Yazı Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyinin dəstəklədiyi "Qızılbaş" GMİB-nin "Gənclər arasında ailə hüquqlarının təbliği" layihəsi ilə bağlı yayımlanır. 

Hüquqşünas Şəhiryar Əbilovun "Qafqazinfo"ya müsahibəsi

-Adətən qızlar elə bilir ki, ailə quranda mütləq soyadları dəyişdirilməlidir. Qanun bu barədə nə deyir?

- Ailə hüquq münasibətlərini tənzimləyən Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin (AM) 30-cu maddəsində qeyd olunur ki, Ər-arvad öz arzuları ilə onlardan birinin soyadını özləri uçun ümumi soyad seçə, yaxud onlardan hər biri nikahdan əvvəlki soyadını saxlaya və ya öz ərinin (arvadının) soyadını öz soyadı ilə birləşdirə bilər. (30.1)

Nikah pozulduqda ər (arvad) ümumi soyadlarını saxlamaq və ya nikahdan əvvəlki soyadını bərpa etmək hüququna malikdir. (30.4).

Qeyd olunan maddənin məzmunundan görüldüyü kimi, nikaha girdikdən sonra arvadın öz soyadını dəyişdirmək məcburiyyəti yoxdur, hətta ərlə arvad razılaşıb arvadın soyadını özləri üçün ümumi soyad seçə bilərlər,

- Kişinin evlənməmişdən əvvəlki əmlakı tutaq ki, əlavə evi varsa, o əmlak evləndikdən sonra ümumi əmlak sayıla bilərmi? Boşanma zamanı qadın o əmlaka qarşı iddia qaldıra bilərmi?

 - AM-nin 34-cü Ər-arvadın hər birinin mülkiyyəti maddəsinə əsasən, Nikaha daxil olanadək onlara məxsus olan əmlak, habelə nikah dövründə hədiyyə şəklində və ya vərəsəlik qaydasında, digər əvəzsiz əqdlər uzrə əldə etdikləri əmlak ər-arvadın hər birinin ayrıca mulkiyyətindədir (ər-arvadın hər birinin əmlakıdır). (34.1).

 Maddənin məzmunundan da görüldüyü ki, ailə həyatı qurulana qədər (rəsmi nikah qeydə alınana qədər) istər ərə, istərsə də arvada məxsus olan olan istənilən əmlak, o cümlədən maşın, ev, torpaq və digər əşyalar həmin şəxslərin özünə aiddir və digəri ona iddia edə bilməz.

 - Valideynlik hüquqları nə zaman məhdudlaşdırıla bilər?

AM-nin 64-cü Valideynlik hüquqlarından məhrumetmə maddəsində qeyd olunur ki,

 Valideynlər (onlardan biri) valideynlik huquqlarından aşağıdakı hallarda məhrum edilə bilərlər:

64.0.1. öz valideynlik vəzifələrini yerinə yetirmədikdə;

64.0.2. alimenti qəsdən ödəmədikdə;

64.0.3. heç bir üzurlu səbəb olmadan uşağı doğum evindən və yaxud hər hansı mualicə, tərbiyə, əhalinin sosial mudafiəsi müəssisəsindən və digər analoji muəssisələrdən göturməkdən imtina etdikdə;

64.0.4. valideynlik hüquqlarından sui-istifadə etdikdə;

64.0.5. uşaqlarla amansız davrandıqda, onları fiziki və psixi təzyiq altında saxladıqda;

64.0.6. xroniki alkoqol və narkomaniya xəstəsidirsə;

64.0.7. uşaqların və ya ərinin (arvadının) sağlamlığına və ya həyatına qarşı qəsdən edilmiş cinayət törətdikdə.

Həmçinin, həmin məcəllənin 65-ci maddəsində qeyd olunur ki, Valideynlik huquqlarından məhrumetmə məhkəmə qaydasında həll edilir. Yəni məhkəmənin qanuni qüvvəsini almış qətnaməsi olmadan, şəxs valideyinlik hüququndan məhrum edilə bilməz. 

- Təkcə uşağa görə aliment ödənilir? Uşağı olmayan cütlük boşanarsa, aliment məsələsi necə həll olunur?

- Qanunvericilikdə (AM) aliment təkcə yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlara görə ödənilmir.(75-ci maddə) Uşaqlarla yanaşı, övladlardan valideyinlərə görə, (82-ci maddə)ər və arvaddan bir-birilərinə görə, (84-86-ci maddələr) qardaş və bacılardan, yetikinlik yaşına çatmayan və əmək qabiliyyəti olmayan qardaş və bacılarına görə, (88-ci maddə)  baba və nənədən nəvərinə görə, (89-cu maddə) nəvələrdən baba və nənəsinə görə (90-cu maddə) aliment tutulur.

Qanvericilkdə müəyyən olunmuş qaydada və hallarda tərəflər məhkəməyə müraciət edirlər. Məhkəmə alimentin miqdarını müəyyən edir.

- Alimenti hər hansı tərəf-qadın və ya kişi ödəməyəndə məhkəmə nə edir? Burada məcburiyyət varmı? Tutaq ki, hansısa əmlakını müsadirə etmək bu hallar mümkündürmü?

 - Bəli, hesab edək ki, tərəflərdən hər hansı biri sazişlə və ya məhkəmənin qətnaməsi ilə müəyyən olunmuş alimenti ödəmədikdə, AM-nin 105-ci maddəsinin tələbinə əsasən, tələb ailimenti ödənilməli olan şəxsin əmlakına yönəldilə bilər.

- Elə olubmu Azərbaycanda kişi qadına qarşı aliment iddiası qaldırıb, yoxsa qadınlar daha çox qaldırır?

- Məhkəmələr əsasın, uşaqların analarının yanında saxlanılması barəsində qətnamələr qəbul etdikləri üçün kişilər qadınlara aliment ödəməli olurlar.