Rafael Dadaşov da üsyan etdi: "Ermənisayaq hərəkət etməsinlər, "Azdrama"nın filləriyik, onları tapdalayarıq" — MÜSAHİBƏ

"Kimsə gəlib bu Vatikana, teatr məbədgahına"

Akademik Milli Dram Teatrının məşhur simalarından biri, xalq artisti Rafael Dadaşov Ölkə.Az-ın suallarını cavablandırıb.

- Rafael müəllim, bilirəm ki, Gürcüstanda idiniz. Amma yəqin son günlər "Azdrama" ətrafındakı söz-söhbətlərdən xəbərdarsınız. Aktyorların bir qismi YUĞ-un baş rejissoru Gümrah Ömərin müsahibəsinə sərt təpki veriblər...

- Kimdir o rejissor?

- Rejissor Gümrah Ömər.. Ümumiyyətlə, istərdim ki, baş verənləri şərh edəsiniz...

- Mən heç onun adını çəkmək istəmirəm. Hərçənd ki, Moşu demişkən, adsız dəyirmanda xoruz oler(gülür). Məsələ burasındadır ki, siz deyən o adam tamaşa qoyanda onunla rastlaşmışıq. Elə həmin vaxt sözümü dedim. O, mənə epizodik bir rol vermişdi. Dedim ki, bura sənin yerin deyil, get, başqa yerdə külüng çal. Mən bu durumu bilirsiniz nə ilə müqayisə edirəm? Bəlkə də indi ermənisayağı hərəkət dəbə düşüb. Yəni, mən gəlib səni yerindən edəcəyəm, "bura mənim olacaq" deyəcəyəmsə, bu, ermənisayağı hərəkətdir.

Sən bu meydanda çapa bilməzsən axı. Hər şey bilirsiniz necə baş verdi? Bir neçə il öncə teatra axın başladı, kim gəldi, dedilər gəl, keç içəri. Kərbəlayi demişkən, adətən sel gələndə əvvəlcə çör-çöpü gətirir, ağır kötüklər sonraya qalır. Beləcə çör-çöp axını başladı. Sözümün arxasında dayanıram və məsuliyyətini də daşıyıram. Ancaq bu o demək deyil ki, siz gəlib burada ağır kötük kimi hərəkət edəsiniz. Sizin dəyəriniz nədir? Çörçöpdür də. Biz əvvəlcə dedik görək bunlar kimdir, fikirləri nədir, hansı fikirlə gəliblər. Unutmaq lazım deyil ki, "Azdrama" incəsəntimizin, teatr aləminin Vatikanıdır. Buranın öz kardinalları, qibləgahları, ağsaqqalları var. Lazım gəlsə, Papasını da seçə bilərik.

- Və o kardinallardan biri də sizsiniz?

- (ucadan gülür) Kimsə gəlib bu Vatikana, teatr məbədgahına... Burada kardinallar şurası var... Məlik Dadaşovun, Rafael Dadaşovun bu teatra verdiyi zəhməti kim gəlib itirə bilər? Kim gəlib o zəhməti tapdaya bilər? Tapdalanar e o adam. Bunu dərk etmirsiniz ki, tapdalanarsınız? Məbədgaha gələn adam ömrünü bu məbədgaha sərf edən insanları alçalda bilər? Təsəvvür edin ki, biz ailə başçısıyıq. Hər ailə başçısının məsuliyyəti odur ki, ailəsini qorusun, əminamanlıq yaratsın. Evə kənar adamları dost, tanış, yeyib-içmək adıyla buraxsan, görərsən ki, ailədə çaxnaşma başlayıb.

Həmin kənardan gələn mərifətsiz, qabiliyyətsiz ailəyə söz-söhbət salacaq. "Azdrama"nın kardinalları məktəb keçiblər axı. Biz məktəb sahibiyik. Bu məktəb Rza Təhmasibdən, Adil İsgəndərovdan, Tofiq Kazımovdan, Mehdi Məmmədovdan başlayır. Artıq məktəb görmüş adamların özünün məktəbi var. Mən bu gələnlərə sual vermək istəyirəm. Hansı məktəbin sahibisiniz?

- Sırf Gümrah Ömərdən danışırıqsa, o, Vaqif İbrahimoğlunun tələbəsidir...

- Vaqif İbrahimoğlunun şəxsiyyətinə dəymirəm. Vaqifin məgər şəxsi məktəbi var?

- Bildirirlər ki, YUĞ məktəbinin davamçısıyıq...

- Bu, harda yazılıb. Klassika var, reliazm var, neorelizm var. Bura səhnədə deyərdim ki, sırf insani danışıq məktəbini də əlavə etmək olar. Yəni pafossuz danışıq. Vaqif İbrahimoğlu hansı məktəbin akademiki, professorudur? Gəlin sizə bir sual verim. Ali məktəbi bitirən adam təhsilini hans formada davam etdirir?

- Təbii ki, bakalavrdan sonra magistr və sair pillələri oxuyur...

- Ay sağ ol. Deməli, artırır da. Sənət aləmində də hardasa başlayıb, axırda gəlib çıxırsan Akademik Milli Dram Teatrına. Bu da bizim ən yüksək sənət məbədgahımızdır. Sən gəlib burada külüng çalanları, bu məktəbi keçmiş insanları tapdalamaq istəyirsən? İsrafilov direktor təyin olunandan sonra axın başladı. Bilmirəm yaxşı, yauxd pis mənada qapıları açdı ki, gəlin e...

- Sizcə bu düz idi?

- Məncə, bu doğru deyildi. Adam da öz evinə hər adamı buraxar? Axı bura bizim evimizdir. Hətta bəzən zarafatca deyirlər ki, teatr birinci evimizdir. İbrahim xan ermənini Qarabağa buraxanda nə bilirdi ki, bu zalım uşağı torpaq iddiasında olacaqlar. "Azdrama"da da eyni durumdur. Gəlib ermənisayağı danışmağa başlayıblar ki, bura mənimdir. Ən qorxulu heyvan fildir. Nəbadə filləri qıcıqlandırasan, sonra qabağında dayanmaq olmaz. Yerlə-yeksan edər hər şeyi. Biz bu teatrın filləriyik, sakitcə başımızı aşağı salıb, işimizi görürük. Məktəb keçmiş aktyorlar, sənətkarlar çalışırıq hər yaşımızda bir rol yaradaq ki, yaddaşlarda qalsın. Gənclikdə bunu oynamışıq, orta yaşımızda bu, qocalıqda bu...Bu yaxınlarda Rafiq Əzimov, Ramiz Məlik və mən "Qoca kloun tələb olunur" tamaşasını oynamışıq. Biz hər yaşda sənətkarlığımızı sübut etməyə çalışırıq. Ə, sən kimsən, gəlib deyəsən ki, bu, aktyor deyil? Sən özün kimsən, nəçisən?

- Sizcə bu vəziyyətdə rəhbərlik hansı addımı atmalıdır?

- Mən təqsiri rəhbərlikdə görürəm. İsrafil müəllim, niyə qapını açdınız, bizi gətirib bu çör-çöplə toqquşdurdunuz? Tamaşada mənə balaca bir epizod verib bu təzə gələn çörçöp. Həmin hərəkət mənə çox yer elədi. Düzdür, aktyor hər rolu oynamalıdır. "Afət" tamaşasında epizodik bir rol oynamışam.

- Cavan vaxtınızda?

- Yox, çox da cavan deyildim. Amma sən əvvəlcə mən bir böyük rol ver və fəxr et ki, biz səninlə işləyəcəyik. Həmin epizodik rolu mənə verəndə çəkildim qırağa və dedim ki, get, başqa yerdə külüng çal. İndi həmin adam durub hansısa iddiaya düşüb.

- Bir çox aktyorlar narazıdırlar. Amma əksəriyyəti bildirir ki, bu barədə direktorla danışmayıblar. Bəs siz?

- Çox olub, amma ötəri söhbət. Söhbət əsnasında demişəm ki, bu teatrda YUĞ-lama gedir. Buranı yavaş yavaş yuğlayırlar. "Qoca kloun tələb olunur" tamaşasında İradə Gözəlova da istəyirdi yuğlasın, alınmadı, getdi (gülür). Bunlar hamısı burada yuğlamaq istəyir. Nəyi yuğlayırlar, nəyi yuğlamırlar... Hər məktəbin öz xətti var. Birində klassika, birində realizm, birində neorealizm var. Məsələn, deyərdim ki, Tofiq Kazımov Azərbaycan teatrında neorealizmin banisidir. Teatra realizm gətirdi, amma yeni bir formada. Mehdi Məmmədov səhnəyə normal, zadəgan aktyor danışığı gətirdi. Hətta Mərahim Fərzəlibəyov da teatra gözəl bir kompozisiya gətirdi, baxımlı, şouya bənzər tamaşalar qoymağa başladı. Bunlar gəlib nə ediblər?

- Vəziyyət belə davam edərsə...

- (sözümü kəsir) Fikrimcə, bizim teatra belə münasibət yaramaz. Bura prezident səviyyəsində olan teatrdır. Bu xəbər ona çatandan sonra cənab prezident də bu teatra gəlməz. Teatrı yüksək səviyyəyə çatdırmalısan ki, prezident də maraqlansın, gəlsin. Amma bu gəlmələrlə, bu çörçöplə hara gedəcəyik biz? Özü də iddialı olmasınlar, nə qədər teatrda varıq, meydan sualaya bilməzlər. Mümkün deyil. Yeni mövsümdə direktorla danışıb, qəti məsələ qoyacağam. Deyəcəyəm ya bu adamlar teatra gəlməsinlər, ya da Prezident Administrasiyasına qədər məsələ qaldıracağıq. Bəli, burada özbaşınlıq baş verir, rəhbərlik dəyişməlidir. Hər şey kökündən dəyişilməlidir. Belə olmaz e. Mən vaxtilə teatra necə gəlmişəm? İndi kastinq deyirlər. Bax biz də böyük sənətkarların seçimiylə gəlmişik. Seçilirdik, dəvət olunurduq. Ona görə Tofiq müəllimin məktəbi və onun tələbələri adlı-sanlıdırlar.

- Bəzi aktyorlar, aktrisalar rəhbərliyə haqq qazandırılar. Məsələn, Bəsti Cəfərova narazıları "çayxana cəngavərləri" adlandırıb və onları iş görməyə çağırıb...

- Mən heç vaxt çayxanada oturmuram və oturub mırt, laqqırtı vurmuram. Amma çayxanada oturarlar da, söhbət də edərlər. Bəsti xanım çox nahaq yerə elə deyir. O, uzun illər tərəf müqabilim olub, xətrini çox istəyirəm, gözəl də aktrisadır. Amma o niyə elə yozur? Deməli, belə çıxır ki, bu aktyorların söz deməyə yeri yoxdur, məcbur olub çayxanada dərdləşirlər. Tələb edəcəyəm ki, iclas keçirilsin, fikrimizi deyək. Düzdür, bir nəfər hamı üçün yaxşı ola bilməz. Müəyyən aktyorlar var ki, onun ətrafındadırlar.

- Səbəb nədir?

- Səbəb odur ki, vəziyyət onları qane edir, tamaşalarda məşğuldurlar, həmin rejissorun quruluşunda rol oynayırlar. Heç kimi alçaltmaq istəmirəm. Ortaya iş qoy da. Bir neçə ildən sonra sənin hansı tamaşandan danışacaqlar? Sən bir ötəri adamsan, gəlib tamaşa qurursan. Bu insan teatra nə gətirir? Hamımız teatr adlanan sənətə qulluq edirik. Biz istəyirik ki, həm sənətimiz, həm də adımız yüksəkdə qalsın. Amma qurunun oduna yaş da yanır. Sabah teatr haqda ümumi mənfi fikir yarananda, hamımız o fikrin içində gedəcəyik.

- Teatrda son dəfə hansı tamaşada oynamısınız?

- Son dəfə "Qoca kloun tələb olunur" tamaşasında oynadım və iki ildir məşğul deyiləm. Yeni mövsümdə Qoqolun "Müfəttiş" əsəri qoyulacaq. Orada şəhər valisini oynayacağam.

- İki il rolsuz qalmaq Rafael Dadaşova necə təsir etdi?

- Elə-belə boş rollardansa, özünə rejissor deyənlərin işində məşğul olmaqdansa, kənarda qalıb, ad-sanını qorumaq daha yaxdır. Deyir o qədər varlı deyiləm ki, ucuz mal alım. İndi durub "nə gəldi"də oynayım? O vaxtımdır ki, öz səviyyəmdə olan rejissorla işləməliyəm. Bizim təsdiqə ehtiyacımız yoxdur. Amma bu yaşda da iş görə bildiyimizi təsdiq etmək istəyirik. Sözüm İsrafil müəllimədir. Ay israfil müəllim, siz niyə bunlara imkan verdiniz ki, bu gün bizi ləkələyirlər, başımızın üstündən tullanmaq istəyirlər. Biz bu evin yiyəsiyik, gəlmələr, özünüzü yaxşı aparın. Filləri qızışdırmayın, tapdalanarsınız. İsrafil müəllim, bir çarə qılın, yığışdırın bunları. Görürsünüz qapını hamının üzünə açmağın nəticəsini? Gəlib deyirlər ki, bunlar kimdirlər. Elə deyil. Biz bizik. Biz nə qədər səhnədə olacağıqsa, bunlar hamısı batacaqlar. Vay o gündən biz olmayaq. O səhnə olacaq heç nə.

- Rafael müəllim, müzakirə olunan məsələlərdən biri də baş rejissorla bağlıdır. Sizcə, "Azdrama"ya baş rejissor lazımdırmı?

- Teatra gələn baş rejissor həmişə öz məktəbini gətirib. Aktyorlar da həmin məktəblə yetişirlər. Eyni sözlər dramaturgiyaya da aiddir. Məsələn, bir çox aktyorlar, o cümlədən mən İlyas Əfəndiyevin əsərlərində püxtələşdik. Baş rejissorun şəxsiyyəti, üslubu, məktəbi olmalıdır.

- Bu gün kim baş rejissor ola bilər?

- Heç kim. İndi elə bir şəxsiyyət yoxdur.

- Uzun müddət Mərahim Fərzəlibəyov olmuşdu...

- Mərahim Fərzəlibəyov yaxşı rejissordu, amma şəxsiyyət deyil. Şəxsiyyət olmaq odur ki, sənin şəxsiyyətinə hörmət etməli, səninlə hesablaşmalıdırlar. Mərahimdə bu yoxdur. Mərahim gözəl rejissor idi, onu da itirdi. İndi "nəfəs"i yoxdur, çatmır. Özündən soruşsan, deyəcək ki, qol-qanadımı sındırdılar. Mən onun özünə dedim ki, sən teatrda baş rejissor olanda heç nə etmədin. Amma sıravi rejissor olanda yaxşı əsərlər yaradırdın. "Ölülər"ə çox izdihamlı quruluş vermişdi. Baş rejissor tamam başqa bir şeydir. Baş rejissora ehtiyac var. Bizdə elə bir rejissor görmürəm. Belə baxanda Tofiq Kazımovdan sonra elə bir rejissor yoxdur.

- İlk dəfə sualım cavabsız qaldı deyə, ikinci dəfə soruşuram. Sizcə, bu gün Vatikan adlandırdığınız "Azdrama"nın kardinalları, ağsaqqalları kimlərdi?

- Ramiz Məlik, Rafiq Əzimov, Hacı İsmayılov... Nurəddin Mehdixanlı bizdən sonrakı nəsil olsa da, o da ağsaqqaldır. Bunlar məktəb görmüş sənətkarlardı. Bu yaxınlarda sənətə aidiyyatı olmayan bir nəfər mənə deyir ki, Tofiq Kazımovdan, Mehdi Məmmədovdan sonra "Azdrama"da rejissor məktəbi yoxdur. Deyir ki, ona görə tamaşaçı çox adamı tanımır. Görürəm ki, düz də deyir.

- Tamaşaçı probleminiz var?

- Əlbəttə var. Tamaşaçı problemi olub, amma bu dərəcədə yox. Yəqin ki, tamaşaçı zövqünə görə şouya qaçır.

- Düşünmürsünüz ki, teatr tamaşaçını qane edə bilmir?

- Kiminsə bostanına daş atmaq istəmirəm. Düşünür ki, gedib teatrda 2 saat tamaşaya baxınca, şouya baxıb gülərəm.

- Teatrın bileti 5 manatdır, şounun bileti isə 50-100 manat. Bəs niyə tamaşaçı 5 manata bilet almadığı halda 100 manat verib şouya baxmağa gedir?

- Çünki şounu görmək istəyir.

- Deyirlər ki, tamaşaçının da zövqünü teatr özü formalaşdırır.

- Teatr necə formalaşdırsın ki, belə insanları meydana buraxıblar. Bunlar da gəlib onsuz da korlanmış zövqləri bir qədər də korlayırlar. Onsuz da biz çabalayırdıq ki, ortalığa yaxşı iş qoyaq. 2002-2007-ci illərdə "Hamlet" tamaşası beş il dalbadal anşlaqla keçdi. Azərpaşa Nemətov quruluş vermişdi. Deməli, ortada iş, sənət var idi.

- Onda tamaşaçını qınamayaq. Çünki yaxşı tamaşa olanda özü gəlir...

- Bəli orada xaltura yox idi. Bir dəfə Ağabəy Sultanova dedim ki, sizi zalda görəndə çox sevinirik, ziyalılara ehtiyacımız var, tez-tez gəlin. Dedi ki, gəlim nəyə baxım? Hələ neçə il bundan əvvəlin söhbətidir. Bir dəfə də rəhmətlik Heydər Əliyev tamaşadan sonra bizimlə görüşdü və dediyi söz indiyə kimi yadımdadır. Dedi sizin adınız ziyalıdır, əməyiniz fəhlə əməyidir. Sözə bax e. İndi kimsə, adı hansısa dəftərdə olmayan biri gəlib başlayıb orada at çapmağa. "Azdrama"nı meydan bilib? Ehtiyatlı ol, yıxılarsan.

Söhbətləşdi: İntiqam VALEHOĞLU

Fotolar: Nurlan Gülməmmədov
Olke.az