-Xanım, sualınız elə hər şeyi deyir də. Seçildi deyirsiniz, təyin olundu demirsiniz ki. Deməli ora yığılanlar Anarı seçdilər. Seçki də belədir ki, kim layiqdir onu da seçirlər. Orada açıq səsvermə idi. Heç kəs də heç kəsi məcbur etmədi ki, Anara səs ver. Özü də ki kim Anara səs verməsəydi nə onu işdən çıxaracaqdılar, nə də bir başqa formada təzyiq olacaqdı kiməsə. Yəni bu, qurultay nümayəndələrinin seçimi idi və bu seçimə də hörmətlə yanaşmaq lazımdır.

-Mən əvvəldən axıra qədər orada oldum, digər namizəd olmadı.

-Yəqin heç kim Anarın namizədliyi olan yerdə namizəd olmaq istəmədi. Əlbəttə ki, mən də razıyam ki, alternativ namizədlər olmalıydı. Amma bunu insanlar özü istəmədi də. Kiməsə qadağa qoyulmamışdı ki, başqa namizəd ola bilməz.

-Əlbəttə ki. Bunun heç alternativi də yoxdur. Bu, açıq səsvermə idi.

-Çağdaş ədəbiyyatımızla bağlı deyim ki, mən çox ümidliyəm. Bir dəfə bizim qəzetdə elə çağdaş ədəbiyyatımızın istedadlı nümayəndələrindən olan Zahir Əzəmətlə müsahibə vermişdik. Zahir bəy orada belə bir fikir demişdi ki, indiki qədər istedadlı insanları bir yerdə görmək Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində olmayıb. Mən bu fikirlə yüzdə yüz razıyam. Ədəbiyyatın bütün janrları üzrə, xüsusilə poeziya janrları üzrə çox yaxşı əsərlər yaranıb və yaranır. İstedadlı gənclər çoxdur. Amma onların qayğları da çoxdur. Sovet dövründə bir istedadlı gəncin irəli çıxmaq şansı, əsərlərindən pul qazanmaq şansı daha çox idi. İndi bu qədər qayğıların içində - gənc ailə saxlayır, çörək qazanır, həm də gedib ədəbiyyatla məşğul olursa, bu elə qəhrəmanlıqdır. Yəni bilir ki, o burdan pul qazanmayacaq, qonarar almayacaq, kitabını özü çap eləyəcək və yenə də bu sənətlə məşğul olursa, bu həqiqətən də alqışlanmalıdır. 

-Bu zaman-zaman müzakirə olunub. Əlbəttə ki mən də bunu istəyirəm, özü də çox istəyirəm. Amma baxaq görək bu nə dərəcədə realdır?! Mən Türkiyədə türk dövlətlərindən və türk topluluqlarından gələn şairlərin toplantısında Azərbaycanı təmsil etdim. Orada da biz bunu şairlərlə, elm adamları ilə müzakirə etdik. Amma gerçəklik onda idi ki, Türkiyə türkləri məndən və Kərkükdən gələn şairdən başqa digər türk dövlətlərindən və türk topluluqlarından gələn şairlərin danışdıqlarını başa düşmürdülər. Yəni bu durumda ortaq türkcə yaratmaq bir az çətindir. Amma əsas odur ki, kök birdir, ruh birdir. Bir qazax, bir qırğız, bir başqırd öz türkcəsində diplomatiyadan, siyasətdən danışanda onu başa düşmək olmur. Amma şeir deyəndə. mahnı oxuyanda başa düşmək olur. Bu ruhun birliyidir, soyun-kökün, folkorumuzun, mifologiyamızın birliyidir. Yəni şeir, ədəbiyyat, folkor bu məsələdə aparıcı və birləşdirici mövqeyə malikdir. Bu həm də o deməkdir ki, zaman-zaman bizim torpaqlarımızı işğal ediblər, amma sözümüzü, ruhumuzu işğal edə bilməyiblər. Var olsun işğal olunmayan sözümüz, ruhumuz. 

-Biz gözümüzü açandan Səməd Vurğunun yaradıcılığı ilə tanışıq. Bu və ya digər dərəcədə. Yəni Azərbaycanda elə bir adam yoxdur ki, Səməd Vurğundan heç olmasa bir bənd şeir bilməsin. Mir Cəlal müəllimin belə bir fikri var, deyir ki, orduda belə bir qayda var: şəhid olan nadir qəhrəmanın adı hissənin siyahısında hər səhər yoxlama zamanı başdan çəkilir. Ədəbiyyat ordumuzun içində də Səməd Vurğun buna bənzər, şərəfli bir yer tutmuşdur. Yəni biz ədəbiyyatdan danışanda mütləq Səməd Vurğunun adını çəkməliyik. Nazim Hikmət də deyir ki, Səməd Vurğunun bu gün axşam evində yazdığı şeiri səhər Azərbaycanın ən ucqar kəndində əzbər deyirlər. Yəni bu mənada Səməd Vurğunun yaradıcılığı ilə hamımız tanışıq. Amma nə dərəcədə tanışıq? Bax əsas məsələ, əsas sual budur. Sovet dövründə Səməd Vurğunu bizə tanıdıblar "Partiyamızıdır” şeiri ilə. Və mən dəfələrlə demişdim, elmi işimdə də bu var - dəqiq deyil ki, bu şeiri Səməd Vurğun Kommunist Partiyasına yazıb. Sən nə bilirisən onu Kommunist Partiyasına yazıb. Bəlkə arzularında olduğu partiyaya yazıb. Bu yaxınlarda ciddi saytların birində oxudum ki, həmin şeirin orijinalı tapılıb. O şeirin adı "Azadlıq” olub, "Partiyamızdır” yox: Bütün yer üzünün xoş gələcəyi, hər zövqü, səfası sənsən, azadlıq. Yəni Səməd Vurğun təpədən dırnağa  qədər milli şairidir. Onun sovet dövründə çap olunmayan və çap olunan şeirləri, poemaları milli ruhludur, o şeirlərin alt qatı var. Mən o alt qatları açmaq üçün Səməd Vurğun yaradıcılığını seçdim. Əslində Səməd Vurğun ən çox tədqiq olunan şairlərdəndir. Amma bu gün həm də daha çox tədqiqata ehtiyacı olan şairdir. Sovet dövründə onun irsinə əsasən dövrün ədəbiyyatşünaslığı baxımından yanaşılıb. Professor Nizami Cəfərov deyir ki, biz Səməd Vurğun yaradıcılığının az-çox "dış” strukturunu görürük, "iç” strukturu hələ də elmimiz üçün qaranlıq qalır. Mən o qaranlığı az da olsa işıqlandırmaq üçün onun yaradıcılığını seçdim. Səməd Vurğunun ən böyük xidməti o oldu ki, Azərbaycanı ədəbiyyata gətirdi. Nədən şeirimizin baş qəhrəmanı gah İrandan gəlir gah da Turandan, bəs mənim ölkəmin varlığı hanı? – deməklə özündən sonra gələn ədəbiyyata sanki ton verdi. Bəziləri deyir ki Vurğun bu misralarla Hüseyn Cavidə qarşı çıxırdı, çünki onun əsərlərində bu obrazlar var idi. Yox, bu belə deyil. O fərd olaraq nə Cavidə qarşı çıxırdı, nə də başqasına. O fərdlərlə mübarizə aparmırdı. Onun Cavidə yazdığı şeir var. Başlığında yazıb: möhtərəm və əziz Hüseyn Cavidə. Yəni o Cavidə möhtərəm və əziz deyə müraciət edəcək qədər xoş münasibətdə olub. Yəni bunu fərd olaraq ona və ya kimsəyə deməyib. Amma o bunu elə kəskin deməliydi ki, ondan sonra ədəbiyyata gələnlər Azərbaycanı ədəbiyyata gətirsinlər. Məsələn, Axundov deyirdi ki, Füzuli şair deyil, nəzm ustasıdı. Axundov bilmirdi ki, Füzuli böyük şairdi. Amma o görürdü ki, hamı təqlidçiliklə məşğuldur, hamı qəzəl yazır, hamı Füzuliyə nəzirə yazır. Eyni obrazlar, eyni təsvir vasitələri, gül, bülbül və s. və i. Avropa da roman yazır, hekayə yazır, povest yazır, dram əsərləri yazır - biz bu cür yazmaqla gedib ora çıxa bilmirik, ona görə də o, kəskin dedi ki, Füzuli şair deyil, qoy camaat ondan əl çəksin müəyyən mənada. Və yaxud Axundovun dini baxşları. O, heç ateist də deyildi. Amma əsərində yazırdı ki, mən bütün dinləri puç və əfsanə hesab edirəm. O, dinə qarşı deyildi, xurafata qarşı idi. Amma bunu bir az kəskin deyirdi ki, xurafatın qarşısını almaq mümkün olsun. Halbuki o Şeyxülislamla dost idi, onunla mütəmadi yazışırdı. Tiflis canişininə yazdığı məktubda yazır ki, Allaha, Qurana and içirəm ki... Yəni bu Allahı, Quranı  tanımırdısa, inanmırdısa necə and içiridi? Yəni bəzən bir sözü elə kəskin demək lazımdır ki o effekt versin. Ona görə Səməd Vurğun da o mənada deyirdi ki, Nədən şeirimizin baş qəhrəmanı gah İrandan gəlir, gah da Turandan. O, ictimai fəaliyyətində də, bədii yaradıcılığında, ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyətində həmişə milli mövqedən çıxış edib. Onun formalaşmış dini baxışları olub. Bütün bunlara görə o dəfələrlə təqiblərə məruz qalıb, həbsi haqında order də verilib. Amma ömrü boyu Səməd Vurğun bu əqidəyə, bu yola sadiq olub. Bütün bunlar mənim bu il çap olunacaq monoqrafiyamda əksini tapacaqdır. 

-Şairin əsas işi o olmalıdır ki, şairin heç bir işi olmamalıdır. Şair oturub şerini yazmalıdır. Təbiətin qoynunda, dənizin qırağında. Yəni şairlik sərbəstliyi sevən bir sənətdir. Şair gedib bir az dərs deyirsə, bir idarədə işləyirsə, bütün bunlar ona mane olur. Vaqif Səmədoğlu deyir ki, tənhalıq şairin iş yeridir. Amma şair də insandır, o da axşam evinə çörək aparmalıdır. Amma bu o demək deyil ki, mən ictimai fəaliyyətimə, müəllimliyə məhəbbətlə yanaşmıram. 

-İlahi vergidir. Yəni İlahinin verdiyi sənətdir. Şairlik yeganə peşədir ki "Qurani-Kərim”də onun surəsi var. Şüəra surəsi. Və orda Allah özü şairləri fərqləndirib. Var Allahın verdiyi ilhamla yazan şairlər, bir də var şeytanın vəsvəsəsi ilə yazan şairlər. Bu indi də belədir, yəqin həmişə də belə olacaq. Bu, İlahinin qoyduğu bir bölgüdür. Amma seçim öz əlimizdədir, yəni Allahın və ya şeytanın tərəfində olmağı özümüz seçirik. Yəni şairlik İlahi bir sənətdir. Kimsə inersiya ilə, kimisə yamsılamaqla yaza bilər, amma bu şeir olmaz. İndi belələri də çoxdur. Onlar müəyyən mənada bəlkə də digərlərindən irəli çıxıblar, daha çox tanınırlar, amma bütün bunlar keçicidir. Yəni sabun köpüyü kimi – gəldi, partaldı, qurtardı. Əli Kərim isə həmişə Əli Kərimdir, Ənvər Rza həmişə Ənvər Rzadır, Musa Yaqub həmişə Musa Yaqubdur, eləcə də Məmməd Aslan, Məmməd İsmayıl, Zəlimxan Yaqub və.s. 

-Bilirsiniz, əslində sevgiyə aid şeir yazmaq fikri yanlışdır. Bütün şeirlər sevgidən yazılır. 80-ci illərdə Nüsrət Kəsəmənlinin bir kitabı çıxmışdı adı belə idi: "Hamısı sevgidəndi”. Hamı elə bilirdi ki, orada ancaq qadına yazılan şeirlərdir. Amma o kitabda Vətənə də yazılmış şeir vardı, anaya da və s. Yəni bunların hamısı sevgidən yazılıb. İlk növbədə şeirə olan sevgidən. O cümlədən, mənim də şeirlərim. Siz dediyiniz anlamda sevgi şeirlərimə gəlincə, o şeirlər mənim yaradıcılığımda xüsusən tələbəlik dövründə qırmızı xəttlə keçir. Etibarsızlıq görmək məsələsinə gəldikdə, deyim ki, etibarsızlıq ümumiyyətlə, insanın mahiyyətində var. Mənim şeirlərimdə də bu var. Amma mən bir şeirimdə həmin o etibarsıza bəraət vermişəm, axırda belə misralar var ki, Mən ondan intiqam ala bilərdim, Dəymədim xətrinə, qız uşağıdı. 

-"Aptekçi” mənim o qədər də çox olmayan nəsr yaradıcılığmda uğur qazanmış bir hekayədir. Onunla bağlı çox xoş sözlər eşitmişəm. Hətta mənim müdafiəmdə iclası aparan professor Qəzənfər Paşayev elmi işimdən çox "Aptekçi”dən danışdı. Bu, mənim üçün çox xoş idi. Və mənə elə gəlir ki, oxucu üçün bir şairin, bir yazıçının bədii əsəri daha maraqlıdır, nəinki elmi əsəri. "Aptekçi”də Qarabağ faciəsini yazmışam. Burada hardasa bir az yumoristik notlar var, amma axırı faciədir. Onu da deyim ki o hekayənin kökündə real hadisələr dayanır. Biri gedib Kəlbəcərdə aptek açır. Amma heç kim ondan dərman almır, çünki heç kim xəstələnmir, hamı sağlamdır, buz baltası kimidir. Onlar heç bilmir ki, aptek nədir, gəlib başqa şeylər istəyirlər ondan. Biri də gəlir öz atı üçün yəhər istəyir, tapxır istəyir aptekçidən. Aptekçi də deyir ki, bura aptekdir, burda dərman satılır. O da deyir ki dərman nədi ə? Yəni bu adamlar bilmir ki, dərman nədir. Amma Kəlbəcər işğal olunandan sonra yurd xiffətindən, havasızlıqdan, kanalizasiya suyu içməkdən, vaxtı keçmiş yardım yeməkləri yeməkdən camaatın qırğını başlayanda həmin o dərman nədi deyən kişi hər həftə bir uzun siyahı ilə gəlir, qondarma firmaların saxta dərmanlarını torba-torba daşıyır. Bax faciə budur. Bu mənim yeganə əsərimdir ki, mən onu oxuyub bir neçə dəfə ağlamışam. Yəni özüm bilirəm ki, orda nədən bəhs olunur, amma bu yenə də məni ağalamaqdan saxlamır. Bu ona görədir ki mən bu hadisələri yaşamışam, filmdən, kinodan  seyr etməmişəm. Bu çox böyük dərddir.

-Ən böyük dərd Füzulinin yazdığı dərddir. İnsanın Allaha qovuşmaq qəmidir. Amma Vətən dərdi də var. Yurd itirmək də çox böyük dərddir. Bizim taleyimiz də belə olub ki, həmişə Vətən dərdimiz olub. İnşallah ümid eləyək ki, bu dərdimiz, bu ağrımız sağalacaq.

-Vətən belədir ki, sevgi kimi onu da izahı yoxdur. Vətənə olan hissi izah eləmək çətindir. Vətən doğulduğun yerdən başlayır – Kəlbəcər rayonunun mən doğulduğum o ucqar kəndindən başlayır və burda bir şeyi də vurğulayım ki, bəzən insanlardan soruşurlar ki, filan rayonun hansı kəndindənsən? Elə bilir ki, sanki kəndindənəm desə ona pis baxacaqlar, - deyir rayonun özündənəm. Neçə dəfə demişəm, qardaş, rayonun özü olmur ki, kəndlərdən gəlirlər də rayonun özünə, onu qururlar orda yaşayırlar, amma kökü hansısa kənddən gəlib də, bunu deməkdə nə ayıb var. Mənim də tanıdığım adamlar var bu cür. Mən çox könül xoşluğu ilə, ürəklə deyirəm ki, Kəlbəcər rayonunun ən ucqar kəndindənəm, hətta bəlkə qar yağanda maşın gedib çıxa bilməyən bir kəndindən, indiki kosmopolitlərin gözündə bəlkə də sivilzasiyadan uzaq bir yerdən. Amma hansı ki, ən böyük mədəniyyət də mənə elə gəlir ki, elə o ucqar kəndlərdədir. Vətən mənim  üçün başlayır həmin o kənddən və gedir bir tərəfi Dərbənddə bitir, bir tərəfi Göyçədə bitir, bir tərəfi Təbrizdə, Borçalıda, Kərkükdə, Füzülinin məzarında bitir və beləcə heç bitmir də. 

-Haqsızlığa, təkəbbürlülüyə. Hətta mənim yaltaq adama hörmətim var, nəinki təkəbbürlü adama. Loru dildə desək yekəxana adama. Özündən razı adamlar var ey, küçədə gedir elə bilir ki, yerin-göyün ağasıdır – lap elə ağası olsun könlü aşağı olmalıdır. Yəni insan bilməlidir ki, heç onun quru canı özünün deyil, nəinki bu yer-göy. 

-Hal-hazırda mən Əlizadə Nurinin kitabını oxuyuram. Göndərmişdi ki Məmməd Aslana verim, özü də təcili – amma hələ də məndədir. Çox istedadlı şairdir. Bir də hazırda Elşən Əzimin yenicə çapdan çıxmış "İllərin o tayı” kitabını oxuyuram. O da çox yaxşı şairdir. Onun bir "Qıfıl” şeiri var. Mən hesab eləyirəm ki, Qarabağ mövsunda 3 ən yaxşı şeir varsa, biri "Qıfıl”dır. Biz gələndə evlərimizi qıfıllayıb gəlmişik. Açar burdadı, qıfıl orda. Bunu o qədər obrazlı şəkildə verib ki, heyrət edirsən. Deyir ki bizim ümidimizin açarı burdadı, qılfılı orda. Gəlin söhbətimizin sonunda ümid edək ki, o qıfıl açılacaq, hətta Qordi düyünü olsa belə.