http://xeberle.com/gundem/56476-sumqayit-hadiseleri-zamani-dtk-nin-reisi-olmush-vlebedevin-indiyedek-hech-yerde-verilmeyen-musahibesi-ekskluzv-2-ci-hisse.html)

Budyonnovsk şəhərində həbsxanada cəza çəkən Eduard Qriqoryana ABŞ-dan erməni lobbisi xüsusi bağlamalar göndərirdi

- Bəli. Siz Sumqayıt hadisələrinin tədqiqatı ilə məğulsunuz. Bilirsiniz ki, həmin dövrdə istər Yerevanda, istər Moskvada, istərsə də xarici mətbuatda Qriqoryanla bağlı böyük bir təbliğat kampaniyası başlandı. Guya Azıərbaycanda ona işgəncələr verilir və sair. Bunları bəhanə kimi əldə rəhbər tutan Kreml rəhbərliyi hüquq-mühafizə orqanlarına tapşırdı ki, onu Rusiyaya ekstradisiya etsinlər. Siz "Exo Sumqaıta” sənədli filmini çəkəndə Budyonnovskda oldunuz, Qriqoryandan müsahibə aldınız. Mən də iştirak edirdim. Siz məni ona rejissor assistenti kimi təqdim etdiniz. Onu da deyim ki, həmin vaxt mənim Stavropolda olmağımın iki səbəbi vardı. Birincisi haqqında danışım. Bizə məlum idi ki, Qriqoryan fevral hadisələrindən əvvəl Stepanakertdə olub. Kimlərləsə görüşüb, siyahı əldə edib və sair. Bizi onun etirafı maraqlandırırdı. Lakin onu Budyonnovska gətirəndə görüşməyi, müsahibə verməyi, bir sözlə, həqiqəti söyləməyi qəti qadağan etmişdilər. Əvəzində ona gözəl bir şərait yaratmışdılar. İnanmazsınız, ancaq bu, həqiqətdir. Qriqoryana ayda bir dəfə ABŞ-dan böyük bağlama gəlirdi: keyfiyyətli ərzaqlardan və geyim əşyalarından ibarət olurdu. Almaniyadan dərman preparatları göndərilirdi. Çünki o, vərəm idi. Bir sözlə, Qriqoryan həbsxanada yox, sanki sanatoriyada dincəlirdi.

- Yakovlev haqqında danışaq. SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sabiq sədri V.Kruçkov "Liçnoe delo” xatirələr kitabında yazır ki, Yakovlev Kanadada SSRİ-nin səfiri işləyərkən Amerika Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi tərəfindən satın alınmış və həmin kəşfiyyat orqanının fəal casusuna çevrilmişdir. Fikrinizi bilmək istərdim.

- Kruçkovun dedikləri həqiqətdir. Hələ Brejnev hakimiyyətdə olanda Andropov ona bu haqda məlumat vermişdi. Leonid İliç isə buna əhəmiyyət verməmişdir. Aleksandr Yakovlevin atası Nikolay inqilabçı olub. Qırmızı qvardiyaçılar tərəfində vuruşub. Bolşeviklər hakimiyyətə gələndən sonra tamahkar olduğundan soyğunçuluqla məşğul olaraq külli miqdarda pul, qızıl əldə etdi. Tarixdən bilirsiniz ki, kollektivləşmə dövründə çörək qıtlığı oldu, aclıq baş alıb getdi. Bundan istifadə edən Nikolay yerli əhaliyə, imkansızlara kreditlə pul verirdi. Əvəzinə taxıl, əşya, zinət əşyaları, yeri gələndə evlərini müsadirə edirdi. Beləliklə, bu, qırmızı qvardiyaçı az bir zamanda "kulak”a çevrildi. O, camaata zülm etdiyindən və oğurluq yolu ilə vəsait mənimsədiyindən NKVD xəbər tutdu və onu Sibirə sürgün etdilər. Aleksandr Nikolayeviç sonralar atasının familiyasından imtina edib Yakovlev familiyasını götürdü. SSRİ-yə nifrət, kin-küdurət o vaxtdan başlamışdı. Ona görə də o, Kanadada olanda Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin agenti olmağa razılıq verdi və SSRİ-nin dağılmasında mühüm rol oynamağa başladı. Təsəvvür edin, xaricdə səfir işləyən sovet diplomatının aylıq xərcləri ona ayrılan əməkhaqqından bir neçə dəfə çox olurdu. Bu pulları ona kim verirdi? İnanıram ki, sualım sizə aydındır.

İkinci bir məqama toxunmaq istəyirəm. Yakovlev ermənipərəst idi və həmişə Qorbaçovun dəstəyini alaraq hərəkətə gəlirdi. Mənim Mərkəzi Komitənin katibi, Siyasi Büronun üzvü Y.Liqaçovla söhbətim olmuşdu. O, mənə dedi ki, Azərbaycan-Ermənistan arasında yaranan münaqişəylə əlaqədar olaraq mən Bakıya, Yakovlev isə Yerevana ezam olunduq. Azərbaycan fəalları qarşısında çıxış edərək bildirdim ki, torpaq toxunulmazdır, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir, onu heç kim dəyişə bilməz. Moskvaya qayıdandan sonra mənə elə gəlirdi ki, Yakovlev də Yerevanda eyni siyasətlə çıxış edəcək. Lakin onun çıxışının stenoqramını oxuyanda çox təəccübləndim. Aleksandr Nikolayeviç Yerevanda fəallar qarşısında yox, mitinqdə qatı millətçilərin, daşnakların qarşısında çıxış etmişdi. Siyasi Büronun daxili qanunlarına görə, belə çıxışlar qəti qadağan olunurdu. Nə isə. Yakovlev orada əhalini sakitləşdirir və deyir ki, bu tarixi zərurətdir və Dağlıq Qarabağ problemi Moskvada həll olunmaq üzrədir. O, bunu Qorbaçovdan xəbərsiz edə bilməzdi. Mixail Sergeyeviç məni Bakıya göndərdi ki, azərbaycanlıları sakitləşdirim, Yakovlevi Yerevana göndərdi ki, əhalinin narazılığını artırsın. Bundan sonra Staravoytova, akademik Saxarov və başqaları ermənilərin torpaq iddiasını müdafiə edərək, kütləvi informasiya vasitələrində çıxış etməyə başladılar. Bu şəraiti də onlara Yakovlev yaradırdı, çünki media onun kurasiyasında idi.

- Qriqoryan hazırda Moskva ətrafında yaşayır, heç yerdə işləmir, tüfeyli həyat sürür. O, yəni elə bir böyük fiqurdur ki, indiyədək sağdır və yaxud həbsxanada yatmır?!

- Bilirsiniz, burada iki versiya var. Birincisi, ya o, çox şey bilir, müəyyən qüvvələr onun hələlik susmağını üstün tuturlar. İkincisi isə ondan kiməsə qarşı kompromat kimi istifadə edəcəkləri məqamı gözləyirlər.

- Bəs onu qoruyan, maliyyələşdirən kimlərdir?

- Əlbəttə ki, "FSB” və Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları.

Qara plaşlılar kim idi, "Ximprom”un xlor istehsalatını partlatmaq kimlərin istəyi idi?

- Stavropola gəlişinizin ikinci məqamını da açıqlasanız, pis olmazdı.

- Stavropol vilayətində çoxlu erməni yaşayır. Siz "Exo Sumqaita” sənədli filmini çəkən zaman Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri V.Hüseynov mənə belə bir tapşırıq verdi ki, Stavropolda xüsusi qrup formalaşıb, Azərbaycana qarşı təxribat törətmək istəyirlər. Mən orada xeyli işləməli oldum. Yerli kəşfiyyatın əməkdaşları ilə əlaqə saxladım. Bizə məlum oldu ki, 7 nəfər erməni millətindən olan ekstremist qrup Sumqayıtda "Ximprom”un (Kimya istehsalat birliyi – müəllif) xlor sexini partlatmaq istəyir. Xaricdə yaşayan erməni lobbisi onlara külli miqdarda pul və böyük partlayışa səbəb olacaq tratil ayırıb. Onlardan birini satın ala bildik. Əvvəlcə hər şeyi boynundan atdı. Biz ona erməni lobbisi tərəfindən verilən puldan daha böyük məbləğdə pul verdik. O, tamahkar olduğundan şirnikləndi və bizimlə işləməyə razılıq verdi. Bizi axşamüstü bir yaşayış məntəqəsinə apardı. Burada Sumqayıtın, "Ximprom”un, sexlərə giriş-çıxış yolları haqqında xəritələr vardı. Nə vaxt və necə Azərbaycana gələcəklərini də bizə söylədi. Onlara azərbaycanlı familiyası ilə pasport hazırlamışdılar. Biz bütün bunlar haqqında Moskvaya SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə məlumat verdik. Onlar da həmin şəxslərin həbsi haqqında bizə göstəriş verdilər. Əməliyyatımızı uğurla başa vurub, onların hamısını həbs etdik. Bir çox faktlar da aşkara çıxdı, bu haqda susmaq daha məsləhətdir.

- Əgər partlayış baş tutsaydı, onun əhatə dairəsi yəqin ki, böyük olardı, eləmi?

- Elədir. Kimya istehsalatından əsər-əlamət qalmazdı. Yaşayış massivlərinə də ciddi ziyan dəyəcəkdi, böyük dağıntılar olacaq, insan təlafatına yol veriləcəkdi.

- Bu terror aktınının qarşısını məhz azərbaycanlı çekistləri aldı, yoxsa...

- Bu işdə Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi xüsusi qruplarının əməkləri böyük olmuşdur.

- Sumqayıtda iğtişaşlar zamanı kütlə arasında qara plaşlılar görünürdülər. Fikrinizi bilmək istərdim.

- Bu haqda çox yazılıb. Sizin "20 лет спустя” kitabınızda da buna rast gəlmək olar. Mən isə öz bildiklərimi sizə çatdırmaq istəyirəm. Sumqayıtda yerli agenturanın verdiyi məlumata görə, baş verən hadisələr ərəfəsində Qriqoryanın yanına Yerevandan iki nəfər emissar gəlmişdi. İkisi də qara plaş geyinmişdi. Bu geyimlərlə çox maraqlandıq. Əlimizə şəkillər keçdi. Onları Moskvaya ekspertizaya göndərdik. Bizə belə bir məlumat verdilər ki, NKVD-nin arxivində belə qara plaşlar vardır. Bu cür qara plaşları 1943-cü ildə alman faşistləri onlara qulluq edən xüsusi təyinatlı ermənilərə verir və təxribat törətməyə çağırırlarmış. Bu qara plaşlar bir növ işarə, parol idi. Onlar uzaqdan-uzağa bir-birini tanıyır, terror aktını birgə həyata keçirirdilər. Müharibə vaxtında ermənilər bundan məharətlə istifadə edərək faşist ideologiyasına xidmər edirdilər və bu mənfur ideologiya ermənilərin milli ideologiyasına çevrildi. İndi də ondan istifadə edirlər. Fikrimi belə yekunlaşdırmaq istəyirəm ki, ermənilər müharibə illərində sovetlərin tərəfində yox, faşistlərin tərəfində daha çox canfəşanlıq göstərmişlər.

- Taşlakda baş verən hadisələr zamanı qara plaşlılara rast gəlinmişdi. Bu haqda yerli kütləvi informasiya vasitələri də yazmışdı. Bunlara nə deyərdiniz?

- Bu, onların iş metodudur. Milli zəmində konflikt yaratmaq üçün Moskva rəhbərliyi erməni kartından məharətlə istifadə edirdi. Buna şübhəniz olmasın.

20 yanvar faciəsində Bakıya yeridilən Sovet qoşunlarının komandiri: "Mən adamları güllələmək üçün lisenziya almışam”

- Yəqin ki, 20 yanvar faciəsində Bakıya qoşunların yeridilməsində təhlükəsizlik orqanlarının xəbəri vardı, elə deyilmi?

- Moskvadan SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin birinci müavini Bobkov mənə xəbər verdi ki, polkovnik Lebedi (sonralar general oldu – müəllif) Bakıya qoşunla gəlir. Nasoslu aerodromunda onu qarşıla, axmaq adamdır, çalış onunla dil tap, qırğın olmasın”. Mən ona sual verdim ki, bəs siz bu işdə niyə öz səlahiyyətlərinizdən istifadə etmirsiniz? O cavab verdi ki, "mən artıq heç nə edə bilmirəm, bu, Kremlin göstərişidir”. Nasosluda Lebedi qarşıladım. Hərbçi kimi çox kobud, yaramaz, qaniçənin biri idi. Ondan xahiş etdim ki, Bakıya qoşun yeritməsin, o isə mənə cavabında dedi ki, "get işinlə məşğul ol, mən adamları güllələməyə lisenziya almışam”. Bir neçə saatdan sonra Nasosluya çoxlu sayda "TİR” maşını daxil oldu. Fikirləşdim, görəsən, bunlar nədir belə? Maşının içindən mülki formada müxtəlif yaşda adamlar düşdü. Bunlar Stavropoldan gətirilmiş erməni millətindən olan banditlər, narkomanlar, başkəsənlər idi. Onlara narkotik preparatlar və spirtli içkilər verildi. Sonra silahlar paylanıldı və Lebed göstəriş verdi ki, qarşısınıza çıxanı atəşə tutun. Nəticəsi isə sizə artıq məlumdur. Bakıda çoxlu adam qırıldı. Ölənlərin siyahısını əldə etdik. Onların cəsədində olan güllələri çıxarıb ekspertizaya vermək istəyirdik.

- Buna nə lüzum var idi? Ölən ölmüşdü...

- Hər bir idarənin özünəməxsus iş xüsusiyyətləri var. Bundan ola bilsin, sizin xəbəriniz yoxdur. Bunun hüquqi tərəfi var. Biz gülləni insan cəsədindən çaxarandan sonra biləcəkdik ki, bu güllə hansı silahdan açılıb, bu, bir. İkincisi, bu silah harada istehsal olunub. Üçüncüsü, bu silahı kimə veriblər və kim bu, silahdan atəş açıb. Həmin adamlar məlum olandan sonra onlar haqqında cinayət işi qaldırılmalı idi. Lakin qoymadılar. Bizi bi işdən kənarlaşdırdılar.

- Siz sahə müvəkkili deyildiniz axı, dövlətin içində dövlət olan "KQB”-nin əməkdaşı idiniz... Sizi kim kənarlaşdıra bilərdi?

- Moskva, Kremldə əyləşənlər.

(ARDI VAR)

Xüsusi olaraq Xeberle.com üçün