“Uğurun sirri” layihəsinin növbəti qonağı tanınmış ilahiyyatçı, Məşədi Dadaş məscidinin imam-camaatı və "Mənəvi Dünya" İB-in sədri Hacı Şahin Həsənlidir.

Hacı, Sizcə, uğurun rəngi, dadı, qoxusu, səsi, görüntüsü necədir və ona toxunmaq nə zaman mümkündür?

- Baxır insan uğuru nədə görür. Hər kəs üçün uğur fərqli anlayış olduğu kimi, onun da rəngi, dadı, qoxusu, səsi və görüntüsü  fərqlidir. Uğuru yaşamaq isə, ona toxunmaq deməkdir. Lakin, insan nə qədər uca hədəflərə yönələrsə, bir o qədər uğura tərəf gedən mərhələlər hər dəfə daha maraqlı, yeni simalı, daha gözəl, daha şirin, daha əlvan və daha ləzzətli olar. Bu da hədəfin cazibəsini daha da gücləndirər. 

“Yanlışlar olmadan doğrular tapılmaz” - deyirlər. Uğursuzluq yanlışlardanmı doğar?

- Başqa deyim də var: “Ağıllı kəs səhvlərindən nəticə çıxarar, müdrik isə - başqalarının səhvindən ibrət alar”. Söylədiyiniz zərb-misal olduqca nisbidir. İnsan var uğura tərəf yaxınlaşdıqca daha mükəmməl təcrübə və təfəkkürə sahib olur və keçmişdəki naqisliklərini görür. Bu baxımdan, insan düzgün addım atıb irəli gedir, lakin arxaya baxanda daha effektiv addımların olduğunu anlayır. Bunu səhv yox, təcrübəsizlik adlandırmaq olar. Lakin, insan da var ki, yanlış addım atmadan davranışından nəticə çıxara bilmir. Bunu da düşüncəsizliyə aid etməliyik. 

Apardığınız mübarizədə uğursuzluqlarla üzləşəndə nə edirsiniz? 

- Uğursuzluğun səbəblərini təhlil edib yenidən uğur əldə etmək üçün cəhd göstəririk. Ən əsası odur ki, insan öz səhvini görməyi bacarsın və məyus olmasın. 

Hər insanda bir istedadın olduğunu söyləyərlər, bunu necə üzə çıxarmaq olar? 

- İlk öncə insanın özünü düzgün təhlil etməsi, tanıması gərəkdir. İnsan özü ilə səmimi olarsa, özünü obyektiv qiymətləndirərsə, malik  olduğu istedadı da tapıb dəyərləndirər. Sonra isə bu istedadı reallaşdırmaq uğrunda zəhmətə qatlaşar. Zəhmət, əziyyət çəkmədən heç nəyə nail olmaq olmaz. 

Bəs, insan oğlunun ən böyük ali uğuru nədir? Ümumiyyətlə, bir insanın uğurlu olub-olmadığını necə müəyyənləşdirə bilərik?

- İnsanın insan olması ən böyük uğurdur. Bunu isə yalnız insanın sözləri ilə davranışlarındakı uyğunluqla müəyyən etmək olar. Əgər daxili aramlığa, mənəvi yüksəkliyə, xoş əxlaqa, dərin təfəkkürə, başqalarına faydalı olmağa nail ola bilibsə, deməli, uğurlu  insandır. 

Uğurumuzu uzun müddətli qoruyub saxlamaq üçün nə etməliyik?

- Baxır uğuru nədə görürük. Keçici bir şeyə nail olmaqla uğuru əldə etmiş sayılırıqsa, onda uğuru heç zaman qoruya bilməyəcəyik. Çünki zatən ötəri bir nailiyyəti əldə saxlamaq mümkün deyil. Yox əgər əbədiyyət adlı bir hədəfə çatmağı özümüzə uğur sayırıqsa, onda onu tam əldə edə bilməyəcəyik, uğura hissə-hissə malik olacaq, ona mərhələ - mərhələ addımlayacağıq. Ona görə də, bizi daim maraqlandıran sual, əldə etdiyimizi necə saxlayaq yox, əldə etdiklərimizi necə tamamlayaq və təkmilləşdirmək olacaq. 

Ümumiyyətlə, İslamda uğur anlayışı necədir?  Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

- Qurani - Kərimin “Şəms” surəsində buna ən qısa və ən dolğun cavab verən bir ayə var: “Özünü təmizləyən nicat tapdı, uğur qazandı”. İnsanın hədəfi özünü daxilinə varıb, daxili aləmində seyr etmək, öz kimliyini tanımaq yolunda maneə olan sədləri dağıdıb həqiqəti öz içində tapmasıdır. Kənarda uğur axtarmaq lazım deyil, uğur insanın daxilindədir, ona özünü təmizləməklə nail ola bilərsən. 

Bəzi gənclər bir işə başlayanda “Düşün, tətbiq et və nəticələndir” prinsipini unudurlar. Yəni, onlar düşündüklərini ya tətbiq etmir, ya da nəticələndirmirlər. Bu problemlə üzləşənlərə nə söyləmək istərdiniz?

- Gəncin ruhiyyəsi moizə, nəsihət eşitməyə çox da meylli deyil. Gənc müstəqil olmaq istəyir, istər qərarlarında, istər düşüncələrində, istər davranışlarında. Bu təbiidir, lazımlıdır və insan təkamülünün şərtidir. Odur ki, uşaqlıqdan həyata düzgün baxış, düşünmək qabiliyyəti aşılanmalıdır ki, gənc yaşlarında düşünərək müstəqil qərarlar verə bilsin. Valideynin də əsas funksiyası bundan ibarətdir – övladı müstəqil həyata hazırlamaq. Əgər valideyn bunu bacarmayıbsa, bu, gəncin yaşadığı mədəni mühitin təsiri ilə mümkündür. Yəni bir gənc onu əhatə edən dünyanın ondan düşünməyi, düşündüklərini tətbiq etməyi və tətbiq etdiklərini nəticələndirməyi tələb etdiyini görərsə, o zaman mühitə uyğunlaşmağa çalışar.  Uşaqlıqda məsuliyyətsiz  tərbiyə olunan, gəncliyində isə müvafiq mühitdə yaşamayan insandan, məsuliyyət tələb etmək mənasızdır.

Qarşısındakına “əhəmiyyətlisən” mesajını verməkdə çətinlik çəkənlərə nə söyləmək istərdiniz?

- Özün əhəmiyyətli olmaq istəyirsənsə, başqalarına əhəmiyyət verməyi bacarmalısan. Qarşısındakını dəyərləndirə bilməyən, özü dəyərləndirilməz. İnsanın başqaları ilə davranışının kökündə özünə olan münasibəti durur. İnsan özünə qarşı kinini başqalarına tökməklə ifadə edir. Və əksinə, özünə olan sevgisini başqalarına qarşı sevgi ilə təzahür etdirir. Ona görə, ilk növbədə: “Özünə inan, özünə hörmət et və özünü kamilləşdir, çünki sən insan olaraq bu istedada maliksən” - söyləmək istərdik. 

Övladlarınızın gələcəkdə uğurlu ola bilməsi üçün nə edirsiniz? Daha fərqli davrana bilirsinizmi?

- Övlad valideyni təqlid etməklə tərbiyə olunur. Ona deyilən nəsihətlər yox, ailədəki mühit onu formalaşdırır. Uğurun ən birinci sirri əxlaqdır. Çünki, əxlaq insanı özünə “yox” deməyi öyrədir. Əxlaq isə məhəbbətdən doğur, yəni sevib və sevildiyinə görə, məhrumiyyətlə üzləşməlisən. Allahla da münasibət belədir. Allahı sevirsənsə və Allahın səni sevdiyini bilirsənsə, bu sevgi naminə qurban verməyə hazır olmalısan. Əgər ailədəki məhəbbət əxlaq şəkilində təzahür edərsə, bu mühitdə tərbiyə alan övlad özünəinamlı, məsuliyyətli, düşüncəli və müstəqil böyüyər.  

Sizcə uğura götürən yolda insanların ən güclü silahı nədir?

- Məhəbbətdən doğan əxlaq. İnsan müxtəlif səbəblərdən əxlaqlı ola bilər – qorxudan, mənfəətdən, adət-ənənədən və s. Bunların heç biri insanı uğura çatdıra bilməz, əksinə insan daim mənasız məhrumiyyətlə üzləşər. Əgər insan özünə və başqalarına sevgi üzündən əxlaqlı olarsa, bu onu məsuliyyətli və düşüncəli edər. Onun xoş rəftarı süni olmaz, onun səmimiliyi insanları cəzb edər. Üstəlik, insan özü ilə də səmimi olar.  Özü ilə səmimi olan kəs isə daim öz üzərində çalışar. Beləliklə də daxilən təkamülə yönəldiyi səbəbindən ətraf şərait də onun təkamülü üçün münbit olar. 

Uğurun yaşı olur yoxsa başı, bu barədə nə düşünürsünüz?

- Birmənalı olaraq, uğurun başı olur. 

Fərqliliyiniz və fərdliliyiniz haqında nə deyə bilərsiniz? Nəyə görə Siz sizsiniz? 

- Bunu özünü başqaları ilə müqayisə edən insan deyə bilər. Mən isə belə müqayisələrə meylli deyiləm. 

İnanmaq asandır, yoxsa inandırmaq?

- Hər ikisi çətindir. İnanmasan, inandıra bilməzsən.  

Həyatın enini və uzununu ölçdünüzmü heç, yaşamı üzün edən nədir?

- Hər bir insan müəyyən yaşdan sonra həyatını ölçür. Gənc yaşlarında bu barədə ciddi düşünməsən də, yaşa dolduqca artıq həyatın miqdarı səni düşündürür. Mənim üçün həyat faydalanmaq və faydalı olmaqla ölçülür, ona görə də, həyatı uzun edən onu dolğunlaşdıran, bərəkətləndirən, zənginləşdirən hadisələrdir.  

Əgər Sizə dünyada yalnız bir şeyi dəyişdirmək imkanı verilsəydi, nəyi dəyişərdiniz?

- Heç bir şeyi. Çünki, nəyisə dəyişmək gücündə olsaydım da, hadisələr başqa istiqamətdə cərəyan edəcəkdi və yenə də nəyisə dəyişmək arzusuna düşəcəkdim. 

Həyat toplananlar, çıxılanlar, vurulanlar və bölünənlərdən ibarətdir deyirlər, Sizin payınıza ən çox hansı əməl düşüb?

- Bu barədə heç düşünməmişəm. Yəqin ki, hər toplanan, hər çıxılan, hər vurulan və hər bölünən bir təcrübə qazandırıb. Deməli, toplananlar daha çoxdur. 

Bəs, Siz özünüz özünüzə dost ola bilsəydiniz, özünüzə Sizin kimi bir dost istəyərdinizmi? 

- İnsan özü ilə dost və səmimi olduqdan sonra, onun özündən ayrı bir fərd kimi çıxış etməsinə lüzum yoxdur, məncə. Üstəlik, dostluğu şirinləşdirən məhz dostlar arasındakı fərqlərdir. Düşünürəm, eynən özüm kimisi ilə dostluğa ehtiyacım  yoxdur. 

Uğurlu olmaq istəyənlərə gərəkli ola biləcək bir məsləhət versəydiniz, nə deyərdiniz?

- Özü barədə düşünsün. O kimdir, onun istəklərinin nəhayəti və qaynağı nədir, onu həyatda nə aram edə bilər?  Sadəcə bu suallar ətrafında düşünməyə başlasın. Sözün qısası, özünü tanımağı məsləhət görərdim.

Dəlinin doğru xəbəri nə olar sizcə? Dəliliyin gözəlliyi mümkünmü? 

- Həzrət Əlinin  (ə) maraqlı bir kəlamı var: “Sözə diqqət et, nəinki söz deyənə”. Bir dəlidən aldığın nəsihətin təsiri, bəzən böyük əxlaq sahiblərinin sözlərindən daha təsirli olur. Bundan əlavə, xəbər istər dəlidən gəlsin, istər ağıllıdan yoxlanılmalıdır. Necə deyərlər, yüz dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək yaxşıdır.

Yadıma belə bir hekayə düşdü. Bir polis zabiti dəliyə əl qaldırır. Əqli qüsuru olan şəxs dərhal göyə baxır. Bunun səbəbini soruşduqda isə deyir: “Baxdım ki, Tanrının nə qədər ulduzu var, amma hər pis işimə görə məni vurmur. Bunun isə cəmi iki ulduzu var, bir səhvimə görə dərhal vurdu”. Bu əhvalatı çəkdiyiniz məsələyə nümunə hesab etmək olar. 

Dəliliyin gözəlliyinə gəlincə isə, baxır dəliyə hansı gözlə baxırsan. Optimist insan hər bir şeydə gözəllik görür, pessimist isə hər şeydə eybəcərlik  axtarır. Biz  isə bir qədər realist yanaşaraq, dəliliyin səbəbinə baxırıq. Dəlilik stereotip və illüziyaları sındırıb insanları reallığa qaytarırsa, gözəldir. Bunun əksi isə gözəl ola bilməz. 

Hesab - kitab dəftəriniz var?

- Var. 

Təbliğ etdiyiniz gerçəklər hansılardır, necə düşünürsünüz sevginin təbliğata ehtiyacı varmı? 

- Təbliğ etdiyimiz gerçəklik odur ki, insan özünü tanımadan heç nəyə nail ola bilməz. Özünü tanıyan insana sevgini təbliğ etməyə gərək yoxdur, çünki o onsuz da sevəcək. Özünü tanımayana isə sevgi barədə danışmaq mənasızdır, çünki o, bu ülvi hissi dərk etmək qabiliyyətində deyil. Sevginin yox, sevgiyə aparan yolun təbliğə ehtiyacı var, düşünürəm. 

Yaşamaq və var olmaq arasında fərq nədir?

- Yaşamaq da, var olmaq da əbədidir. Ölü də varlıqdır, sadəcə yaşamır. Quranın işarə etdiyi əsas məqamlardan biri də budur  – Allah bəzən diriləri cəsəd, ölüləri isə yaşar adlandırır. İnsan əbədi varlıqdır, lakin öz insanlıq funksiyasını yerinə yetirirsə, deməli, diri varlıqdır, insanlıq haqqını əda edə bilmirsə - ölüdür. Bu baxımdan insanı insan edən nə varsa diriliyin əlamətidir, insanı insanlıqdan çıxaran nə varsa – ölülüyün. 

Sizcə gözlərimizin sürəkli tavana baxması tavanın nə işinə yarayar?

- Tavanın heç bir işinə, bizim isə işimizə yaraya bilər. Asimanı seyr etmək üçün tavanı necə dağıdaq deyə ona baxırıqsa, demək uğura tərəf bir addım da atdıq. Əgər tavana baxıb onu heç zaman dağıda bilməyəcəyimizi düşünürüksə, yaxud göy üzünə baxmaq bizi maraqlandırmırsa, o zaman ölüm hökmümüzə imza atmış olarıq.    

Bəs ceyranın gözündə aslan sevimli ola bilərmi?

- Ola bilər, lakin ceyran bu sevginin onu hara sürükləyəcəyini düşünməlidir. 

Ümumiyyətlə, acının sevinci varmı? Varsa özümüzü necə hazırlamalıyıq acılı günlərə ki, acımız da sevinc olsun?

- Daha böyük nailiyyət uğrunda yaşanan itkinin acısı şirindir. Çünki, bu acı səni məqsədə daha da yaxınlaşdırır. Cılız insanın acısı isə şirin ola bilməz, çünki onun məqsədi də cılızdır, kiçik acılar isə onun üçün dözülməz olur. Mənfəətdən qaynaqlanmayan qəmlərin hamısı isə şirindir. Necə ki, dahi Füzuli yazır: “Könül qəmdən alır zövqü, qəmim əfzun ola, ya Rəb!” 

Yəni mənəviyyatdan qaynaqlanan qəm o qədər şirindir, insan onun artmasını istəyir, qəmi əldən verməmək üçün əsir.

Son olaraq, Sizcə gerçək olan hər şey doğrumu? Və yalan doğru ola bilərmi?

- Xeyr, gerçək olan hər bir şey doğru ola bilməz. Bəşəriyyət belə düşünsə idi, inkişaf olmazdı. Çünki, inkişaf reallıqla razılaşmamaqdan və dəyişiklik istəyindən doğur. İnsanın ictimai varlıq olaraq əsas missiyası gerçəyi doğruya çevirməkdir, gerçəklə barışmamaqdır. 

Yalan isə heç zaman doğru ola bilməz, yalan doğrunun rənginə boyana bilər. Nə qədər ki, yalan doğrunun rənginə boyanıbsa, mövcuddur. Bu rəngi itirdikcə də, aradan gedir. Necə ki, Qurani-Kərim faydalı bir əşya düzəltmək üçün qızdırılan dəmirin üzərində yaranan köpüyü misal çəkir. O köpük aradan gedib faydalı olanın qalacağı kimi, yalan da aradan gedib faydalı olan həqiqət qalacaqdır. (azadinform.az)