Sumqayıtda fəaliyyət göstərən həkimlərlə müsahibələrimizi davam etdiririk. Budəfəki həmsöhbətimiz terapevt-hepatoloq Turan Zeynallıdır.  Turan həkimlə qaraciyər xəstəlikləri barədə söhbətləşdik.
HAŞİYƏ: Turan İlham qızı Zeynallı 1975-ci ildə Kürdəmir rayonunda, həkim ailəsində anadan olub. Ailədə 5 bacı, 2 qardaş olublar. Atası tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, anası ginekoloq olub. O, 1993-cü ildə Azərbaycan Tibb Universitetinin müalicə işi fakültəsinə daxil olub və 1999-cu ildə oranı müvəffəqiyyətlə bitirib. 2000-ci ildə "5 saylı Bakı Şəhər Kliniki Xəstəxana”da internatura keçib. 2001-2003-cü illərdə "Kürdəmir Rayon Mərkəzi Klinika”da həkim-terapevt vəzifəsində işləyib. 2014-cü ildə Ankara Tibb Universitetinin qastroenteroloji bölməsində hepatoloji kurs keçib. Turan həkim bir çox beynəlxalq konfransda iştirak edib. O,  Asiya Sakit okean ətrafı ölkələr Qaraciyər Araşdırmacılar Cəmiyyəti (APASL), Avropa Qaraciyər Cəmiyyəti (EASL) və Türk Qaraciyər Araşdırmaları Dərnəyinin (TKAD) üzvüdür. 2017-ci ilin mart ayında Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda  "Xroniki diffuz qaraciyər xəstəliklərində endokrin disfunksiya” mövzusu ilə bağlı elmi iş götürüb. Hazırda Sumqayıt şəhər 3 saylı poliklinikada həkim terapevt-hepatoloq kimi fəaliyyət göstərir.  Kinorejissor Elşən Zeynallı ilə ailəlidir, 2 övladı var.
- Həkim, ölkəmizdə ən çox yayılan virus xəstəlikləri hansılardır?
- Virus hepatitləri məsələsi nəinki Azərbaycanda, bütün dünya ölkələrində ən qlobal problemlərdən biridir. Günümüzdə xroniki qaraciyər xəstəlikləri üzrə ən aktual problem virus hepatitləridir. Onların içərisində daha çox yayılanları isə B və C hepatitləridir. B virus hepatitləri iki qrupa bölünür: delta amilli və delta amilsiz hepatitlər. Bunlardan ən çox yayılanı delta amilsiz B virus hepatitləridir. Lakin son zamanlar  gənclər arasında delta amilli B virus hepatitlərinin də yayılması hallarını müşahidə edirəm. Biz hepatoloqların və Azərbaycan səhiyyəsinin əsas məqsədi də ən çox parenteral, yəni qan yolu ilə yayılan bu xəstəliklərlə bağlı əhalinin maarifləndirilməsi və bu xətəliklərinin yayılmasının qarşısını almaqdan ibarətdir.
- Bəs B və C virus hepatitlərindən ən təhlükəlisi hansıdır?
- Ümumiyyətlə əgər xəstəlik varsa, deməli, təhlükə də var. Amma bu hepatitlərin hər ikisinin özünəməxsus, xarakterik xüsusiyyətləri var.  Buna görə də son illər səhiyyənin inkişafı ilə əlaqədar tibb elmlərinin nailiyyəti olaraq C virus hepatitinə qarşı müalicə üsulu tapılıb. Bu, o deməkdir ki, C virus hepatiti artıq tarixə dönüb; əgər xəstəliyi ilkin dövrdə aşkar etmişiksə, 99 faiz biz xəstəliyi tam sağaldaraq onun qarşısını ala bilirik. Lakin aparılan tədqiqatlara baxmayaraq, B virus hepatitlərinin qarşısının tam şəkildə alınması yolu aşkar edilməyib.
- Virus hepatitlərindən müalicəsi olmayanı varmı?
- Əgər ağırlaşmış qaraciyər sirrozu ilə rastlaşmışıqsa, artıq virus əleyhinə müalicənin aparılması bir o qədər də effekt vermir. Bu zaman biz ilk olaraq sirrozun qarşısının alınması üçün mübarizə aparırıq. Lakin xəstəlik qaraciyər sirrozu ilə nəticələnməyibsə, bu halda effektiv nəticə əldə etmək mümkündür.
- Qaraciyər sirrozundan bəhs etdiniz, ümumiyyətlə bu, necə xəstəlikdir?
- Sirroz qaraciyər hüceyrələrinin tam dağılması, zədələnməsi, qaraciyərin ölçülərinin kiçilməsi, öz funksiyasını yerinə yetirməməsi və bunun nəticəsində qaraciyər çatışmazlığının əmələ gəlməsi ilə özünü göstərən bir xəstəlikdir. Məlumdur ki, qaraciyər orqanizmin böyük bir biokimyəvi laboratoriyasıdır, zülalların, yağların, karbohidratların parçalanması qaraciyərdə baş verir və müəyyən olunub ki, 4-5 saat müddətində qaraciyər öz funksiyasını itirərsə, orqanizm toksiki zəhərlənməyə məruz qalar və nəticədə sıradan çıxa bilər. Orqanizmdə qaraciyər sirrozunun baş verməsi sonda qaraciyər çatışmazlığına və qaraciyər komasına gətirib çıxarır ki, bunun nəticəsində də assit, yəni qarın boşluğuna suyun yığılması, qida borusu və mədə venalarında genəlmə halları baş verir.  Bu halların baş verməsi isə xəstənin həyatını itirməsi ilə nəticələnir.
- Bəs sirrozun müalicəsi varmı?
- Qaraciyər sirrozu, çatışmazlığı iki mərhələyə bölünür: kanpensator və dekanpensator mərhələ. Əgər biz xəstəliklə dekanpensator mərhələdə qarşılaşmışıqsa  onun yaşama müddəti demək olar ki, ortalama 2-5 ildir və bu müddət ərzində həmin şəxsə qaraciyər köçürülməzsə, bu hal xəstənin ölümü ilə nəticələnir.
- Qaraciyər xəstəliklərindən danışarkən onun piylənməsindən də söhbət açardınız. Bu piylənmənin səbəbləri nədir?
- Ümumiyyətlə xroniki qaraciyər xəstəlikləri içərisində onun piylənməsi məsələsi böyük bir sahə tutur. Düzgün qidalanmama, piylənmə, ikinci dərəcəli şəkərli diabet qaraciyərin piylənməsinə gətirib çıxaran əsas səbəblərdəndir. Qaraciyərin piylənməsi iki yerə bölünür: alkaqol mənşəli  qaraciyərin piylənməsi və qeyri-alkaqol mənşəli qaraciyərin piylənmə xəstəliyi.
- Öddə daşın olması qaraciyərin piylənməsinə səbəb ola bilərmi?
- Əlbəttə ki, səbəb ola bilir. Bundan əlavə, mütəmadi olaraq dərman pereparatların qəbul edilməsi, metabolizmin pozulması qaraciyərin piylənməsinə səbəb ola bilən amillərdəndir.
- Bəs öd daşlarının əridilməsi mümkündürmü?
- Biz xəstəni USM-ə göndəririk və ödündə qatılaşma olduğu təqdirdə ilk olaraq ona pəhriz təyin edirik. Düzgün qidalanma və bəzi hallarda ödqovuculardan istifadəni məsləhət görərək biz ödü müalicə edirik. Əgər  xəstənin ödündə daşlar əmələ gəlibsə və onların həcmi böyükdürsə, bu halda onların əridilməsi artıq problemli bir məsələyə çevrilir. Amma onu qeyd edim ki, ERCP (Endoskopik Retoqrad Xolangio-Pankreatogramma) deyilən bir müalicə metodu var və bunun vasitəsilə xırda daşları qeyri cərrahi yol ilə xaric etmək mümkün olur. Belə hallarda ümumi öd axarına stend atılır və daş balonu ilə daranaraq daşlar asanlıqla xaric olunur. Düzdür, bunun da öz fəsadları var və əsas fəsadlarından biri mədəaltı vəzin zədələnməsi, yəni pankratın əmələ gəlməsidir. Bu hal ən çox həkimin qeyri-peşəkarlığı nəticəsində baş verir. Əgər xəstənin ödündəki daşlar iri ölçülüdürsə, bu zaman müalicə yalnız cərrahi metodla aparılır.  Və  son olaraq onu da qeyd edim ki, öddə daşın olması illər keçdikcə onun öz funksiyasını itirməsi ilə  nəticələnə bilər.
- Son vaxtlar insanların qorxulu yuxusuna çevrilən xəstəliklərdən biri də sarılıq xəstəliyidir. Bəs sarılığın yaranmasına səbəb nədir?
- Ümumiyyətlə, sarılıq xəstəliyi üç əsas növə bölünür: mexaniki sarılıq (qaraciyərüstü sarılıq), parenximatoz sarılıq (qaraciyərin öz xəstəlikləri ilə bağlı yaranan sarılıq)  və hemolitik sarılır ( qaraciyəraltı sarılıq). Mexaniki sarılıq  obturasion, yəni tıxanma nəticəsində yaranır. Bu, ən çox öd daşının öd axarına düşməsi nəticəsində yaranır. Belə hallarda xəstə yaşımtıl rəngdə olur. Parexmatik sarılıq qaraciyərin öz xəstəlikləri, virus hepatitləri, autoimmun hepatitlər, qaraciyərin zədələnməsi və s. nəticəsində yarana bilər. Bu zaman xəstə zəfəran sarısı rəngdə olur. Hemolitik sarılıq isə sırf qan xəstəlikləri ilə bağlı yaranır və belə halda xəstə limon sarısı rəngdə olur.
- Sarılığın  bu növlərindən hansı daha asan müalicə olunur?
- Əgər sarılıq öd daşı ilə bağlı yaranıbsa, mexaniki sarılığı daha asan müalicə etmək mümkündür.  Lakin mexaniki sarılıq mədəaltı vəzdə fater məməciyinin şişməsi nəticəsində yaranıbsa, bu zaman vəziyyət çətinləşir.
- Qaraciyərin qorunması üçün oxucularımıza nə məsləhət görərdiniz?
- Qaraciyər böyrək kimi cüt orqan deyil ki, birini götürdükdə digəri ilə yaşamaq mümkün olsun.  Qaraciyər tək və özünü yeniləyən orqandır. Yeganə orqandır ki, onun köçürülməsi ilə asanlıqla özünü bərpa edə bilir və öz funksiyasını yerinə yetirməyə başlayır. Qaraciyərimizi qorumaq üçün ilk növbədə düzgün həyat tərzi yaşamalıyıq. Bunun üçün stresdən uzaq olmaq, 8 saatlıq yuxu rejiminə riayət etmək, sağlam qidalanma vərdişlərinə (yağlı qidaların yeyilməməsi, bitki və tərəvəz məhsullarının: cəfəri,  gül kələmi, brokkoli, ənginar və s. daha çox istifadə edilməsi) sahib olmaq gərəkdir. Habelə zərərli vərdişlərdən (siqaret və alkoqol məshsulları) uzaq durmaq  lazımdır. Virus hepatitlərindən qorunmaq üçün isə qadınlarımıza gözəllik salonlarına gedərkən manikür və pedikür alətlərinin istifadəsi zamanı ehtiyyatlı olmalarını məsləhət görürəm. Bundan başqa hepatitlər stomatoloqun istifadə etdiyi sterilizasiya olunmamış alətlərdən, cinsi əlaqədən və s. yarana bilər
Müsahibəni aldı: Elnarə Salamova
Xeberle.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.