-Şəhərimizin 75 yaşını qeyd etdik. Keçmiş və bugünkü Sumqayıt, hansı sizə daha doğmadır?

-Sumqayıt mənim ən çox sevdiyim şəhərlərdən biridir. Bir çox xarici ölkələrdə olmuşam. Gözəl, yaraşıqli, şəhərlər görmüşəm. Sumqayıtı isə heç birinə dəyişmərəm. Sumqayıt mənim üçün bir ocaqdır, bu ocağın istisinə həmişə isinişmişəm. Sumqayıtın öz gözəl, tərbiyəli xarakterli adət-ənənəsi var. Bu gün bu adətlər çat verib. Niyə? Qərbin ədəbsiz, əxlaqsız adət-ənənələri yurdumuza ayaq açıb, gənclərimizin şüuruna yeriyib. Bir misalla sualı yekunlaşdırıram. Dünən kitabxanalarda növbələr vardı, bəs bu gün?! Yəqin özünüz şahidisiniz. Filosoflardan biri deyib ki, kitab olmayan evdə sağlam düşüncə ola bilməz.

-"Sumqayıt”, - deyəndə nə yada düşür?

-Sumqayıt deyəndə onun zəhmətkeş insanları və təmannasız rəhbər işçiləri yada düşür.

-Sumqayıt ilə Bakını fərqləndirən və birləşdirən cəhətlər nədir?

-Sumqayıtı Bakıdan fərqləndirən onun zəhmətkeş şəhəri olmasıdır. Sumqayıtı Bakıya birləşdirən isə, Bakı təkcə özü yox, Sumqayıt fəhlələri və mütəxəssisləri ilə birgə ucalmasıdır, inkişaf etməsidir.

-Siz 1988-ci ildə Sumqayıtda baş verən hadisələrlə bağlı 10-a yaxın kitabın və bir neçə sənədli filmin müəllifisiniz. Sumqayıtla bağlı yeni kitablar üzərində işləyirsiniz?

-1988-ci ilin fevral ayının 28-29-da SSRI DTK-nin, Ermənistanin xüsusi xidmət orqanları və bir qrup ekstremist qrupunun əli ilə Sumqayıtda qanli aksiya törətdilər. Bunun məqsədi azərbaycanlılara ləkə vurmaq idi. Dünyada hər şey haqq-ədalətə söykənir, elə deyilmi? Hz.Əbu-Bəkir deyib ki, "Ədalət yer üzündə Allahın tərəzisidir". Əsl həqiqətdir. Ermənilərin ideologiyasi isə ədalətə yox, faşist ideologiyasina xidmət edir. 30 il mən, rejissor Davud İmanov və operator Elçin Quliyev hadisələrin izinə düşdük. 4,5 saatlıq sənədli film çəkdik. Bakı, Rusiya telekanallarında, 30 dəqiqəlik film isə SNN-də efirə getdi. Mənim hadisələrlə bağlı 10-dan çox kitabım çap edilib, türk, rus, alman, ingilis, ispan ərəb, macar, bir sözlə, 12 dilə tərcümə olunub. Ən başlıcası o oldu ki, erməniləri dünya ictimaiyyəti qarşında ifşa edə bildik. Təsəvvür edin ki, 1988-ci fevralin ortalarında hadisələrin əsas siması Qriqoryan Xankəndinə getmişdir. Ermənistanın sabiq prezidenti Serj Sərkisyan ona Sumqayıtda "Krunk" cəmiyyətinə üzvlük haqqı verməyən ermənilərin siyahısını vermiş və onları qətlə yetirməyi tapşırmışdı. Sərkisyan Ermənistanın prezident olanda bizim professor Ramazan Məmmədovla yazdığımız "Cinayət və cəza" kitabı çap olundu. Həmin faktla Ermənistan prezidentini ifşa etdik. Bizi Beynəlxalq məhkəmə ilə hədələsələr də, əllərində sübut olmadığından fikirlərini dəyişdilər. Mənim özümün Sumqayıtla bağlı 20-yə yaxın kitabım, 20-dən çox isə bədii əsərlərim çap olunub. Hazırda "Sumqayıtın tarixi" kitabı və bir roman üzərində çalışıram.

-Sumqayıtın təhsil həyatı əvvəlki illərə baxanda irəliləyib ya geriləyib?

-Bugünkü təhsi sistemi məni qane etmir. Dərsliklərin əksəriyyəti sifarişlə yazılır. Dərsdənkənar dərsliklər əmələ gəlib. Bu da şagirdləri çox yükləyir. Əvvəllər necə idi? İstər orta məktəbdə, istərsə də ali təhsil ocaqlarında imtahanlarda 30 bilet olurdu. Məsələn, ədəbiyyat fənnini götürək. Yaxşi qiymət almaq üçün suallarda olan ədəbiyyatı oxumalı idin. İndi kurrikulum sistemidir. Onu da deyim, bir çox Avropa ölkələri bu sistemdən 25-30 il bundan qabaq imtina ediblər. Bir gün "Space" telekanalına məni dəvət etmişdilər. Mövzu tarix idi. Tarix institutunun sabiq direktoru akademik Yaqub Mahmudov da iştirak edirdi. Ona belə bir sual verdim. Mən qəzet redaktoruyam. Ola bilsin məni ziyalı sayırsınız, ya yox, öz işinizdir, heç özümü demirəm. 20-ci əsr Azərbaycan tarixi 3 variantda yazılıb. Biz heç, bizə hər şey aydındır. Bəs gələn yeni nəsil, gənclər bu üç variantdan hansını oxuyub, ona inansınlar? Cavab konkret olmadı. Tarix olduğu kimi yazılmalıdır. Tarixi təhrif etmək olmaz. İndi tələbələr az kitab oxuyurlar, ona görə də onların dünyagörüşləri dayazdır. Düzdür, bunu hamıya şamil etmək olmaz. Savadlı gənclərimiz çoxdur. Sovetlərin vaxtında Sumqayıtda 2 nəfər repititor var idi. Riyaziyyat və inglis dili üzrə. İndi repititorlarin sayı yüzü keçib, bəlkə də çox.

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı?

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata mūnasibəti mūsbətdir. Əvvəlki Heydər Əliyev mərkəzini "Poeziya evi”nin binasına çevirməsi bunu sübut edir. Ədəbiyyata laqeyd olan rəhbər əgər tamahkar olsaydı, onu özəl təşkilatların birinə satardı. Sumqayıt şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcov ədəbiyyatı yüksək tutub həmin binanı qələm sahiblərinə verdi. Bunu ancaq alqışlamaq lazımdır.

-Sumqayıt media mühitini necə qiymtələndirirsiniz?

-Ədalət naminə desəm, bugünkü mətbuat məni qane etmir. Şəhərdə bir qəzet çap olunur. Qabaq 4 səhifədən ibarət idi. Bu, heç kimi qane etmirdi. İndi 8 səhifəlik, rəngli çıxır. Bununla razılaşmaq olar. Fikrimcə, qəzet gündəlik çıxmalıdır. İnformasiya bolluğu olmalıdır. Əfsuslar olsun ki, abunə yox vəziyyətdə, qəzetə maraq da xeyli azalıb. İnternet mediası çap mətbuatını vurub sıradan çıxarıb. Amma onu demək istəyirəm ki, qəzet şəhərin salnaməsini yazır, arxivlərdə yaşayacaq. Bəs internet? Bu gün var, sabah yoxdur. Mətbuat milli ideologiyamızın bir qoludur. Dövlət mətbuata diqqəti artırmalıdır. Fikir verin, sovetlərin vaxtında "Sumqait" qəzeti 18 min tirajla çıxırdı. Min nüsxə köşklərə verilirdi, bir nüsxə də qayıtmırdı. İndi qəzet min nüsxə ilə çıxır. Amma sosial şəbəkələr Sumqayıtda inkişaf edib. Bir neçəsinin adını çəkmək istəyirəm. "Xeberle.com", "Sumqayitxeber.az", "Manevr.az", "Sumqayit.tv" və sair. Savadlı, peşəkar jurnalistlərimiz yetişməkdədirlər. Gənclərə məsləhətim budur ki, hər hansı bir material üzərində işləyəndə onu dərindən araşdırsınlar, təhlil etsinlər, sonra üzə çıxartsınlar ki, oxucuları düşündürə bilsinlər.

-Ümumiyyətlə, ölkəmizdə region mediaları inkişaf edə bilirmi?

-Respublika mətbuatından danışanda onu demək istəyirəm ki, demokratik ruhlu qəzetlərimiz demək olar ki, yox dərəcəsindədir.Əsas mətbuat iqtidar və iqtidaryönümlü qəzetlərdir. Qabaqlar "Zerkalo", "Ekspress", "Press fakt" və başqa qəzetlərə rast gəlirdik. İndi onların fəaliyyəti dayandırılıb. Bu da aydındır. Maddi vəziyyət bugunkü mediani məngənəyə salıb. Oxunaqlı qəzetlər azalıb. Yeganə oxunaqlı qəzet "525-ci qəzet”dir. Bu, mənim subyektiv fikrimdir. Regonlarda olan vəziyyət lap acınacaqlıdır. Bəzi rayonlarda qəzet ayda bir dəfə çıxa-çıxmaya. Rayon qəzetlərini isə icra hakimiyyətləri monopoliyaya götürüb. Özlərini tərifləməklə məşğuldurlar. Baş redaktoru olduğum "Exo Sumqaita" qəzeti regionlar arasında yeganə mətbu orqanı idi ki, Moskvada xüsusi müxbir saxlayırdım. Qəzetimizin səhifələrində kimlər haqqında yazılar getmədi ki?! İctimai Elmlər Akademiyasinin akademiki Cahangir Kərimov, "Voprosi istorii" jurnalinin baş redaktoru, akademik Əhməd İskəndərov, Moskvanın baş travmatoloq-ortopedi, akademik Aydın İmaməliyev, SSRİ Rəssamlar İttifaqinin birinci katibi Tahir Salahov və digər mötəbər şəxslər... Bununla öyünmürəm. Bizim xaricdə yaşayan diaspora haqqında da məlumatımız olmalıdır. Bu gün onu da demək lazımdır ki, müstəqil jurnalistlərimiz azdır. Azdır demək də düzgün olmazdı, mətbuatımızda mövzu qıtlığı var. Fikir verin, saytlara. Çoxları informasiyaları bir-birindən köçürūr. İstərdim bizim obyektiv və nüfuz qazanmış saytlarımız xəbərləri, Azərbaycan həqiqətlərini başqa dillərə tərcümə etsinlər. Bizimlə qardaş olan ölkələrin media mənsublari ilə əlaqə yaratsınlar. Respublikada belə saytlar var, lakin azdir. Bu haqda da düşünmək lazımdır.

-Sumqayıtda hansı yenilikləri görmək istərdiniz?

-Sumqayıtı yaşıllığa bürünmüş, arxitektura-memarlıq baxımından bir-birindən fərqli olan mədəni abidələri bol olan, həmçinin qeyri-adi kitabxanası, regionların adət-ənənəsini əks etdirən gözəl bir muzeyi ilə Avropada olan şəhərləri kölgədə qoymasını istərdim.

-75 yaşlı gənc şəhərə nə arzu edərdiniz?

-Sumqayıta nə arzu edərdim? Qoy Sumqayıt öz adət-ənənəsini daha da inkişaf etdirsin. Özünün uğurları ilə bizi daim sevindirsin. Mənim belə bir sözüm var. "Sumqayıt Sumqayıtı sevənlərindir".

Söhbətləşdi: Elşən Yəhyayev