İlin sonuncu yekun iclasının belə isti havada tez qurtarması çoxlarının ürəyincə oldu. Məktəbin direktoru Mustafa müəllim başda rayon İcra hakimiyyətinin və maarif şöbəsinin rəhbər işçiləri olmaqla, məktəbin bütün müəllim heyətindən tutmuş, texniki işçilərə qədər hamını oğlunun kiçik toyuna dəvət etmişdi. Tərs kimi də həmişə hər ayın üçünə qədər verilən maaşlar bu ay gecikirdi. Bu gün ayın səkkizi olmasına baxmayaraq, maaşlardan hələ də bir xəbər yox idi. Hələ on gün bundan əvvəl toyun dəvətnaməsini iş yoldaşlarına paylayan Müstafa müəllim, onların hər birindən "sevinclə - həvəslə” toyda iştirak edəcəkləri haqda "söz-behini” alıb məmnun halda başını tərpədərək onlara öz razılığını bildirmişdi.
Toya bir neçə saat vaxt vardı. Üç müəllim – üç dost üz-başlarını qırxdırmaq üçün məktəbin yaxınlığındakı dəlləkxanaya yollandılar. Getdikləri dəlləkxananın qapının üstündə kiril əlifbası ilə yazılmışdı – "Дəллəkxaнa”!..
Maaş alandan-alana bu balaca qəsəbənin yeganə dəlləkxanasında ayda bir dəfə görünən müəllimlər bəzən adlarını nisyə dəftərinə yazdırıb təraş olunurdular. Niftalı kişi də artıq bu üç dostun xasiyyətlərinə bələd idi; bilirdi ki, maaş alan günü onlar ilk olaraq yollarını burdan salacaq, nisyə dəftərindən adlarını sildirib, yenidən üz-başlarını qırxdırıb başqa borclarını - qəsəbə mağazasına, oradan da kommunal və telefon hesablarını ödəmək üçün poçt şöbəsinə yollanacaqdılar. Amma bu gün onların gözlənilmədən içəri girməsi ona bir az qəribə gəldi. Bu gün heç kimdən məktəbdə və ya başqa yerlərdə maaşların verilməsini eşitməmişdi, hələ heç təqaüdlərdən də bir xəbər yox idi. Buna baxmayaraq Niftalı kişi həmişəki kimi müəllimləri xoş üzlə qarşıladı:
- Ay sizi xoş gördük. - Onların nə deyəcəyini gözləməyib bekarçılıqdan bayaqdan mürgü döydüyü müştəri kreslosundan qalxıb, tez onun oturacaq və söykənəcəyini təmizləyirmiş kimi əlindəki ağ dəsmalla sığalladı və üzünü nisbətən yaşlı görünən riyaziyyat müəllimi Ağasadıqa tutub dedi:
- Gəl otur müəllim, ilk olaraq səndən başlayaq.
Riyazi düstur və tənliklərin öhdəsindən çox bacarıqla gələn və bildiklərini öz sevimli şagirdlərinə həvəslə öyrədən, istər məktəbdə və ya kənarda ona edilən hörmət və ehtirama öyrəşən 50 yaşlı Ağasadıq müəllim nədənsə bu anda, bu təklifdən məmnun görünmədi. Ona göstərilən kresloda oturmağa tələsməyən Ağasadıq müəllim dərsini hazırlamayan şagird kimi boğazını arıtlayaraq, üzünü yanında ayaqüstə dayanmış müəllim dostlarına tutdu. Nisbətən cavan görünən ədəbiyyat müəllimi Səfəralı vəziyyətin gərginliyini anlayaraq yanında dayanmış və bədən görünüşündən də adamda əsil idmançı təəssuratı yaradan Məmmədəli müəllimi boş kresloya yönəltdi. Dostlar öz aralarında onu "gücü çox, ağlı yox” adlandırsalar da, heç də belə olmadığını o, qarşısındakı güzgüdən gözlərini bərəldərək Səfəralı müəllimə zilləyib bildirirdi. Bununla da – "Biz bura baş qırxdırmağa gəlmişik?” - demək istədiyini Ağasadıq müəllim də onun gözlərindən oxumamış olmadı. Niftalı kişi dolabdan yuyulub ütülənmiş ağ mələfə çıxardaraq Məmmədəli müəllimin üstünə sərdikdən sonra qayçı darağını əlinə alaraq işə başladı:
- Hə, müəllim, əvvəl başını qırxım, sonra üzünü təraş edərəm.
Niftalı kişi əlindəki işini görməklə yanaşı söhbətindən də qalmırdı. Bu söhbətlər hər şeydən – siyasət, iqtisadiyyat, yeni ildən maaşların artırılması, pensiya vaxtının aşağı salınması, prezidentlərin xaricdə görüşü, ermənilərin alçaqlığı, Türkiyə - Azərbaycan qardaşlığı, Vətən müharibəsində zəfərimiz və s-dən bəhs edirdi. Müəllimlərin hər üçü "maraqla” bu "savadlı politoloqun” söhbətinə qulaq asır və hərdən də başlarını tərpətməklə, sanki onun fikir və mülahizələri ilə razı olduqlarını bildirirdilər. Məmmədəli müəllim narahatçılıqla güzgüdən Niftalı kişinin sürətlə şaqqıldatdığı qayçı tutan əllərinə diqqətlə baxır və sanki indicə onun qulağının kəsilib yerə düşəcəyi anın şahidi olacağını gözləyirdi. Səfəralı müəllim özünü diqqətli şagird kimi göstərsə də, onun da içində bir narahatçılığı vardı. O, Niftalının nə danışdığının fərqinə varmadan "bura nəyə gəlmişik?” suallı ilə gözünü Ağasadıq müəllimə zilləyib, qaş-gözlə ona "dillənsənə?!” işarəsini anlatmağa çalışırdı. Bir böyük kimi bu söhbətin açılması məsuliyyətinin onun üstünə düşdüyünü dərk edən Ağasadıq müəllim başı ilə Səfəralıya "yaxşı, indi başlayacam” razılığını versə də, nədənsə hələ də susurdu. Bu vaxt Niftalı kişi danışa-danışa Məmmədəlinin başını qırxıb qurtardı və üstündəki ağ mələfəni dəyişərək bir az kiçiyini onun boğazının altına sərdi və üzünü təraş etmək üçün balaca qabda sabun hazırlamağa başladı. Səfəralı isə yenə Ağasadıq müəllimə tərəf boylanmaqla boğazını arıtladı və bununla da, gözləri ilə sanki "əsl məqamdı, başla daa… bə, nooldu?” sualını yenidən verdi. Və hər dəqiqə hər hansı bir müştərinin içəri girməsinin mümkünlüyünü üz mimikası ilə ona başa saldı. Elə olardısa, onda söhbət açılmaya bilərdi və vəziyyət olardı, Məmmədəli müəllim demişkən "xana”. Bu dəfə çıxılmaz vəziyyətdə qalan Ağasadıq müəllim onlardan başqa hələ ki içəridə kimsənin olmadığından ürəklənib üzünü Niftalı kişiyə tutaraq sözə başladı:
- Niftalı kişi, Allah səndən razı olsun! Həmişə bizi təmizliyə çıxardırsan. Sənin əllərinin bacarığı sayəsində bizim də sir-sifətimiz yaraşığa minir, "üzümüz ağarır”.
- Vallah, mənim də əlimdən bu gəlir. Bu sənət mənə babamın babasından qalıb. Çox şükür bu günə, həm ailəmi, həm də öz başımı dolandırıram. Atam rəhmətlik istəyirdi ki, mən oxuyub müəllim olum, amma mən istəmədim, elə atam kimi dəllək oldum. Oğlum da beş ildən sonra orta məktəbi qurtaracaq və onu da yanımda işə düzəldəcəm. Özü polis olmaq istəyir, anası da deyir ki, oğlum həkim olacaq, amma mən qoymaram. Deyirəm bala, camaatın cibini qırxmaqdansa, elə başların qırxmaq hamısından yaxşıdır. Söyüş yiyəsi yox, savab yiyəsi olarsan! Həm də əlin həmişə pulla oynayar. İnsan başı həmişə olacaq! Baş olacaqsa, deməli tüklənəcək! Tüklənəcəksə, deməli qırxılacaq! Qırxılacaqsa, deməli pulunu verəcəklər! Pulunu verəcəklərsə, deməli dəyərlidir!.. Və ən əsası da odur ki, kişi özünün ən dəyərli iki bədən üzvünün hər ikisini də dəlləyə etibar edib və bundan sonra da edəcək. Bunun üçünsə oxumaq vacib deyil!
Ağasadıq Niftalının bir anlıq kiridiyi məqamı tutub tez dilləndi:
- Hə düz deyirsən. Mən də sənin fikirlərinlə tam razıyam. Amma oxumaq mütləq lazımdır, Niftalı kişi. - Sözünə bir az ara verib yenidən dilləndi:
- Niftalı kişi, heç bilirsən bu gün sənin yanına gəlməkdə məqsədimiz nə idi?
- Əcəb adamsan ee, bunu bilmək üçün müəllim olmaq lazımdır? Əlbəttə üz-başınızı qırxdırmağa gəlmisiniz. Yoxsa düz tapmadım?
Ağasadığın çətinlik çəkdiyini görən Səfəralı dilləndi:
- Niftalı kişi, sözün qısası bizim hərəmizə əl borcu olaraq on beş manat pul lazımdır. Bu axşam Mustafa müəllimin oğlunun sünnət toyuna çağırılmışıq. 10 manat toyun siyahısına salaq, beş manatı da ki, maaş alana qədər cibxərcliyi eliyək.
- Həə, onda belə başa düşdüm ki, sizin hələ heç bu günkü xidmətin haqqını verməyə də pulunuz yoxdur, eləmi?
- Bəli, yoxdu, Niftalı kişi, - bunu isə üzü sabunlu halda söhbətin necə bitəcəyini gözləyən Məmmədəli dedi.
Niftalı kişi heç bir söz demədən bir anlıq əlini saxladı, sonra döş cibindəki pulları çıxardıb saydı, cəmi üç ədəd beşlik idi. Müəllimlərin hər birinə bir göy beşlik verərək dedi:
- Bu sizin cib xərcliyiniz olsun. Əsas budur, bunu nağdı qoyun cibinizə. Bu arada bir-iki müştəri gəlib eləsə, bəlkə hələ toyun da pulun çıxardacağıq, nə bilmək olar. Yox əgər heç kim gəlməsə, qəti narahat olmayın, siz toya gedərsiz. Mən də gedib Mustafa müəllimin oğlunu evdə sünnət edib sonra toya gələcəm və orada hərənizə on manat verərəm.
Müəllimlər beşlikləri götürüb, təşəkkür etdikdən sonra, yenidən Niftalının "politologiyasına” qulaq asmağa başladılar. Niftalı ayrı-ayrı müştərilərindən eşitdiklərini, özünün gəlmiş olduğu siyasi analizlər kimi söhbət edə-edə elə təzəcə Məmmədəlinin üzünü qırxmağa başlamışdı ki, bu vaxt qapı açıldı və qəsəbə bələdiyyəsinin sədri Gülbala müəllim içəri daxil oldu. Hər üçü ayağa qalxıb sədri hörmətlə salamladılar. Məmmədəli müəllim də üzü sabunlu olmasına baxmayaraq öz yerinə yox, keçib müəllim yoldaşlarının yanında əyləşdi. Niftalı kişi tez təmiz ağ dəsmalla kreslonun oturacağını və söykənəcəyini silib, əli ilə işarə edərək dedi:
- Buyurun əyləşin, Gülbala müəllim.
Bələdiyyənin sədri bir söz demədən özündən razı halda kresloya oturub yayıldı, sonra əli ilə yoğun boynunun arxasını göstərib dedi:
- Kantını düzəlt, təmiz olsun, toya gedirəm.
- Baş üstə, bu dəqiqə, - deyərək işə girişən Niftalı şkafdan təmiz ağ kraxmallı mələfə çıxardıb Gülbala müəllimin üstünə sərdi.
Məmmədəli bir istədi elə buradaca Gülbala müəllimdən soruşsun ki, mən iki ay qabaq ev tikmək üçün torpaq sahəsi ayrılması barədə sizə ərizə yazmışdım, imza etdiniz? Sonra nə düşündüsə, dinmədi. Amma əlini cibinə salıb, bayaq Niftalının elə özündən aldığı göy beşliyi onun xalatının döş cibinə elə "ehmalca” qoydu ki, Gülbala müəllim "görməsin” və "sakit” səslə dedi ki, kişidən pul alma!
Məmmədəlinin bu hərəkətini izləyən Səfəralı da Məmmədəlinin "olmayan ağlına” heyran olaraq, "yəqin belə məsləhətdir, Məmmədəli bir şey bilməsə belə eləməz!” - düşünərək ayağa qalxdı və cibində olan yeganə göy beşliyi çıxardıb o da Niftalının döş cibinə qoydu və başı ilə ehmalca güzgüdən onların bu hərəkətlərini izləyən bələdiyyə sədrinə işarə edərək, - Kişinin başını yaxşı qırx, amma pulunu alma! - deyib, yerində oturdu.
Bayaqdan sakitcə hər iki müəllim dostlarının hərəkətlərini izləyən Ağasadıq müəllim də abrına sığınıb, ürəyində öz-özünə "burda nəsə bir məsələ var, qonşudan qalma dala” deyə düşünərək o da ehmalca ayağa qalxdı və bayaqdan heç cibinə qoymağa imkan tapmadığı göy beşliyi şəstlə Niftalının xalatının döş cibinə dürtdü və heç bir söz demədən keçib yerində əyləşdi.
Bələdiyyə sədrinin boynunun kantını düzəltdikdən sonra başını yuyub fenlə qurudan Niftalı xüsusi müştərilər üçün saxladığı İtaliya istehsalı olan "MoR” saç lakını və Fransa istehsalı olan "Aramis” kişi ətrini şkafdan çıxardıb stolun üstünə düzdü. Sədrin başını tam formaya salandan sonra "MoR”la saçını lakladı. "Aramis”i sədrin üst-başına fısqırtdıqdan sonra onun üstündən mələfəni götürdü və bununla da işinin bitməsinə işarə vurdu. Sədr ayağa qalxıb sol əli ilə üzünə-saçlarına sığal çəkib, məmnunluqla sağ əlini şalvarının cibinə saldı. Cibindən pul topası çıxardaraq onların arasından bərbərin pulunu ayırmaq istəyəndə Niftalı onun əlinə yüngülcə toxunaraq nəvazişlə dilləndi:
- Gülbala müəllim, sizin başınızın haqqını veriblər.
Gülbala onun əlini kənarlaşdıraraq, pul topasının içindən bir əllilik ayırıb onun iş stolunun üstünə ataraq, tərs-tərs Niftalını süzdü:
- Mən öz başımın qiymətini bilirəm! – dedi və xüdahafizləşmədən oranı tərk etdi.
Gülbala gedəndən sonra Niftalı hər üç müəllimin üzünü-başını qırxıb səliqəyə saldı və onların hərəsinə 10 manat da pul verib dedi:
Deməli beş vermişdim, bu da on manat, beş də başınızın qiyməti, düzdürmü?! Allah qoysa maaş alanda hərəniz 20 manat qaytararsınız. Di gedin, mən də gedim, balaca "bəy”imizinkinin "başı”nı qırxım. Axşam toyda görüşərik!
Toy maraqlı keçirdi. Niftalı kişi nədənsə gözə dəymirdi. Süfrələrdə çeşid-çeşid salatların, dadlı-ləzzətli müxtəlif cür xörəklərin, cürbəcür kababların verilməsindən sonra süfrəyə plovun gəlməsi, müxtəlif cür içkilərin bolluğu və eyni zamanda hər yarım saatdan bir müğənnilərin bir-birini əvəz etmələri adamlarda özlərini böyük toy məclisində iştirak etmələri təəssuratını yaradırdı.
İki gündən sonra müəllimlərin maaşları verilən kimi hər üç dost borclarını qaytarmaq üçün Niftalının dəlləkxanasına yollansalar da, dəlləkxana bağlı olduğundan geri qayıtmalı oldular. Üç gün sonra dərsdən çıxıb evə gedən müəllimlər dəlləkxananın açıq olduğunu görüb içəri keçdilər. Salam verdikdən sonra Ağasadıq müəllim cibindən çıxartdığı 60 manatı Niftalının iş stolunun üstünə qoyub dedi:
- Bu sənin bizə verdiyin borc pulundur, qaytarırıq. Allah səndən razı olsun, usta. Çox sağ ol, cibin həmişə dolu olsun! Vaxtında əlimizdən tutdun.
Niftalı fikirli görünürdü. Bəlkə də elə o səbəbdən iş stolunun üstünə qoyulan pula heç gözünün ucu ilə də baxmadı.
Bu Səfəralı müəllimin də gözündən yayınmadı:
- Niftalı kişi, qayğılı görünürsən, bir şey olub?
- Bəlkə bir kömək lazımdır, mən hazır! – bunu isə enli sinəsini qabağa verərək deyən Məmmədəli müəllim idi.
Niftalı hər üç müəllimə əyləşmək üçün yer göstərib başına gələnləri danışmağa başladı:
- Sizi toya yola salandan sonra mən də gedib Mustafa müəllimgildə uşağı sünnət etdikdən sonra toya gəlməli idim. Yəqin tələsdiyimdən uşağın sünnətini kəsəndə, bir balaca qan damarını da kəsmişəm. Nə qədər elədimsə qanı saxlaya bilmədim. Birinci dəfə deyildi ki, sünnət edirdim, bu peşə mənim babamın babasından mənə miras kimi qalıb. Nə isə, ha çalışdım, gördüm qan dayanmır. Uşağı tez götürüb apardıq şəhər xəstəxanasına. Orda uşağı əməliyyat edib qurtardılar, amma həkimlər mənim cibimi də yaxşıca qırxdılar. Altı ay burda qazandığımı yarım saat ərzində məndən qopartdılar. Amma neyləmək olar, əsas o idi ki, uşağı sağ-salamat xəstəxanadan çıxardıb evlərinə gətirdim. Elə onlardan çıxıb sevincək toya gəlmək istəyirdim ki, iki polis nəfəri qabağımı kəsib məni polis şöbəsinə apardı. Orada səhərə qədər mənimlə sorğu-sual etdilər, izahat aldılar və nəhayət babamın babasından mənə qalan sənətimin birini bundan sonra heç vaxt işlətməyəcəyim haqqında yazılı zəmanət alandan sonra səhər məni buraxdılar. Bir il də burda qazandığımı… eh, əşi, nə isə.
Ağasadıq müəllim başını bulayaraq aram səslə dedi:
- Canın sağ olsun! Əsas odur ki, hər şey yaxşı qurtarıb.
Niftalı kişi nəsə düşündüyünü tapmış kimi dilləndi:
- Ay Ağasadıq müəllim, sən dünyagörmüş kişisən. Vallah, bu baş qırxmaqdan bir şey çıxmaz! İndi ayrı zəmanədır!
Ağasadıq müəllim çiyinlərini çəkərək verdiyi borca görə bir daha təşəkkür edib, hər üçü birgə dəlləkxanadan çıxdılar. Niftalı kişinin arxalarınca verdiyi: - Müəllim, oğlumun polis və ya həkim olması üçün mən nə etməliyəm?- sualını isə onlar eşitmədilər.
Səhəri gün Niftalı kişinin dəlləkxanasının qapısının üstündən kiril əlifbası ilə "Дəллəkxaнa” sözü yazılan reklamın sökülərək, yerində qırmızı işıqlarla bəzədilmiş "Bərbərxana” reklamının asılması isə heç kimə maraqlı gəlmirdi…
Mahiyyət dəyişmirdi!..
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
