"Nüvə çamadanı” - nüvə hücumlarının kodlarının yerləşdiyi qara dəri çamadan ölkənin müdafiə sisteminin aktivləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan uzaqdan idarəetmə qurğusu olmaqla yanaşı, həm də dövlət hakimiyyətinin real simvoludur. Bəs "nüvə çamadanı”nın işləmə mexanizmi necədir, "çamadan” kimə aiddir və onu kimlər daşıyır?
Dövlətin yalnız bir nəfərin iradəsindən asılı olması artıq keçmişdə qalıb. Bu gün dünyada sıxıntı, problem yaradacaq əsas məsələ iqtidar simvolu hesab edilən nüvə silahı və onu idarə edən şəxslərin nəzarətindəki çamadandır. Bu məqamda ortaya maraqlı sual çıxır: "Nüvə çamadanı” nədir? İndiyədək onun barəsində bəzi iddiaları eşitsək də, hələ də "nüvə çamadanı” ilə bağlı kifayət qədər məlumata malik deyilik. Söz yox ki, nə qədər araşdırma aparılsa da, sadə insanlar nüvə hücumlarının kodlarının yerləşdiyi qara dəri çamadan haqda bütün bilgilərə sahib ola bilməyəcəklər. Çünki bu, dövlət sirri hesab olunduğundan cəmiyyətə, eləcə də mətbuata bu barədə çox cüzi informasiya ötürülür. Lakin buna baxmayaraq, "nüvə çamadanı”nın əsas iş prinsipi ilə bağlı bir sıra önəmli məlumatları əldə etmək mümkün olub.
Əgər məsələni bir qədər sədaləşdirsək, o zaman "nüvə çamadanı”nın funksiya etibarilə telefona daha yaxın olduğunu qeyd edə bilərik. Çamadanda baş qərargahla və hərbi raket qüvvələrinin komanda postları ilə rabitə sistemi yerləşir. Çamadandakı düyməni basmaqla nüvə reaktorları hərəkətə keçir. Raket hücumu təhlükəsi zamanı "nüvə çamadanı” şifrlənmiş kodu Rusiya Silahlı Qüvvələri Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları qərargahının nəzarət məntəqəsinə ötürür. Söz yox ki, cavab zərbəsi haqda qərarı yalnız bir nəfər verə bilməz. Çünki bir neçə "nüvə çamadanı” var. Bu addım çamadanlardan birinin hər hansı bir səbəbdən arzuedilməz şəxslərin əlinə keçərək yanlış istifadə edilməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə atılır. Odur ki, siqnal eyni vaxtda bütün qurğulardan daxil olarsa, məhz o zaman raketlərin işə salınması haqda qərar qəbul edilir. Bir sözlə, düymənin qəfil basılması, nüvə reaktorlarının anidən işə salınması istisnadır.
Rusiya Silahlı Qüvvələri Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları qərargahının sabiq rəisi general-polkovnik Viktor Yesinin sözlərinə görə, "nüvə çamadanı”nın işində səhvə yol verilməsi sıfıra bərabərdir. Çünki mütəxəssislər onu mütəmadi yoxlayır və təmir edirlər.
Qeyd edək ki, Rusiyanın mərhum prezidenti Boris Yeltsin 51 nömrəli "nüvə çamadanı”nı SSRİ-nin ilk və son prezidenti Mixail Qorbaçovdan təhvil almışdı. Yeltsin uzun müddət buna görə özünü narahat hiss edirdi. Elə bu səbəbdən də onun cavabdehlik daşıdığı "nüvə çamadanı”nın nömrəsi dəyişdirilib 1-lə əvəz olunmuşdu.
Ümumiyyətlə, nüvə silahına malik olan bütün ölkələrin liderlərində "nüvə çamadanı” var. Və o hər ölkədə bir cür adlandırılır. Məsələn, ABŞ-da ona çamadan yox, çanta deyilir. Amerikanın ilk "nüvə çanta”ları formaca beysbol topunu xatırladırdı. Bu səbəbdən də o, "Nuclear Football” adı ilə tanınmağa başladı. ABŞ-ın "nüvə çantası” ilə Rusiyanın "nüvə çamadanı”nın işləmə prinsipi təxminən, eyni olsa da, arada müəyyən fərqlər var. Məsələn, "Nuclear Football”ın içərisində xüsusi qıfılla bağlanmış titan yeşik gizlədilib. Həmin yeşik bundan ötrü nəzərdə tutulmuş səlahiyyətverici plastik kartla açılır. Onu başqa üsulla açmaq mümkün deyil. Bundan başqa, Amerika "nüvə çantası”nda qurğulardan istifadə qaydasını nəzərdə tutan 30 səhifəlik təlimat yerləşir. Deyilənlərə görə, ABŞ-da törədilən 11 sentyabr terroru zamanı o vaxtkı prezident Corc Buş "nüvə çantası”nı açıb ilk dəfə oradakı təlimatla tanış olub.
Rusiyanın "nüvə çamadanı”na gəlincə, onu strateji nüvə güclərinin "Kazbek" avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin "Çeqet” abunə kompleksi adlandırmaq olar. Artıq diqqət cəlb etməmək üçün o, diplomat formasında hazırlanıb. Odur ki, "nüvə çamadanı” ABŞ-ın "Nuclear Football”u kimi daşına bilən putldur. İstər Amerikada, istər Rusiyada, istərsə də digər dövlətlərdə "nüvə çantası”nı ölkə prezidentini müşayiət edən, bu iş üçün xüsusi hazırlanmış zabitlər daşıyırlar. Rusiyada rabitə korpusunun zabitlərinin ən aşağı rütbəsi polkovnik-leytenantdır. Ənənəyə görə, o, mütləq hərbi dəniz qüvvələrinin geyim formasında olmalıdır. ABŞ-da isə "nüvə çantası”nı yalnız yüksək gizlilik girişi əldə edən, "ağ yanki" adlandırılan zabitlər daşıya bilərlər. Bundan başqa, bu cür çantanı daşıyan şəxslər hər zaman silahlı olurlar. Təhlükə anında "nüvə çantası”nı daşıyan şəxs onu bir əlinə möhkəm bağlamaqla digər əli ilə xəbərdarlıq etmədən atəş aça bilər.
Bir qədər öncə də qeyd etdiyimiz kimi, "nüvə çantası” bir neçə ədəddir. Rusiyada onlar ölkə prezidentində, baş qərargah rəisində və müdafiə nazirindədir. İlk "nüvə çantası” soyuq müharibə zamanı ABŞ prezidenti Eyzenhauerdə olub. Zaman keçdikcə "Nuclear Football” formaca dəyişməyə başlayıb. Kennedinin hakimiyyəti dövründə, Karib böhranı (sovet raketlərinin 1962-ci ilin oktyabrında Kubada yerləşdirilməsi ilə bağlı SSRİ ilə ABŞ arasında yaranan gərginlik – V.B.) zamanı isə indiki hala gətirildi.
"Nüvə çamadanı”nın yaranmasına qədər raketlərin xarici hücumlara cavab verməsi barədə qərarı yalnız Kreml və Ağ Ev qəbul edə bilərdi. Bu isə operativ olmadığından yeni üsulun axtarışına başlanıldı. Nəticədə hələ Brejnevin vaxtında SSRİ-də ilk "nüvə çamadanı” yaradıldı. Lakin nüvə düyməsindən ilk istifadə edən Andropov olub. "Nüvə çamadanı” adına gəlincə, bunu ilk dəfə fikirləşən, geniş ictimaiyyətə təqdim edən məhz jurnalistlər olub. Bir sözlə, həmin dövrdən prezidentlər inauqurasiya mərasimi zamanı "nüvə çantası”nı bir-birinə ötürürlər. Bu, bəziləri üçün simvolik əhəmiyyət kəsb etsə də, əslində hakimiyyətin qanuni yolla ötürülmə mexanizmidir.
Bu arada qeyd edək ki, "nüvə çamadanı” ilə bağlı ən maraqlı məqam Rusiyada yaşanıb. Belə ki, 25 yanvar 1995-ci il tarixində Norveçin "Black Brant XII” adlı böyük meteoroloji raketi havaya buraxması nəticəsində Rusiya rəsmiləri təlaşlanaraq dərhal "nüvə çantası”nı aktivləşdiriblər. Sonradan bəlli olub ki, Kreml meteoroloji raketin uçuş trayektoriyasını ABŞ-ın "Tryadent" adlı ballistik raketi ilə səhv salıb. Xoşbəxtlikdən, hər şey tez bir zamanda yoluna qoyulub və baş verə biləcək fəlakətin qarşısı alınıb. Əks halda, nüvə müharibəsi başlaya və bununla da dünyanın sonu çata bilərdi. (publika.az)
