İranın həyata keçirdiyi nüvə proqramının dayandırılması müqabilində bu ölkəyə Qərbin tətbiq etdiyi embarqolar və sanksiyaların ləğv olunması ilə bağlı "Altılıq"la Tehran arasında aparılmış danışıqların ilkin nəticələri bəlli.
Bu barədə çox yazıldı, çox deyildi.
İyun ayında yekun anlaşmanın imzalanması gözlənilir.
ABŞ və İran dil tapsalar, Tehranın illərdən bəri sata bilmədiyi xam neftlə təbii qaz dünya bazarlarına axmağa başlayacaq.
Nəticədə neftin qiyməti daha da aşağı düşəcək, büdcə gəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsi "qara qızıl" satışlarından əldə olunan pullara hesablanmış ölkələrin mənfəətləri azalacaq, maliyyə və iqtisadi problemləri artacaq.
Təbii ki, sanksiyalar ləğv edilən kimi İran nefti bazarlara sel təki axmayacaq. Hazırda İranın neft anbarlarında 35 milyon barrel "qara qızıl" var ki, onları da Tehran yalnız Avropa sanksiyaları aradan qaldırandan, ABŞ da prezident Barak Obamanın xüsusi qərarından sonra sanksiyaları qismən ləğv edəndən sonra sata bilər. Hazırda istismar olunan yataqlarda hasilatı artırmağa gəldikdə isə, İran çox ciddi problemlərlə qarşılaşacaq.
"Dondurulmuş" yataqların bərpası üçün istifadə olunan müasir texnologiyalar olduqca bahadır, xüsusi infrastrukturun yaradılmasını tələb edir. Dünya bazarlarında neftin indiki qiymətlərini nəzərə alsaq, bunu tezliklə gerçəkləşdirmək çətindir.
İndiki şəraitdə İran neft hasilatını sadəcə, sutkada 500 min barrelə çatdıra bilər. O da neft sektoruna xarici sərmayələri cəlb etmək üçün aktiv mübarizəyə başlamaqla.
ABŞ-da İrana qarşı sanksiyalar barədə qanuna görə, bu ölkənin şirkətləri ən azı 2016-cı ilin sonlarınadək, yəni qanunun qüvvədə olduğu müddət başa çatanadək aktiv işlərə başlaya bilməyəcəklər. Avropa və Asiya şirkətləri isə tam tərsinə, İrana can atırlar.
Eyni zamanda, İran Avropa Birliyinin təbii qaz bazarına çıxmağa can atır və bunun üçün Türkiyə ilə Azərbaycanın həyata keçirdiyi layihələrdən faydalanmağa çalışır.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Tehrana səfəri və apardığı danışıqlar da elə "qaz qoxusu" verirdi. Ankara İranın sanksiyalardan sonra bazarlara can atacağını bildiyindən qarşısına iki məqsəd qoyub: Tehrandan aldığı təbii qazın qiymətini aşağı salmaq və ən başlıcası, bu qazın həcmini daha da artırmaqla yanaşı, uzunmüddətli tərəfdaşlıq anlaşmaları imzalamaq.
İranın neft naziri Bijan Zəngani artıq açıq danışır və bildirir ki, ölkəsi "mavi yanacaq" satışlarını artırmaq üçün ilk əvvəl Avropa Birliyinin bazarına üz tutmağa hazırlaşır.
"Bunun üçün qonşularızımın mövcud infrastrukturundan, müəyyən marşrutlardan bəhrələnəcəyimiz də istisna deyil. Xüsusilə də yeni marşrutlar effektiv layihələr təsiri bağışlayır", - Zəngani deyib.
İranın "qonşularımız" dediyi ölkələrin ərazisində indi ciddi və çoxşaxəli təbii qaz nəqli infrastrukturuna malik sadəcə, iki ölkə var: Azərbaycan və Türkiyə.
Tehran TAP və TANAP layihələrindən faydalanmaqla avropalılara qaz satmaq istəyir, bunu gizlətmir.
Ankara ilə yanaşı, bizimçün də çox sərfəli variant Rusiyanın planlarını alt-üst edir.
Axı indi Türkiyəyə ildə təqribən 30 milyard kubmetr təbii qaz satan Rusiya prezident Vladimir Putinin Ankaraya ötən ilin sonlarındakı səfərində razılaşdırılmış "Türk axını" layihəsi vasitəsilə həmin həcmi 60 milyard kubmetrə çatdırmaq niyyətindədir. Bu qazın bir qismi Türkiyədə satılacaq, digər qismi isə Avropanın cənub ölkələrinə yönləndiriləcək.
Planlarda belədir.
İran təki təbii qaz ehtiyatları ilə çox zəngin ölkənin bazarda möhkəmlənməsi və daha ciddi satışlara başlaması "Qazprom"un "Türk axını" layihəsini "Cənub axını"nın yanına göndərə bilər.
Yəni ümumiyyətlə, məhv edər.
O da var ki, Rusiya Avropa üçün enerjidaşıyıcıları təminatında çox önəmli mənbədir. Belə ki, avropalıların neftə olan tələbatının 37 faizini, təbii qaza olan tələbatınınsa 29 faizini Rusiya təmin edir. ABŞ-ın da yaxın 5 ildə Avropa Birliyinə satmaq niyyətində olduğu 50 milyard kubmetr təbii qaz qiymət baxımından "Qazprom"un tarifləri ilə rəqabət apara bilməz, çünki rusiyalıların təbii qazının istehsalat xərcləri və nəqliyyat tarifləri daha azdır.
Buna rəğmən ABŞ avropalıların təbii qaza olan tələbatının ödənməsi üçün "Qazprom" marşrutlarına alternativ layihələrə dəstək verəcək. Avropalıların enerji təhlükəsizliyinin təminatında Vaşinqton üçün siyasi məqamlar sırf iqtisadi və maliyyə nüanslarla müqayisədə dəfələrlə önəmlidir.
Baltikyanı ölkələr bu istiqamətdə artıq çalışırlar və bütün regiona maye qaz verilməsi üçün paylama şəbəkəsi qurmağa çalışan Litva aktivliyini artırıb. Məqsəd Baltikyanı ölkələrin təbii qaz təminatı məsələsində Rusiyadan asılılığı azaltmaq, hətta ümumiyyətlə, aradan qaldırmaqdır.
Bu il Polşada maye qaz terminalı işə salınacaq, sonra da ABŞ-ın Luiziana ştatındakı Sabin-Pass terminalından polyaklara qaz satışı başlanacaq.
Azərbaycanın TAP və TANAP layihələrini reallaşdırmağa başlaması, Türkmənistanın bu layihələrə qatılmağa razılıq verməsi Rusiyanın durumunu daha da ağırlaşdırır. Unutmayaq ki, Türkiyə maye qaz daşıyan tankerlərin Bosfor boğazından keçidini yasaqladığından Rusiya Qara dəniz sahillərində müvafiq terminalları tikə bilmir.
"Qazprom"a Bakı yumruğu
Bəli, ekspertlər TAP və TANAP layihələrini məhz belə dəyərləndirirlər. "Qazprom" ötən ilədək hesab edirdi ki, Cənubi Avropa ölkələrini "qaz qarmağı"nda saxlaya biləcək, sonra da "Cənub axını" vasitəsilə mövqelərini daha da gücləndirəcək. İldə 63 milyard kubmetr təbii qazın nəqli üçün nəzərdə tutulmuş boru kəmərinin inşasına 30 milyard dollar xərclənməliydi.
Di gəl, dünya bazarlarında neftin ucuzlaşmağa başlaması, Rusiyanın Ukraynada ilhaq siyasəti yürütməsi və Avropa Birliyinin "qaz qarmağı"ndan qurtulmaq istəyinin güclənməsi "Qazprom"un siyasi mənfəət əldə etməyə can atdığı "Cənub Axını" layihəsini dəfn etdi.
Rusiya ehtiyat varianta əl atdı. "Qazprom" konseri "Türk axını" marşrutunu işə salaraq təbii qazını Türkiyə vasitəsilə Avropanın cənubuna çıxarmaq fikrindədir.
Rusiya Qara dənizin dibi ilə çəkəcəyi boru kəmərini sonradan Transadriatik və Transanadolu boru kəmərlərinə (TAP və TANAP) birləşdirmək fikrindədir. İlk baxışdan plan qüsursuzdur: Moskva Rusiyadan asılı olmamaq üçün Avropa Birliyinin bel bağladığı boru kəməri marşrutları və infrastrukturdan istifadə etmək fikrindədir. Ukrayna ilə bağlı siyasi toqquşmalar bir qədər səngiyəndə isə Rusiya Türkiyənin vasitəçiliyi ilə Avropanın enerji kompleksinə birləşmək istəyir.
Rusiyanın çıxış yolu qalmayıb və Moskva qumarbaz təki blef edir. "Qazprom"un Ukraynaya hər 1000 kubmetr üçün 247,2 dollardan təbii qaz satışı ilə bağlı 3 aylıq anlaşma imzalaması da məcburiyyətdir. Rusiya anlayır ki, təbii qaz satışlarından bundan sonra da siyasi təzyiq aləti kimi istifadə edərsə, Cənub-Şərqi Avropada yeni boru kəmərləri və transsərhəd marşrutların inşasına təkan verəcək, bu da Rusiyanın Avropaya təsir imkanlarını zəiflədəcək.
Ona görə də Rusiyanın XİN başçısı Sergey Lavrov Lozannada "Altılıq" və İran arasındakı danışıqlarda "cənubda açılan dəhliz"dən ötəri bəhs edərək mesajlar vermişdi.
O, "cənub dəhlizi" dedikdə Azərbaycanın təbii qazını Avropaya çıxaracaq TAP və TANAP layihələrini nəzərdə tuturdu.
Həmin layihələrə Türkmənistanın qoşulmağa faktiki olaraq razılıq verdiyini, İranın da sanksiyaların ləğvindən sonra aktiv müzakirələrə başlamaq fikrində olduğunu yada salsaq - bəzi analitiklərin "Tehran-2015 prosesi" adlandırdıqları enerji geostrategiyasının artıq başlandığını görərik.
"Qazprom"un Avropada dişləri sındırıldı
Moskva, "Qazprom"un baş ofisinin 35-ci mərtəbəsindəki dispetçer zalı. Yalnız burada Rusiyanın təbii qaz inhisarçısının əsl qüdrətini anlamaq olur. Metrlərlə uzunluğu və hündürlüyü olan nəhəng monitorda qaz boru kəmərlərinin çoxsaylı istiqamətləri, şaxələnmiş şəbəkəsi görünür. Həmin marşrutların əksəriyyətinin son dayanacağı Qərbi Avropadır.
"Qazprom"un əsas alıcısı, Rusiyanın bu böyük şirkətinin boru kəmərləri ilə hörümçək toru təki sardığı məkan.
"Sueddeutsche Zeitung" yazır: "Bu ilin əvvəlinədək konsernin nəhəng planları vardı. Rusiyalılar Almaniyada öz elektrostansiyalarını tikməklə yanaşı, Almaniyanın BASF korporasiyası ilə çoxmilyardlı anlaşma imzalayaraq ölkənin qazpaylama şəbəkəsinin tam əksəriyyətini və Avropanın ən böyük qaz anbarına nəzarəti ələ almaq istəyirdilər. "Qazprom" konserni Almaniyada ekspansiyasını səxavətlə maskalayır, xoş imicinin formalaşdırılması üçün milyardlarla avro xərcləyir, o cümlədən "Şalke 04" futbol klubuna sponsorluq edir, müxtəlif mədəniyyət tədbirlərinə çəkinmədən pul ayırırdı. İndisə bütün bunlar keçmişdə qalıb. Konsernin ambisioz planları çöküb və "Qazprom", deyəsən, genişmiqyaslı hücumuna son qoyub. "Qazprom" Avropa Birliyi bazarını rəqibləri ilə yanaşı, Avropa ölkələrindəki siyasətçiləri heyrətləndirən sürətlə tərk edir".
Gerçəkdən də, belədir. Ötən ilin sonlarında "Qazprom" konserni qəflətən "Cənub axını" layihəsindən imtina edərək təbii qazını Türkiyəyə yönəltmək, "Türk axını"nı gerçəkləşdirmək fikrinə düşdü. Daha sonra "Qazprom" BASF ilə anlaşmadan boyun qaçırdı. Halbuki bu sövdələşməyə görə, Almaniyanın BASF konserni Rusiyadakı təbii qaz yataqlarından bir neçəsində hasilatla məşğul ola biləcəkdi.
Dünən isə "Qazprom" Almaniyanın VNG şirkətindəki payını satmaq niyyətini açıqlayıb. Halbuki ruslar VNG-ni Almaniya bazarına atılmaq üçün tramplin sayırdılar.
Yaşananlar Avropa Birliyinin təbii qaz satışları və nəqliyyyatı bazarında "Qazprom"un məğlubiyyətinin əvvəlidir. Konsern geri çəkilir, aqressiv biznesini Rusiyaya qaytarır.
Məsələn, "Qazprom" Britaniyadakı yerləşən GMT şirkətini Sankt-Peterburqa köçürür. Bu isə şirkətin Londonda təqribən 1000 nəfər əməkdaşının işsiz qalması deməkdir.
"Qazprom"un hər il təxminən 10 milyard avroluq təbii qaz satdığı Avstriyada da rusiyalılar bizneslərini məhdulaşdırmağa qərar veriblər.
İş o yerə çatıb ki, Berlindəki "Gazprom Germania"nın əməkdaşları Rusiyaya köçürüləcəklərindən eşhtiyatlanırlar.
Baş verənlərin səbəbləri çoxdur.
Rusiyanın Ukrayna ilə bağlı yürütdüyü siyasətindən və əməllərindən, Krımı ilhaq etməsindən, Luqansk və Donbasdakı qanlı olaylardan sonra Moskvaya Qərbin tətbiq etdiyi çox sərt sanksiyalar, təbii ki, rusiyalıların rəhbərliyində ciddi qıcıq yaradıb. "Qazprom"un son aylardakı qərarları aqressiv taktika olmaqla yanaşı, adi qorxudur.
Moskva sanksiyaların daha da sərtləşə biləcəyindən və bunun nəticəsində "Qazprom"un aktivlərinin müsadirəsindən çəkinir.
Vəziyyəti sanksiyalarla yanaşı, məhkəmə qərarları da ağırlaşdırır. Belə ki, Rusiyanın mövcud hakimiyyətinə sərt müxalifətdə duran milyarder Mixail Xodorkovskinin YUKOS neft şirkəti ləğv ediləndən sonra Haaqadakı Tretey Məhkəməsi şirkətin səhmdarlarına Rusiyanın təzminat qismində 50 milyard dollar ödəməsinə qərar verib.
Vəkillər indi Rusiyanın Almaniyadakı hansı əmlakının YUKOS-un xeyrinə müsadirə oluna biləcəyini araşdırırlar.
"Qazprom"un geri çəkilməsi Rusiya və Avropa Birliyi arasında münasibətlərin sərinləşməsi yox, həm də bu təmaslarda yeni "buz dövrü"nun başlanması deməkdir.
Ekspertlər hesab edirlər ki, bundan sonra Avropa Birliyi və Rusiya arasında nəhəng enerji layihələri olmayacaq. (milli.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
