Dünyanın məhşur "World Scientific” elmi nəşriyyatı (professor Lütfi Zadənin və Rafiq Əliyevin birgə yazdıqları "The Arithmetic of Z-number, Theory and Application” (Z-ədədləri hesabı, nəzəriyyə və tətbiq) iri həcmli kitabını bu günlərdə dərc edib.

Həmmüəlliflərdən biri, professor Rafiq Əliyev xəbər verir ki, kitabın əsas qayəsi klassik ədədlər hesabından və nəzəriyyəsindən köklü surətdə fərqlənir, elmdə yeni bir istiqamət açır. Bu, elm sahəsində ilk kitabdır, tam orijinaldır və müəlliflərin öz ideya və elmi araşdırmalarını əhatə edir.

Rafiq Əliyev yeni hesab  kitab barəsində bunları qeyd edir:

"Elmin əsas məqsədi istər təbiətdə, istərsə də cəmiyyətdə baş verən proseslərin, hadisələrin daha adekvat, daha dürüst modelinin, inikasının yaradılmasıdır. Elmi nəzəriyyələr belə modellər (ola bilər riyazi simvollar, ola bilər verbal, yəni sözlərlə təsvir olunsun)üzərində qurulur. O nəzəriyyə daha dürüst, daha səmərəli sayılır ki, real həyat hadisələrinin qeyri-müəyyənliyini daha ətraflı və daha dərin nəzərə ala bilsin.

Bu baxımdan informasiya daşıyıcısı olan ədədlər 2 qismə bölünür: klassik ədədlər və qeyri-müəyyən ədədlər. Elə buna görə də dünya elmində 2 cür hesab var: klassik hesab, qeyri-müəyyənliklər hesabı. Əfsus ki, Azərbaycan universitetlərində və bütövlükdə ölkə elmimizdə ancaq klassik hesab və analiz öyrənilir və istifadə olunur.

Biz bu kitabda informasiya daşıyıcısı kimi ədədlərin təsnifatını vermişik: klassik ədədlər (0-cı səviyyə, məsələn, 1,9-17); interval ədədlər (1-ci səviyyə, məsələn, hərarət 20-dən 25-dək); təsadüfi ədəd (2-ci səviyyə, məsələn, kişilərin boyu 1m 75 sm ətrafında normal paylanır); qeyri-səlis ədəd (2-ci səviyyə, məsələn onun mənəvi çəkisi "çox böyükdür”); nəhayət, Z-ədədlər (3-cü səviyyə, məsələn dünya bazarında xam neftin qiyməti "kiçik olacaq, inam böyükdür”). Biz kitabda 1-ci və 2-ci səviyyə hesabları haqqında informasiya versək də əsas vurğu 3-cü tip ədədlər hesabına və bütövlükdə riyaziyyatına həsr olunub.

Bir az sadə dildə desək Z-ədəd 2 hissədən ibarət sözlə təsvir olunmuş bir ədəddir. Birinci hissə-qeyri səlis ədəd dəyişənin, parametrin öz qiymətini göstərir, 2-ci hissə bu qiymətin etibarlılıq dərəcəsini qeyri-səlis ədəd kimi təsvir edir. Kitabda Lütfi Zadənin yazdığı fəsildən bir misal gətirmək istəyirəm. Hansı ədəd daha böyükdür: (təxminən 100, həqiqidir)ya (təxminən 90, çox həqiqidir). Məsələn jurnalistdən soruşurlar ki, qonorar bu 2 ədədlə xarakterizə olunur. Hansını seçərsiniz?

Təklif olunan nəzəriyyəsinin əsas tətbiq sahəsi sözlə hesablama texnologiyası olacaq.

Kitab Z-ədədlər hesabı adlansa da Z-riyaziyyatının əsas elementlərini əhatə edir. Z-ədədlərin əsas xassələri, onlar üzərində hesab əməlləri, Z-ədədlərinin cəbri sistemi, o cümlədən tipik Z-funksiyalar, onların törəmələri, Z-tənliklər və s. kitabda öz əksini tapıb. Kitabın son 2 fəsli Z-hesabın əməliyyatların tədqiqi problemlərində və bir sıra biznes, iqtisadi qərar qəbuletmə problemlərinin həllində tətbiqini ehtiva edir.

Düşünürəm ki, kitabda əksini tapmış nəzəri ideyalar və praktiki araşdırmalar yeni texnologiyaların yaranmasına və inkişafına təkan verəcək”.  (modern.az)