22 il əvvəl Xocalıda törədilmiş qətliamı rəsmən soyqırımı kimi tanıyan ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların siyahısı ilk dəfə "Həftə içi"ndə


"Hər bir vətəndaş, hər bir ailə üzvü bir məqsədə qulluq etməlidir ki, ölkə daha da güclü olsun, müstəqillik daha da möhkəm olsun, iqtisadiyyat daha da artsın və biz tezliklə torpaqlarımızın işğalına son qoyaq. Mən çox şadam və fəxr edirəm ki, mənim ailə üzvlərim bu işdə fəal iştirak edirlər. Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə "Xocalıya ədalət" kampaniyası bütün dünyada nəyə gətirib çıxardı?! Artıq beş ölkə Xocalı soyqırımını rəsmən soyqırımı kimi tanıyır. Yəni bu, "Xocalıya ədalət" kampaniyasının nəticəsidir".
Bu sitat prezident İlham Əliyevin ötən il sentyabrın 10-da Bərdədə məcburi köçkünlərlə görüşündəki çıxışındandır. Bərdədə 866 məcburi köçkün ailəsi üçün yeni salınan beşmərtəbəli 15 yaşayış binasından ibarət məhəllənin açılışındakı çıxışdan. Prezident bu sözləri həm də Ali Baş Komandan kimi Qarabağdan - öz ata-baba yurdundan qovulmuş və məcburi köçkün həyatı yaşamağa məcbur edilmiş Azərbaycan vətəndaşı qarşısında söyləmişdi. O, "Xocalıya ədalət" kampaniyasının bir ictimai hərəkat olduğunu xüsusi vurğulamışdı: "Bu, bir ictimai hərəkat idi. Ondan sonra dövlət qurumları - nazirliklər, diaspor təşkilatları da bu ictimai hərəkata qoşuldu və böyük bir hərəkat yarandı. Müxtəlif ölkələrə məktublar, təqdimatlar göndərildi. Artıq bu proses gedir. Xocalı qırğınını soyqırımı kimi tanıyan ölkələrin sayı getdikcə artacaq. Biz düşmənə hər tərəfdən təzyiq etməliyik, iqtisadi, siyasi, hərbi, ictimai, bütün istiqamətlərdən öz siyasətimizi aparacağıq. Çünki bizim bir əsas məqsədimiz var: ərazi bütövlüyümüzün bərpası, köçkünlərin öz doğma torpaqlarına qayıtması və tarixi ədalətin bərpası".

Xocalıdan Avropaya yayılan haray

Xocalı faicəsinin soyqırım kimi dünyada tanıdılması gerçəkdən də bir ictimai hərəkatdır. Düz 22 ildir rəsmi dövlət qurumları ilə yanaşı ictimai təşkilatlar, dünyaya çıxış imkanı olan ayrı-ayrı şəxslər öz gücünü məhz bu ümummilli işə sərf edir. Harada yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir Azərbayca öz imkanı daxilində 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda törədilmiş qətliamın əsl gerçəkliklərini dünyaya yayır, ermənilərin Azərbaycan xalqının başına gətirdiyi bu müsibətin dünyada soyqırımı kimi tanınmasına çalışır.
Bəs, 22 il ərzində Xocalı soyqırımının tanıdılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin, çalışmaların gerçək nəticələri nədir? Beynəlxalq təşkilatlar, dünya dövlətləri Xocalı harayımızı eşidib səsimizə səs verirmi?
Bəri başdan deyək ki, 7000 əhalisi olan Xocalı, Xankəndidən 10 kilometr cənub-şərqdə, Qarabağ dağının silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının üzərində yerləşir. Qarabağdakı yeganə aeroport da Xocalı şəhərindədir. Ermənilərin Xocalıya əsas maraqları da Xocalının bu cür strateji mövqeyə malik olması ilə əlaqədar idi. Əhalisinin əsasən, üzümçülük, heyvandarlıq, arıçılıq və əkinçiliklə məşğul olduğu bu Azərbaycan şəhərində 2 tam, 2 natamam orta məktəb fəaliyyət göstərirdi. Qarabağda müharibə başlamazdan əvvəl baş vermiş hadisələrlə əlaqədar Özbəkistanın Fərqanə şəhərindən qaçqın düşmüş 54 ahısqa türkü ailəsi, həmçinin Ermənistandan və Xankəndidən qovulmuş bəzi azərbaycanlı ailələri də Xocalıda məskunlaşmışdılar.
"Həftə içi" Xocalı faciəsinin 22-ci ildönmümü ərəfəsində bu və ya digər suallara aydınlıq gətirmək üçün kiçik bir araşdırma aparıb. Həmçinin rəsmi məlumatlar əsasında 1992-ci ilin fevralında erməni-rus hərbi birləşməsinin Xocalıda törətdiyi qətliamı rəsmən soyqırımı kimi tanıyan ölkələrin və təşkilatların siyahısını hazırlamaq mümkün olub. Halbuki indiyədək belə bir siyahı heç bir mətbu orqanda dərc olunmayıb. Tədqiq olunmuş materialların analizi göstərir ki, əksər beynəlxalq təşkilatlar Xocalı faciəsini rəsmən soyqırımı kimi tanısa da, bu siyahıda xarici dövlətlərin adı azdır. 
Yeri gəlmişkən, Xarici İşlər Nazirliyinin, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin, Heydər Əliyev Fondunun birgə təşəbbüsləri və həyata keçirilən tədbirlər artıq müsbət nəticələr verməkdədir. Belə ki, Xocalı soyqırımı ilə bağlı dünya ictimaiyyətinin məlumatlandırılması və bu hadisənin soyqırımı kimi qəbul etdirilməsi istiqamətində atılan addımlar nəticəsində təkcə müxtəlif ölkələrin ayrı-ayrı təşkilatları deyil, bütövlükdə dövlət halında qətliam barədə qərarlar verib. Bununla belə, Xocalı soyqırımı barədə beynəlxalq səviyyədə kütləvi məlumatlandırma, qətliama hüquqi-siyasi qiymətin verilməsi istiqamətindəki tədbirlər daha çox son 5 ilə təsadüf edir. Belə ki, 2009-cu ildə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə başlayan "Xocalıya ədalət!" kampaniyası qətliamın beynəlxalq səviyyədə tanıdılması elə həmin ildən yeni mərhələyə qədəb qoyub. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərin sürətləndirilməsi, genişmiqyaslı təbliğat kampaniyalarının aparılması, Xocalı həqiqətlərinin üzə çıxması və onun nəticələrini özündə əks etdirən foto-sərgilərin təşkili, sənədli filmlərin hazırlanması, kitabların nəşri, xarici jurnallarda geniş məqalələrin dərci məhz "Xocalıya ədalət" kampaniyası dövründə reallaşdırılıb.

Soyqırımını tanıyan ölkələr və təşkilatlar

O ki qaldı dünya ölkələri və beynəlxalq təşkilatların Xocalı soyqırımına münasibətinə, bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərin statistik təhlili göstərir ki, əldə olunan nəticələr hələ ki, gözlənilən səviyyədə deyil. Belə ki, 22 il ərzində Azərbaycanın bu istiqamətdə fəal təbliğat işləri aparmasına baxmayaraq, hələ ki, Xocalı faicəsini soyqırımı kimi rəsmən tanıyan dövlət və beynəlxalq təşkilatların sayı azdır. Ancaq bu azlıq içərisində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi qətliamı rəsmən soyqırımı kimi tanıyan dövlət və beynəlxalq təşkilatlar arasında ən nüfuzluları da var. Məsələn, ABŞ, Çex Respublikası, Honduras, İordaniya, Kolumbiya, Meksika, Pakistan, Panama, Peru kimi ölkələr, dünyaca nüfuzlu və böyük söz sahibi olan İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, İslam Konfransı Təşkilatı da bu sıraya daxildir. Aparılan araşdırmalar Xocalı faciəsinin soyqırımı faktı kimi tanınmasına dair həyata keçirilən tədbirlərin son 3-4 ildə, yəni 2010-cu ildən bəri daha effektiv nəticələr verdiyini göstərir. Belə ki, bu müddət ərzində isə təkcə Amerikanın 14 ştatı Xocalı faciəsini qətliam kimi rəsmən tanınmasına dair qərarlar çıxarıb. 2010-cu il fevralın 25-də Massaçusets ştatının nümayəndələr palatasında Xocalıda qırğın törədilməsi faktının tanınması haqqında qəbul edilən qətnamədən sonra Texas, Nyu-Cersi, Corciya, Men, Nyu-Meksiko, Arkanzas, Missisipi, Oklahoma, Tennessi, Pensilvaniya, Vest Virciniya, Connecticut, Florida ştatları da Xocalı soyqırımını rəsmən tanıyıb. Bundan başqa, 2013-cü ildə ABŞ administrasiyasının rəsmi saytında petisiyanın yerləşdirilməsi, 125 mindən çox imza toplanması da Xocalı qətliamının dünyada tanınması istiqamətində ciddi dünüş yaradıb.

Xocalı soyqırımının beynəlxalq aləmdə tanınması istiqamətində aparılan tədbirlər nəticəsində:
- Meksika Senatının qəbul etdiyi qərarda Dağlıq Qarabağın Xocalı şəhərində baş vermiş faciə soyqırımı adlandırılıb (2 fevral 2012);
- Pakistan Senatının Xarici Əlaqələr Komitəsi Xocalı şəhərində mülki əhaliyə qarşı törədilmiş Soyqırımı pisləyən qətnamə qəbul edib (2012-ci il);
- Kolumbiya Parlamenti 102 deputatın lehinə səsverməsi ilə (24 aprel 2012);
- İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (2012-ci il);
- Çexiya parlamenti (19 fevral 2013-cü il);
- Bosniya və Herseqovinanın parlamenti (26 fevral 2013-cü il) Xocalı soyqırımını rəsmən tanıyıb.

Nəhayət, xarici ölkələrdə, dünyanın tanınmış iri şəhərlərində, hətta əyalətlərdə Xocalı faicəsinin qurbanlarına ucaldılmış abidələr də soyqırımın beynəlxalq aləmdə tanınmasında az rol oynamır. Görünür, elə bu səbəbdəndir ki, Azərbaycan dünyanın bir çox ölkələrində belə abidələrin sayının ildən-ilə artırılmasına daha çox maraq göstərməyə başlayıb. Meksikanın paytaxtı Mexiko şəhərindəki "Tlakskoake-Xocalı" meydanında Azərbaycan Respublikası ilə Mexiko şəhər rəhbərliyinin birgə apardığı təmir-bərpa işlərindən sonra orada Xocalı soyqırımı qurbanlarına abidə qoyulub. 2011-ci ildə isə Almaniyanın paytaxtı Berlin şəhərində Xocalı soyqırımı qurbanlarına abidə ucaldılıb.
...Xocalı faicəsinin soyqırımı kimi dünyada tanıdılması gerçəkdən də bir ictimai hərəkatdır. Axı, əsrlərdir Azərbaycana qarşı düşmənçilik və genosid siyasəti aparan ermənilərin xaricdəki lobbiçiləri hələ çox güclüdür. Bu gücə qarşı birliyimizi daha da mökəmləndirməliyik. Nicatımız yalnız birlikdədir!

/hafta.az/

Elxan Salahov