Rubrikamızın budəfəki qonağı Sumqayıtda fəaliyyət göstərən "Qadın Təşəbbüsü və Sosial Problemlərin Həllinə Yardım” İctimai Birliyinin psixoloqu Samirə İsmayılovadır. Samirə xanımla uşaq psixologiyasından, məktəblərdə psixoloqların fəaliyyətindən söhbət açdıq.

-Valideynlər övladlarına tərbiyə verməyə nə vaxtdan başlamalıdır?
-Müdriklər deyib, ağac yaş ikən, uşaq beşikdə ikən. Erkən yaşdan uşaqları tərbiyəvi hisslərə, münasibətə yönləndirmək lazımdır. Amma beş yaşda artıq uşaqlar düşünmək, dərk etmək qabiliyyətinə malik olmağa başlayır. Ona görə də beş yaşdan etibarən onlara müəyyən qadağalar qoymaq, tərbiyəvi cəhətləri aşılamaq daha məqsədəuyğundur.
-Uşaqları ifrat dərəcədə qorumaq və tərbiyələrinə müdaxilə etmək düzgündürmü?
- Biz elə bir zamanda yaşayırıq ki, hər şeydə inkişaf, irəliləyiş var. Və bununla da bərabər kəmiyyət olsa da, keyfiyyət yoxdur. Çox zaman uşağa tələbkarlıqla yanaşmaq, qorumaq sonradan pis fəsadlar törədir. Nəzarət və tələbkarlıqla yanaşı, az da olsa, onlara azadlıq vermək mütləq lazımdır.
-Əksər ailələrdə uşaqlar arasında fərq qoyulmasına, xüsusən oğlan uşaqlarının seçilməsi hallarına daha çox rast gəlirik. Övladlar arasında fərq qoyulması gələcəkdə valideynləri hansı fəsadlarla üzləşdirə bilər?
-Uşaqlar arasında qoyulan fərqlər çox zaman valideynin özünə daha pis tərəflərlə qayıdır. Fərq etməz, qız, ya oğlan - bu hər ikisinə aiddir. Valideyn hər gün bunu hiss etdirdikdə, uşaqların özünü tamamilə tək hiss etməsinə, özünə qapanmasına, əzizlərindən uzaqlaşmasına səbəb olur. Yəni uşaq vaxtı aldığı bu travma böyüyəndə belə unudulmur və gələcəkdə övlad valideyn münasibətlərində böyük konfliktlər baş verir.
-Övladlar arasında ideal yaş fərqi nə qədər olmalıdır? Ümumiyyətlə övladlar arasında yaş fərqinin olması onların münasibətinə təsir edə bilərmi?
-Məncə, bu düzgün fikir deyil. Çünki hər şey valideyndən asılıdır. Onun yanaşma tərzindən və olaylara düzgün aydınlıq gətirməsindən çox asılıdır. Fərq etməz, arada neçə yaş fərqi olursa olsun valideynin uşağa psixoloji cəhətdən yanaşmasından və qiymətləndirməsindən asılıdır.
-Uşaqları cəzalandırmaq lazımdırmı?
- Uşaqlara cəza vermək lazımdır. Ancaq bir şərtlə ki, onlara əl qaldırmaqla deyil, sevdikləri əyləncəyə televiziya ilə baxmaqla hansısa sevdiyi cizgi filmini izləməsinə qadağa qoymaqdır. Sevimli oyuncağını əlindən almaq kimi cəza növləri ola bilər.
-Dəcəl uşaqlarla necə davranılmalıdır?
-Dəcəl uşaqlara hər zaman səbrlə yanaşmaq lazımdır. Çünki, bir yaşlı uşaq artıq şəxsiyyət hesab olunur. Və ilk növbədə həvəsləndirici, yaxşı sözlərlə yanaşmaq lazımdır.
- Psixoloqların fikrinə görə "tərbiyəsiz uşaq” anlayışı yoxdur. Bu fikirlə razılaşırsınızmı?
-Tərbiyə üçbucaq şəklində gedir. Ailə, məktəb və cəmiyyət. Biri var dəcəl uşaqlar, biri də var çətin tərbiyə olunan uşaqlar. Məncə, manyakın da zəif damarı var və bunu da tutmağı bacarmaq lazımdır.
-Bilirik ki, uşaqlar onları intihara və cinayətə sürükləyən internet oyunlarına maraq göstərir. Valideynlər övladların bu cür oyunlardan necə çəkindirməlidir?
- İndiki zamanda insanların aqressiv olmasına çox səbəblər var. Onlardan da ən vacibi elə internetdəki oyunlardan istifadə etmələridir. Valideynlər bunlara məhdudiyyət qoyub nəzarət etməlidirlər. Çünki, bir günlük nəzarətsizlik çox pis hallara gətirib çıxara bilər. Uşaqları başqa şeylərlə məşğul olmağa həvəsləndirmək lazımdır.
-Azyaşlı uşaqların telefona ifrat dərəcədə maraq göstərməsi və valideynlərin buna normal baxmasını necə başa düşək?
- Çox zaman valideynlər öz rahatlığı, uşağın sakit olması üçün oyun vasitəsi kimi mobil telefonu uşağa verərək, nə dərəcədə ziyan etdiyinin fərqinə varmır. Bu uşaqlarda yuxusuzluğa, iştahasızlığa, qan azlığına, telefondan asılılıq yaradaraq aqressivliyinə səbəb olur. Telefonu sırf əlaqə yaratmaq üçün uşağa vermək lazımdır. Çalışmaq lazımdır ki, istifadə imkanları az olan telefondan istifadə etsinlər.
-Valideynlər uşaqların tərbiyə edilməsində hansı bədii kitablardan istifadə etməlidirlər?
-Uşaqlar dünyanı, ətrafı ilk öncə rənglərlə qəbul edir. Ona görə də rəngli nağıl kitabları ilə maraq yaratmaq lazımdır.
- Uşaqların valideynlərlə yatması onlarda asılılıq yaradır. Bu, onlarda özlərinə güvən hissini itirə bilərmi? Uşaqların ana-ata ilə yatması doğrudurmu?
- Usaqlar beş yaşa qədər valideynlər yatan otaqda yata bilərlər. Bu, heç də uşaqda özünə güvən hissinin itirilməsi demək deyil. Usaqlar beş yaşdan artıq formalaşmağa başlayır. Müəyyən yaş dövrünə qədər uşaq valideyn yanında yata bilər. Çünki bir yaşda uşaqda özünəəminlik, güvən hissi ola bilməz. Onlarda qaranlıqdan qorxmaq, kiçik səslərdən qorxmaq kimi əlamətlər çox olur.
- Sumqayıt məktəblərində çalışan psixoloqların fəaliyyəti sizi nə dərəcədə qane edir?        
- Məktəblərdə psixoloqların fəaliyyəti demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Şagirdlər arasında sorğu keçiriləndə və onların psixoloqla ünsiyyətinin nə dərəcədə və hansı keyfiyyətdə olduğu ilə maraqlandıqda söyləyiblər ki, ümumiyyətlə psixoloq bizlə məşğul olmur. Psixoloqun fəaliyyəti çox zaman məktəblərdə katibənin vəzifəsini yerinə yetirmək olur. Onlar özlərini bir psixoloq kimi təsdiq edə bilmirlər. Şagirdlərlə lazımi ünsiyyət yarada bilmirlər. Müasir dövrümüzdə  yeniyetmələr arasında cinayətkarlığa meyil, zərərli vərdişlərə aludəçilik, sui-qəsd  halları, aqressivlik, depressiya halları artmaqdadır. Belə bir vəziyyətdə yeniyetmələrin psixoloqa ehtiyacı günü-gündən artır. Çox təəssüf hissi ilə qeyd edirəm ki, psixoloqlar bir növ bütün bu hallardan kənarda qalıb, ancaq müşahidə edirlər. Psixoloqların savad və bacarıqlarını artırmaq məqsədi ilə  2003-ci ildə Qadın Təşəbbüsü və Sosial Problemlərin Həllinə Yardım İB-nin nəzdində Təhsil Şöbəsinin razılığı və dəstəyi ilə Psixoloqların Resurs Mərkəzi yaradılıb. Məqsəd praktik psixoloqların peşə biliklərini artırılması, müəllim-şagird-valideyn münasibətlərinin gücləndirilməsi, ailələrdə olan problemlərin həllində iştirak edə bilmələri idi. Bunun üçün daimi olaraq seminarlar, treninqlər, dəyirmi masalar keçirilir və ekspert qismində Azərbaycanın tanınmış psixoloqları dəvət olunurdu. Hətta, həftənin 1 günü onlar üçün metodiki gün ayrılıb. Bu dövrdə psixoloqların çoxları üçün kabinetlər ayrıldı, vəsaitlər ilə təmin olundular və psixoloqların işində ciddi dönüş yarandı. Hətta məktəb rəhbərləri də onlarla hesablaşmağa məcbur oldular. Psixoloqlar "Psixologiya Məktəbdə” adlı ilk jurnallarını çap etdilər. Bu jurnal bütün Respublika ərazisində yayımlandı. Çox təəssüflər olsun ki, rəhbərlik dəyişdikdən sonra psixoloqların fəaliyyəti yenidən arxa plana keçdi və hər şey söz olaraq qaldı. Bəlkə buna görədir ki, sadaladığımız neqativ hallar günü-gündən artmaqdadır.
-Bağçalarda bu mənada vəziyyət necədir?          
- Bağçalarda ümumiyyətlə psixoloqlar fəaliyyət göstərmir. Uşaqlar arasında müxtəlif psixoloji xəstəliklərin (nitq qüsuru, hiperaktivlik, autizm, müxtəlif nevroloji xəstəliklər) durmadan artdığı bir zamanda psixoloqa ehtiyac böyükdür. Valideynlər məcbur olurlar digər pullu psixoloqlara müraciət etsinlər. Çox zaman bu da davamlı olmur. Bağçada uşaqlar daim psixoloqun nəzarətində olmalıdırlar və valideynlə birgə neqativ halların aradan qaldırılmasına səy göstərməlidirlər. Çox təəssüf ki, hətta Təhsil Nazirliyinin özündə belə, psixoloq vəzifəsi yoxdur. Əgər nazirlikdə bu səlahiyyəti icra edən mütəxəssis olsa, vəziyyət yaxşılığa doğru dəyişər. 
- Körpələrimizin psixoloji durumu ilə bağlı kimlə, hansı səviyyədə çalışırlar?  
- Cətin durumda olan övladının həyatına biganə qalmayan valideynlər də çoxdur. Lakin müasir dövrdə valideynlər daha çox informasiyalı olurlar və uşaqlarına diqqət yetirirlər. Bu səbəbdən övladlarında hiss etdikləri neqativlik və qəribə hallar onları nervopataloqa və ən əsası psixoloqa müraciət etməyə sövq edir.  Lakin indiki vaxtda psixoloqların fəaliyyətləri qənaətbəxş deyil. Çox zaman övladını psixoloqa etibar edən valideyn işin nəticəsindən razı qalmır. Hər bir psixoloq öz vəzifəsinə məsuliyyətlə yanaşmır. Çox hallarda vəzifələrindən sui-istifadə edirlər. Belə ki, bütünlüklə psixoloqa savadlı, bilikli insan kimi yanaşan və etibar edən valideyn psixoloqun göstərişlərinə kortəbii əməl edir. Aydın məsələdir ki, psixoloqun dərman qəbulunu məsləhət bilməsi və resept yazması qəti qadağandır və onların səlahiyyətində deyil. Bəzi psixoloqlar dəırman firmaları ilə əməkdaşlıq edərək qazanc məqsədi güdür, uşaqların həyatı ilə oynayırlar. Yaxşısı budur ki, psixoloqlarımız öz bilik və bacarıqlarını artırmaqda maraqlı olsunlar. Çünki onlar insanlarla işləyirlər. 

Zeynəb Abdullah
Xeberle.com