Musiqili Komediya Teatrı, Dənizkənarı park, Bakı vağzalı, Hökumət Evini birləşdirən yalnız bir cəhət var - almanlar. Bəli, təkcə Bakıda 60-a yaxın binanın layihəsi alman memarlara aiddir. Kirxa kimi tanınan Xilaskar kilsəsi də alman səhifələrinə aid tikililərdəndir. Kilsənin özülü 1896-cı ildə qoyulub. Binanın tikintisi 24 yaşlı gənc alman memar Adolf Eyxlerə həvalə olunub.
Əl işlərinin yüksək keyfiyyəti kilsəni digər binalardan fərqləndirir. Tikilinin əsas hissələrinin dəqiq ayrılması, həcmli plastikası və detalların zövqlə işlənməsi binaya ecazkar görünüş verir. Kilsə tikildikdən 2 il sonra orqan və ibadət zəngləri hələ də qorunub saxlanılır. Həmin dövrdə tikili daxili interyerinin genişliyinə görə şəhərdə tək bina olub.
2-ci dünya müharibəsi zamanı Sovet hökumətinə əsir düşən almanlar müxtəlif işlərə təhkim olunurdular. Əsirlər əsasən inşaat işində çalışırdılar. Müxtəlif tikinti işlərində onların əməyindən istifadə olunurdu. Hökumət Evinin binası da bu qəbil tikililərdəndir. 13 mərtəbəli binada 3 mərtəbəli tağ var. Bu tağlar binanı əzəmətli edən faktorlardır. Bina fasad baxımından da 3 hissəyə bölünüb.
Bu gün bu tikililər nəinki Azərbaycan, eləcə də, dünyanın nadir sənət nümunələri sırasındadır. Alman təsiri regionun memarlıq simasında da aydın görünür. Gəncə, Şəmkir,Tovuz və digər bölgələrdə də alman irsinin şahidi oluruq. Alman memarlar Göygöldə 5, Şəmkirdə 4 küçə salıb. Tovuzda isə müxtəlif üzüm sortları yetişdirən almanlar şərab istehsalına başlayıb və 1927-ci ildə burada ilk dəfə şərab zavodu tikiblər.
Sumqayıtdakı bu məkanı isə Almaniyada əksər insanlar tanıyır. İllər öncə alman əsgərlər sözügedən ərazilərə əsir kimi gətiriliblər. Müharibə bitib, amma onlar vətənlərinə geri dönməyi deyil Sumqayıtda qalmağı seçiblər. Yaşayıb-yaradıb, elə burada da dünyalarını dəyişib və dəfn olunublar. Üç yüzdən artıq naməlum qəbir, ömrü məşəqqətlərdə keçmiş almanların şərqdəki son mənzili.
Yerli sakinlərin köməkliyi ilə evlərin arasında itib-batmış qəbiristanlığı birtəhər tapdıq. Gözdən uzaq yer olsa da, çox səliqəlidir. Burada 311 alman ordusunun əsgəri dəfn olunub. Onlardan 269-u alman, qalanı macardır. Vaxtı ilə nasit almanlarına qarşı vuruşan müharibə veteranı II qrup əlili Zabit Məcidov gecə-gündüz bu qəbirlərin keşiyini çəkib. O, əbədiyyata qovuşduqdan sonra onun missiyasını həmin qəsəbədə yaşayan Almazovlar ailəsi yerinə yetirir.
Qəbirlərin heç birinin sahibi bilinmir. Çünki heç bir məzar daşının üstündə bir cümləlik yazı, heç olmasa əsirin kimliyini bildirən ad və ya nömrə yoxdur. Nəzarətçi xanım deyir ki, qəbirlərin bir çoxunun sahibi bilinməsə də, onları ziyarət edənlər var. Gələnlərin arasında nəinki almanlar, digər millətlərin nümayəndələri də olur.
Bu həm də torelantlığın nümunəsidir. Azərbaycan minilliklər boyu müxtəlif xalqların azad, sərbəst və heç bir maneə ilə rastlaşmadan yaşadığı bir məmləkətdir. Bu, tarixin bütün dönəmlərində və mərhələlərində belə olub. Tarixi ənənəyə söykənən və uzun əsrlər formalaşan tolerantlıq mühüti azsaylı xalqların hüquqlarının qorunmasına və onlara ana dilini, mədəniyyətini, dinini yaşatmaq üçün şərait yaradılıb.
LEYLA ABBASOVA, RAMİL ZEYNALLI
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
