Xanım yazıçı kənd mövzusunda yazılan romanları qəbul etmədiyini deyib: “Şəxsən mən kübar,  aristokratik nəsri daha çox sevirəm. Aqrar romanları çox da bəyənmirəm. Onlardan tez yoruluram. Nəsr sözü məndə kübarlıqla assosiasiya olunur. Kənddən yazanlar mənim yazıçılarım deyil”.

1937.az bu fikirlərlə bağlı sorğu keçirib. Reaksiyaları təqdim edirik.

Mövlud Süleymanlı:

“Kənd ədəbiyyatı ilə şəhər ədəbiyyatı arasında bir insanın geyimi qədər fərq var. Elə bir adam qiyafəsini dəyişir. Ədəbiyyat yaşadığımız mühitdir. O, həmişə bizdən qabaqdadır. Deyirlər ki, ədəbiyyat həyatın güzgüsüdür. Mən isə deyərdim ki, ədəbiyyat həyatın özüdür. Burada kənd də, şəhər də  da sonra gəlir. Ancaq həyat davam edir. Ədəbiyyat isə sadəcə, onun ifadəsidir.

İndi söz çıxıb ceyran belinə. Həmin sözü tapıb ifadə etmək lazımdır. Günaha bata-bata, artıq tamahlıq edə-edə həyat bizdən uzaqlaşır. Biz qarşımızdakını anlaya bilmirik. Ədəbiyyat ikimizin arasında yaranır. Hər şey bir-birindən asılıdır. Biz harada axtarırıq ədəbiyyatı? Urbanizasiya nədir axı? Ədəbiyyat da Allah kimidir. O da bir duyğudur. Bu cür dolaşıqlıq yaratmaq lazım deyil. Şəxsən mənim üçün fərqi olmayıb. Ola bilsin ki, kəndi yazanda daha yaxşı alınıb. Çünki mən kənddə böyümüşəm. Kənd və şəhər ədəbiyyatı arasındakı fərq asfaltla torpaq qədərdir”.

Şərif Ağayar:

“Roman urbanistik hadisədir. Dil isə yaşayış, məişət və istehsalatla bağlıdır. Roman yazmaq üçün də zəngin dil lazımdır. Biz həmişə aqrar ölkə olduğumuzdan dilimiz əsasən kənd yüklü olub. Bu, kənddən gələn yazarların üstünlüyü yox, tarixi reallıqdır. Bakının rus qafalı Azərbaycan yazarlarıyla bu məsələ həll olunmayacaq. Proses təbii yolla – Azərbaycanın bütün sahələrdə urbanistik ölkəyə çevrilməsiylə həll oluna bilər. Buna isə zaman lazımdır.

Şəhərdən yazan urbanistik yazıçı, kənddən yazan kənd yazıçısı deyil. Bu, təfəkkür və yaşayışla, üstəlik, istehsalat və sənaye ilə bağlı məsələsidir. Deməklə olmur. Faktiki bu gün kənddən gələn yazıçıların qabağına Anar, Çingiz Abdullayev və Maqsud İbrahimbəyovla çıxmaq olmaz. Düşünün bir: İsa Hüseynov, Sabir Əhmədli, Əkrəm Əylisli və s. Mən də arzulayardım ki, Nyu Yorklu olum. Bakı yekə kənd kimi gəlir mənə. Ancaq Nyu Yorklu kimi yaza bilərəmmi?”

Aslan Quliyev:

“Mən ədəbiyyatı heç vaxt şəhərə və kəndə bölməmişəm. Kənd mövzusunda olan bədii mətnlərin çoxluğu isə nasirlərimizin əksəriyyətinin  kənddən olmalarıyla  bağlıdır. Dünyanın əksər böyük yazıçıları kənddən də, şəhərdən də eyni ustalıqla yazıblar. Dünyanın bütün boz yazıçıları isə nədən yazıblarsa, boz yazıblar, nə kənddə bir iş görə biliblər, nə də şəhərdə.

Nəsr sözünün kübarlıqla assosiasiya olunması, buna uyğun olaraq da şəhərdən yazılan əsərlərin kübar olması bunu deyənin  dünyagörüşünün, təfəkkürünün göstəricisidir. Bizdə də dünyada da şəhər mövzusunda yazılan minlərlə, milyonlarla əsərlər var ki,  kübarlıqla  yaxından-uzaqdan heç bir əlaqəsi yoxdur.

Gənc şairlərdən biri  yazmışdı: “Yazar indiki dövrdə necə güldən-çiçəkdən, eşqdən-sevgidən yaza bilər?”  Bu, nə deməkdir?  İndiki dövrdə gül-çiçək, eşq-sevgi yoxdur? Varsa, indi biz neyləməliyik? Yazıçıya deməliyik ki, bax, dostum, gül-çiçək də var, eşq-sevgi də, amma sən onlardan yaza bilməzsən! Biz bu mövzulara tabu qoyuruq! Eləmi? Bu düşüncənin, təfəkkürün yazarlara nağıllardan, miflərdən, cəhrələrdən yazmağı qadağan eləyən  bolşevik təfəkkürü ilə fərqi nəymiş? Sən qadağan elədin, Avropa miflərə qayıtdı, cəhrələrə qayıtdı, eşq dastanlarına qayıtdı və ortaya böyük əsərlər qoydu!

Yazıçının nədən yazması yox, necə yazması şərtdir. Yaxşı yazıçı nədən yazırsa, yaxşı yazacaq. Bərbad yazıçı nədən yazırsa, pis yazacaq.  Mövzu yox, yazıçı özü maraqsız ola bilər, yazısı maraqsız ola bilər və istedadsız, maraqsız yazıçı  da bir qayda olaraq yazıları ilə gündəmdə qala bilməyəndə, belə dayaz, məntiqsiz uydurmaları ilə gündəmdə qalmaq istəyir”.

Xəyal Rza:

“Kənd mövzusunda olan bədii mətnlərin şəhər mövzusunda olan bədii mətnlərdən çox olması təbii haldır. Əvvəla, yazıçıların böyük əksəriyyəti kənd və rayon mühitində doğulub, boya-başa çatmış insanlardır. İkincisi də görünür, oxucunu belə mövzular daha çox cəlb edir. Başqa bir tərəfdən kənd mövzusunda maraqlı və qeyri-adi hadisələrin çoxluğu baxımından daha böyük imkanlar var.

Şəhər həyatı kəndlə müqayisədə kölgədə qalır. Üstəlik, kənd adamının ləhcəsi də əsərlərdə maraqla qarşılanır. Bu düşüncə başdan-başa yanlışdır. Kənd mövzusunda yazmaqla ədəbiyyat kübarlıqdan uzaqlaşmır. Yaxşı olar ki, xanım yazarımız istər dünya ədəbiyyatında, istərsə də klassik Azərbaycan ədəbiyyatında yazılmış nümunələrə yenidən nəzər yetirsin”.

Elmin Nuri:

“Bizdə kənd ədəbiyyatı kəmiyyətdə olduğu kimi keyfiyyətdə də şəhər ədəbiyyatından daha üstündür. Kəndin təmizliyi, özünəməxsusluğu yazıçının canına-qanına hopandan sonra o hara gedir, getsin. Yenə də yazılarında həmin kəndin ruhu olacaq. Bizdə şəhər ədəbiyyatı ona görə yox kimidir ki, yazarlarda əsil şəhərli ərköyünlüyünü yazanlar azdır. Kənd qabarı şəhər ərköyünlüyünə qalib gəlib. Çünki biz toplum olaraq daha çox qabara meyilliyik nəinki ərköyünlüyə”.

Kənan Hacı:

“Bilirsiniz,  ədəbiyyatda belə bir qayda yoxdur ki, yazıçı mütləq şəhərdən, yaxud kənddən yazmalıdır. Bütün bölgülər nisbidir. Yazıçı bütün hallarda öz mühitinin məhsuludur. O, şəhərdə böyüyübsə, şəhər həyatını yazacaq, uşaqlığı kənddə keçibsə, kənd həyatını yazacaq.

XIX əsr Avropa ədəbiyyatında yüksək aristokrat mühitini əks etdirən yüzlərlə romanlar yazılmışdı.  Bu romanların da öz oxucuları var idi. Belə təbəqələşmələr dünya romançılığında daim olub, indi də var.  İmperativ şəkildə kənd ədəbiyyatını inkar etmək düzgün deyil.  İsa Hüseynov, İsi Məlikzadə, Mövlud Süleymanlı, Vaqif Nəsib və digər yazıçılarımız kənd nəsrinin ən parlaq  nümunələrini yaradıblar və bu əsərlər dünya oxucusu üçün də maraqlı ola bilər.

Qlamur ədəbiyyatın da öz oxucuları var. Amma bütün hallarda ədəbiyyatın mayası insanın öz içində yaranır. Yazıçının içində belə bir bölgü olmamalıdır”.

Sayman Aruz:

“Mən qətiyyətlə deyə bilərəm ki, Azərbaycanda şəhər ədəbiyyatı deyilən bir ədəbiyyat yaranmayıb və kimsə özünü bu cərəyana mənsub edə bilməz. Şəhər ədəbiyyatı özü ilə şəhər insanının həyatı və düşüncələrini gətirir. Eyni zamanda, özünə məxsus kəlmə və cümlə quruluşu yaradır. Hələ ki, bu növ ədəbiyyat Azərbaycanda yoxdur və bu, özü də təəssüf hissi doğurur.

Sahilə xanım yaxşı və istedadlı xanımdır, amma bu iddianı nəyin əsasında eləyib, başa düşə bilmirəm. Azərbaycan ədəbiyyatı hələ sinə, dağ,  yol, sevgi kimi şablon sözlər əsasında şablon şeirlərlərlə doludur. Hətta nəsrdə belə bu yenilik gözə dəymir. Sentimental ədəbiyyata doğru irəliləyirik. Bu da idelogiyanın yoxluğundan qaynaqlanır”.