkəti daxildə benzini manatla satıb, sonra dollara çevirəndə itkiyə məruz qalır".
İqtisadçının sözlərinə görə, SOCAR 3 dəfə avrobond yerləşdirib və təkcə avrobondlara görə yaxın 2 ildə hər il 127 milyon dollar məbləğində faiz borcu qaytarmalı olacaq: "Bu avrobondların ümumi məbləği 2,25 milyard dollardır və həmin vəsaitə görə SOCAR 1,4 milyard dollar məbləğində faiz ödəyəcək. İlk buraxılış 2012-ci ildə illik gəlirlilik 5,45 faiz olmaqla 500 milyon dollar həcmində olub. Bu avrobondların müddəti 2017-ci ildə bitəcək və həmin il SOCAR faizdən savayı əlavə olaraq 500 milyon dollar qaytarmalıdır. 2018-ci ildən başlayaraq illik faiz ödənişlərinin həcmi azalaraq 100 milyon dollara düşəcək. İkinci buraxılış 2013-cü ildə 1 milyard dollar həcmində 10 il müddətinə (4.75 faiz gəlir dərəcəsi) buraxılıb. Üçüncü isə bu ilin martında olub və SOCAR 750 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait əldə edib. Bondun müddəti 15 illikdir və istiqrazların gəlirliliyi 6,95 faiz təşkil edir".
Bundan əlavə, S.Əliyev qeyd edir ki, SOCAR-ın borcu bununla bitmir: "Dövlət şirkətinin vaxtilə aldığı milyardlarla dollar məbləğində olan vəsaitlərin faizləri və əsas borc qalıqları qaytarılmalıdır. Hətta bəzi borcların ödəniş tarixi bu il bitir. Şirkət 2016-cı ildə 5 (380 milyon dollar), 2017-ci ildə 4 (518 milyon dollar) kredit xəttini bağlamalı olacaq.
Neft şirkəti bu il avrobondların faiz ödənişləri ilə birgə təxminən 300-400 milyon dollar borc qaytarmalıdır. Manatın devalvasiyası daha çox daxili bazarda məhsul satan SOCAR-ın xarici öhdəlikləri yerinə yetirməsini çətinləşdirib. Təkcə devalvasiya prosesinə görə 2015-ci ildə SOCAR-ın xarici borcu milli valyutada 100 milyon manatdan çox artıb".
"Son avrobondların faiz dərəcəsinin əvvəlkilərlə müqayisədə yüksək olması da şirkətin reytinqinin neftin qiymətindən asılı olduğunu göstərir. Neft uzun müddət aşağı səviyyədə qalarsa, şirkətin reytinqi aşağı salına bilər. Bu isə gələcəkdə SOCAR-ın cəlb etdiyi borcların dəyərini daha da bahalaşdıracaq. Ən pisi odur ki, neft şirkəti cəlb etdiyi borcların bir hissəsini köhnə borcların bağlanmasına yönəldir. Bu isə faktiki olaraq borc bataqlığının ilk təzahürüdür. Bunlar azmış kimi, SOCAR Mərkəzi Bankdan əlavə olaraq güzəştli şərtlərlə 1 milyard manata yaxın kredit götürmək niyyətindədir. Bu istək baş tutsa, şirkət əlavə olaraq ildə ən azı 40 milyon manat ödəməli olacaq. Üstəgəl gələcəkdə neftin ucuzlaşması fonunda mümkün ikinci devalvasiya vəziyyəti daha da qəlizləşdirə bilər. SOCAR gələcəkdə dövlət üçün ciddi başağrısına çevrilə bilər"-deyən iqtisadçı əlavə etdi ki, şirkətin məhsullarının dəyərinin bahalaşması qaçılmaz ola bilər. (bizimyol.info)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
