Uşaq serebral iflic xəstəliyi ilk dəfə olaraq avstraliyalı psixoanalitik Ziqmund Freyd tərəfindən XIX əsrin sonunda aşkar edlilib. Xəstəlik baş beynin doğuşdan öncə, doğuş vaxtı və ya doğuşdan sonra müxtəlif səbəblərdən zədələnməsi ilə yaranır.

Müasir dövrdə doğulan hər 1000 uşaqdan 8-10-u bu xəstəlikdən əziyyət çəkir.

Baş beyin zədələnməsi

Həkim-pediatr Elza Abbasova Milli.Az-a deyir ki, baş beynin zədələnməsi nəticəsində əmələ gələn uşaq serebral iflici döllərdə, yeni doğulan uşaqlarda, yaxud uşaqların ilk aylarında ortaya çıxır. İflic xəstəliyi zamanı müxtəlif hərəki pozğunluqlar, piramid yolların (hərəkət sistemi), qabığaltı düyünlərin, beyincik və beyin sütununun patologiyası əmələ gəlir. Xəstəlikdən əziyyət çəkənlərin çoxunda epileptik tutmalar, nitq qüsuru olur. Psixi pozulmalar müxtəlif şəkildə - yüngül geridə qalmadan imbesil (əqli zəifliyin növü) dərəcəsinə qədər çata bilir.

İflicə aparan səbəblər

Həkimin sözlərinə görə, bətndaxili infeksiya, intoksikasiya, ananın şəkərli diabet, anemiyadan əziyyət çəkməsi, hamiləlik zamanı düzgün qidalanmama, vitamin çatışmazlığı, stress, gec və vaxtından əvvəl baş verən doğuşlar, doğuş travması uşaq serebral iflicinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Həmçinin hamiləlik dövründə ananın tütün məhsullarından, narkotik vasitələrdən, alkoqoldan istifadə etməsi və yaş faktoru yəni ananın yaşının 35-dən yuxarı olması bu xəstəliyin yaranmasına gətirib çıxarır: 

“Ananın hamiləliyin ilk aylarında infeksion, xüsusən virus xəstəliklər keçirməsinin böyük əhəmiyyəti var. Ekzantem infeksiyalar - məxmərək, herpes, kəskin respirator virus infeksiyaları, hətta anada yüngül, simptomsuz keçdikdə, döldə müxtəlif ağırlıqda beynin patologiyasını törədə bilər. İnfeksion proses dölə hematogen yolla (cift vasitəsilə) keçə bilər. Ananın infeksion xəstəliklərindən sonra döldə degenerativ dəyişikliklər gedir. Beynin hansı inkişaf dövründə patologiyaya uğramasından asılı olaraq müxtəlif qüsurlar, eybəcərliklər və inkişafdanqalma halları yaranır”.

Beyni pozan travma

Həkim-pediatr bildirib ki, hamilə qadınlara nəzarət edən həkimlər bilməlidirlər ki, yuxu dərmanları, qusmaya qarşı preparatlar, antibiotiklər dölə, ilk növbədə, onun sinir sisteminə toksiki təsir göstərə bilər. Dölün normal inkişafı, xüsusən onun beyni, vitamin, mikroelementlər mübadiləsi pozulduqda, qanda şəkərin miqdarı aşağı olduqda, nuklein turşularının quruluşu və tərkibi dəyişdikdə pozulur. Dölün bilavasitə zədələnməsinə travma səbəb ola bilər. Qan dövranının pozulması ciftin qismən ayrılması, onda qansızmaların olması, beynin qidalanmasının pozulması və onun inkişaf qüsuru ilə əlaqədardır.

Doğuş zamanı beyin fəaliyyətinin pozulmaları - intranatal uşaq serebral iflicləri çox vaxt travma mənşəli olur. Məsələn, doğuş fəaliyyətinin zəif olması nəticəsində çətin doğuş, göbək venasının boyuna dolanması, doğuş asfiksiyasının müxtəlif dərəcəsi və sair. Bütün bu amillər uşağın beyin fəaliyyətinin pozulmasını törədə bilər: “Beynin zədələnməsi təkcə çətin doğuş zamanı deyil, tez və vaxtından qabaq olan doğuşlarda da rast gəlinir. Doğuş travması beynin maddə və qişalarında qansızma yaradır, beyin maddəsi parçalanır, nekrozlaşır, bunlar beynin gələcək inkişafını pozur və uşaq serebral iflicinin yaranmasına səbəb olur”.

İflic olmuş ayaqlar

E.Abbasovanın dediyinə görə, patoloji prosesdən asılı olaraq xəstəliyin 4 əsas klinik forması var - spastik diplegiya (Littl sindromu), hemiplegiya, psevdobulbar, beyincik forma.

Xəstəliyin spastik diplegiya forması çox vaxt doğuş zamanı zədələnmələr nəticəsində meydana çıxır, bu da bətndaxili pozulmalarla da əlaqələndirilir. İlk aylarda mərkəzi ifliclər uşaqların əlləri və ayaqlarında davam edir, sonralar əllərdə hərəkətlər bərpa olunur, əsasən ayaqların iflicləri üstünlük təşkil edir. Ayaqlarda yaxınlaşdırıcı və açıcı qrup əzələlərdə tonus daha çox yüksəlir. Bununla əlaqədar ayaqlar açılmış və bir-birinə yaxınlaşmış, bəzən çarpaz vəziyyətdə olur. Uşaq fiziki inkişafdan qalır, onun oturma, durma və gəzməsi xeyli ləngiyir.

Budu yaxınlaşdıran əzələlərin kəskin gərginliyi və baldırın ara əzələlərinin kontrakturu nəticəsində belə xəstələrin yerişi qəribə olur. Xəstə yeriyərkən ayaqlarının altına deyil, barmaqlarına istinad edir, dizlər bir-birinə toxunur və yeriyərkən sürtülür. Qollarda da tonus artır, onlar gövdəyə yaxınlaşdırılmış, dirsək oynaqlarında azca bükülmüş olur. Qollarda hərəkətlərin həcmi və qüvvəsi azalır. Vətər refleksləri şiddətli güclənir, bəzən kontraktura nəticəsində bu və ya digər vətər refleksini yaratmaq olmur. Adətən, patoloji reflekslər müşahidə edilir. Ətraflar inkişafdan qalır, atrofiya, osteoporoz (sümüyün dağılması) inkişaf edir: “Spastik diplegiyası olan uşaqlarda ilk günlərdə ümumi qıcolma tutmaları baş verir. Bir müddət sonra böyük və kiçik epileptik tutmalar olur. Epileptik tutmalar baş verdikdə xəstəliyin gedişi kəskinləşir. Tədricən xəstədə kəkələmə başlayır”.

Əqli gerilik, zəifgörmə...

Həkim vurğulayıb ki, uşaq serebral iflicinin hemiplegiya forması çox vaxt erkən yaşlarda beyin xəstəlikləri keçirdikdə baş verir. Lakin hemiplegiya bətindaxili zədələnmələr, yaxud doğuş travması nəticəsində də yaranır. Doğuşdan sonra xəstəlik çox vaxt kəskin başlayır, qusma, huşun pozulması, qıcolmalar olur. Tutmalar epileptik şəkildə bir neçə saat, hətta bir neçə sutka davam edir. İfliclər tez inkişaf edir. Uşağın lap ilk günlərində ətrafların hərəkətində bir qolu ilə bir qıçı iştirak etmir. Həmin uşaqlar gec oturur, onların durması və yeriməsi isə xüsusilə ləngiyir, çətin olur. Ətraflar inkişafdan qalır, əzələlər atrofiyaya uğrayır, sümüklər nazilir və qısalır. Nitq və intellekt pozğunluqları baş verir: “İflicin hemiplegiya forması zamanı uşaqların çoxu əqli gerilik, zəifgörmə və epilepsiyadan əziyyət çəkir”.

Tıntınlıq

Pediatrın söylədiyinə görə, psevdobulbar forma zamanı sorma, udma, çeynəmək aktları pozulur, dodaq, dil və üzün hərəkəti məhdudlaşır. Bu formadan əziyyət çəkən uşaqlarda boğulma, çeçəmə olur, süd çox vaxt burnundan tökülür, ağzını yaxşı yuma bilmir, dili kənara çıxır, ağzından selik tökülür. Böyük uşaqlarda isə iflicin başqa əlamətləri: məcburi gülüş, yaxud ağlama, nitqin pozulması, tıntınlıq müşahidə olunur.

Pozulan beyincik

E.Abbasova bildirib ki, xəstəliyin beyincik formasında ən çox beyinciyin özü və onun yolları pozulduğu üçün müvazinət pozğunluqları, hecavi nitq və digər simptomlar meydana çıxır. Uşaq gəzə bilmir, ayaqlarını geniş qoyaraq, nəyə isə istinad edərək dayanır. Vətər refleksləri yüksəlir. Qarışıq formalarda müxtəlif dərəcəli beyincik pozulmaları piramid və ekstrapiramid simptomlarla yanaşı gedir.

Xəstəliyin gedişi

Həkimin sözlərinə əsasən, uşaq serebral iflicləri reqrediyent gedişə malikdır. Yəni onun gedişi yavaş olub, müxtəlif dərəcəli yaxşılaşmalarla davam edir. Epilepsiyanın əlavə olunması proqnozu pisləşdirir və xəstəliyin gedişi reqrediyentdən proqrediyentə keçə bilər.

Proqnoz əsasən beynin zədələnməsinin vaxtından və dərəcəsindən asılıdır. Bətndaxili inkişafın ilk aylarında antenatal zədələnmə olduqda proqnoz ağırlaşır. Beyin qüsurları, eybəcərliklər onun hamiləliyin birinci yarısında zədələnməsi ilə əlaqədardır.

Diaqnozun tez qoyulması və müalicəyə vaxtında başlanması müəyyən nəticə əldə etməyə imkan verir. Mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsinin vaxtında aşkar edilməsi və lazımi müalicə ocaqlarına göndərilməsi üçün bütün yeni doğulmuş uşaqların nevroloji müayinəsi aparılmalıdır.

Müalicə

Hərəki funksiyaların bərpa və inkişafında müalicə bədən tərbiyəsi, masaj, isti vannalar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusi aparat vasitəsilə müvafiq proqram üzrə iflic olan əzələlərə elektroimpulslar verilir. Müalicənin yaxşı nəticə verməsi üçün uşaq nevropatoloqu və ortopedi birlikdə fəaliyyət göstərməlidirlər. Ortopedik kömək nəticəsində deformasiya və kontrakturların qarşısı alınır. Xəstəyə B1, B2, B6, B12, E, A vitaminlərindən ibarət müalicə kursu təyin olunur. Uşağın psixi inkişafını yaxşılaşdırmaq məqsədilə də müalicə aparılır.