Rəvanə xanım, məlum olduğu kimi adlarımız bizə aid deyil. Yəni bizdən də öncə bizim adımızda olan şəxslər var. Dolayısıyla adlarımız bizim təmsilçilərimizdir. Bəs təmsilçilərimizdən razı olmaq və ya digərlərini razı salmaq üçün nə etməliyik?
- Digərlərini razı salmaq üçün yox, ilk öncə özümüzü, ruhumuzu rahatlatmaq və razı salmalıyıq. "Özündənrazılıq" sözü hər nə qədər cəmiyyətimiz tərəfindən yanlış anlaşılsa və sevilməsə də mən bunun tam əksini düşünürəm. İnsan özünü razı salmayana qədər, özündən razı olmayana qədər başqalarını da razı salmaq lazımdır. Özünü razı salmamaq hətta rahatsız belə edər insanı.
Hər birimiz fərqliyik. O fərqlilik ki, onun da içində fərq vardır. Bəs nədən fərqli olduğumuzun fərqində deyilik?
- Fərqli olduğumuzun fərqində deyilik, çox doğru. Çünki bugünkü gündə düşünməyi, özümüzü dinləməyi unutmuşuq. Hətta bir çox hallarda özümüzdən qaçırıq. Uşağı ilə söhbətləşməkdən, lap oyun-oynamaqdan qaçan valideynlərə bənzəyirik. İçimizdəki "mən" də eynən həmin uşaqlar kimi ya boynu bükük qalır, ya da aqressivləşərək özünə, ya da ətrafdakılara "qəddarlıq" nümayiş etdirir.
Ümumiyyətlə, gerçək olan hər şey doğrumu? Və yalan doğru ola bilərmi?
- Bizim gerçək sandığımız və gerçəkliyi uğruna savaşdığımız o qədər yalanlar var ki... Yəni zamanda bir çox yalanlar var yalan deyib kənara atdığımız, insanların qorxduğu, yaxınlaşa bilmədiyi yalanlar. Bəlkə də gerçək olduğunu şüuraltı olaraq dərk etdiyimiz, lakin ağlımıza yaxın qoymadığımız yalanlar. Məsələn, gerçək sandığımız yalan həyatın özü. Baxın, biz həyatı nə qədər ciddiyə alıb onun üçün savaşırıq. Elə hey savaşırıq, sanki gerçəkmiş kimi. Amma əslində yalan olduğunu da bilirik. Türklərin bir sözü var: aklımızın bir köşəsində.
Yalan saydığımız gerçək isə axirətimiz.
Yəni deyirsiniz ki, həyatı ciddiyə almaq lazım deyil, çünkü həyat gerçək deyil. Doğrumu anladım?
- Bir çoxumuz həyatın gerçəkliyinə özümüzü o qədər inandırmışıq ki, axirətin doğruluğunu yalanlayırıq. Həyatı ciddiyə almaq insanın özündən asılı deyil. Bu bir qanundur. Yazılmayan, oxunmayan, öyrənilməyən və öyrədilməyən qanun. Eyni zamanda ciddiyə almazsan cəzası yazılmayan, amma çox zaman ağır olan qanun. Bu yerdə bir bənzətmə gəldi fikrimə. Uşaq bir oyuncağını oynatmır. Və birdən başqa bir uşaq onun oyuncağını götürür. Nə baş verdiyini söyləməyə bəlkə də ehtiyac yoxdur. O oyuncağı itirmək qorxusu ilə tələşa qapılır. Hətta qarşısındakı uşağı döymək bahasına da olsa oyuncağını geri almaga çalışır. Bizim həyatı ciddiyə almamağımızı və nəticəsini buna bənzədirəm.
Sanki gerçəkmiş kimi... Gerçək bildiyimizi yalanlayır. Əslində hamımızın şüuraltında bu var. Baxın, bir an olur ki, insan o an bu yalanı dərk edir, amma bu dərkimiz uzun sürmür. Çünki həyatda bizim necə deyərlər başımızı qatan çox şey var.
Axirətdən söz düşmüşkən, çox zaman ölüm üçün yaşadığımızın da fərqinə varmırıq. Elə hər birimiz cənnəti istəsək də kimsə ölümü istəmir. Sizə elə gəlirmi ki, arzularımız da belədir, yəni onu istəyirik, amma uğrunda nə isə etmirik. Razısınızmı?
- Ölümü unutmuruq əslində. Sadəcə maddi aləmə o qədər aludə oluruq ki, ondan ayrılmaq qorxusu ilə ölüm gerçəkliyini unutmağa, yaddan çıxarmağa çalışırıq. Ən kiçik "təhlükədə" belə ölüm fobiyası bizi sarsıdır.
Arzuya gəlincə isə onun uğrunda nə isə etmiriksə, demək ya o arzu əslində arzu deyil, ya da biz onu gözümüzdə həddən artıq "şişiririk" və biz onu əldə edəcək qədər güclü olmadığımızı düşünürük.
Unutmayaq: həyat elə belə həyat deyil. Elə belə olsa idi ALLAH bizə ən ali yaratdığı varlıgına bu həyatı layiq görməzdi. Onun bizə dəyər verib ən yaxşısını layiq gördüyünü bilmək lazım və özümüzə də o dəyəri verib layiq olduğumuzu analiz edib qiymətləndirmək, layiq olduğumuza layiq olmağımız lazımdır.
Deyir, getmə, gəl. O-na doğru gəl, ALLAHA doğru gəl. Getməkmi, yoxsa gəlməkmi? Hansını seçərdiniz?
- Getmək də, gəlmək də istiqamətin uyğunluğundan və doğurluğundan, yanlışlığından asılıdır. Hər ikisi də yararlıdır. Əsas hərəkət etməkdir. ALLAHa çatacaqsa o yola getmək də, gəlmək də birdir mənim üçün.
Ümumiyyətlə, ölümümüzə hazırırlıq üçün nə isə addım atmalıyıqmı?
- İstəsək də istəməsək də ölümə doğru gedirik. Amma ona hazırlıq bizim dünyanın yuvarlaq olduğunu qəbul edib, etməməkdən asılıdır.
Sizcə dünyanın yuvarlaq olduğunu söyləyənlərmi uğurlu, yoxsa düz olduğunu söyləyənlərmi?
- Dünyanın yuvarlaq olduğunu düşünmək daha insanı keyfiyyətlər aşılayar bizə. Çünki nə edərik onunla mütləq qarşılaşarıq. Ya özümüz, ya da ailəmiz, sevdiklərimiz bizim etdiklərimizin nəticəsi ilə mütləq qarşılaşar. Özünə pislik etmək istəməyən insan, uğurlu olmaq istəyən insan başqasına da pislik etməz, uğurunu istəyər, yardım edər.
Bəs niyə dünyanın yuvarlaq olduğunun fərqində deyilik? Ümumiyyətlə, dünya dönməzsə nə olar?
Dünyanın yuvarlaq olduğunun fərqində olduğumuzun fərqinə varmaq istəmirik.
Yeri gəlmişkən, Sizə görə, doğru və gerçək arasındakı fərq nədir? Sizcə, doğru hardadır?
- Doğru gözlə gördüyümüz yoldur. Gerçək isə o yolun görmədiyimiz sonu. O yolu gedərsək gerçəyi görərik, ona çata bilərik.
Bəs, gerçək olan kəsinlikmi?
- Kəsinlik mənim üçün hər zaman gerçək deyil və ya hər gerçək hər zaman kəsin deyil. Hər insanın baxış bucağı fərqlidir. Kimisinə görə gerçək olan bir başqasına görə olmaz. Və ya kimisi kəsin bildiyi bir şeyi digərinə görə kəsin olmaz. Nisbi bir qavramdır hər ikisi də.
Nədən gerçəklərdən dəli oluruq ki? Sanki gerçəklər bizi şaşırtır.
- Çünki yanlış yoldan getmək daha asan olur. Dönüb dolaşıb özümüzə zərər verəcəyimizi qəbul etsək gərək çətin yolardan keçməyi qəbul edək. Bizlər "tənbəl" olduğumuzdan hər şeyin asanını seçirik. Halbu ki, əziyyətlə qazanılan daha dəyərli olur. Onu nəyin bahasına olur-olsun itirməməyə çalışarıq, itirmərik də.
Sizcə ceyranın gözündə aslan sevimli ola bilərmi?
- Yalnız o zaman ola bilər ki, ceyran aslanın gözündə şikar olmasın, o aslan ceyranın gözündə ən sevimli ola bilər.
Bəs gözlərin davamlı açıq olması tavanın nə işinə yarayar?
- Gözlərin davamlı açıq olması tavanın tavan olmasından əlavə, həm də sirdaş olmasını anlatar. Gözlərin davamlı açıq olması insanın həddən artıq fikirli, çıxılmaz vəziyyətdə olmasıdır
Bu yaxında Türk dostlarımdan biri söylədi ki, insanın çalışmasını sürdürəməsini, uğurları qədər əngəlləyən başqa heç bir şey yoxdur. O deyirdi ki, uğurlar sürəkli təsdiq edilməni və aşılamayı gərəktirir.
Bunun önünə necə keçməliyik?
- Uğuru uğur oldugu üçün deyil, uğuru doğru edilənlə, insanlığa xeyir, fayda düşüncəsi ilə qəbul edərsək, o zaman nə tərif gözləmərik, nə də çalışmamız yavaşlamaz. Əksinə daha çox çalışar daha cox təvazökar olarıq və mütləq bunun verdiyi vicdani rahatlıq bizi zənginləşdirər.
Uğuru bir tək hansisa işlərdə görmək doğru olmaz məncə. Bizim dünyaya gəlişimiz bir ugurdur özlüyündə. Milyonlarla hüceyrədən seçilən biz elə ugurun ən böyüyüdür,
Bəs, “Ruh keçmişimizdir və yeni doğanların ruhu yoxdur” cümləsi ilə razısınızmı?
- Ruh dediyimizi əslində mənəviyyat olaraq qəbul edirəm. İnsanın mənəviyyatı zamanla ya zənginləşir ya da heç olmur. Ruhsuz insan dediyimiz bir şey olur.
Günəş doğarmı, yoxsa batarmı?
- Günəşin doğması bir dünya, batması başqa bir dünya. İkisi də olar. Önəmli olan onun doğmasını da batmasını da zövqlə izləmək və ona qollarını açmaq.
Bəs doğan arzularımız nə zaman batar? Misal üçün, arzularımız qayaya dəydiyində batarmı?
- Arzular batmır. Sadəcə biz çətinliklə qarşılaşdıqda onu məhv etməyə çalışırıq. O isə gizlənir və bir müddət sonra təkrar başqa bir qiyafədə ortaya çıxır.
Niyə qayaya dəyər bəzən arzularımız? Ümidlərin qayaya dəyməsi nə demək?
- Hər nə qədər desək də ki, ümid qırıldı, yox artıq desək də ümidlərin qırılmadığına belə ümid edərik. Ümidsiz kimsə yaşaya bilməz. İnsan həyatının mənbəyi ümiddir.
Həmişə müsbət nəticə əldə etmək üçün nələrsə etməyimiz lazımmı?
- Müsbət nəticələr əldə etmək üçün mənfi nəticələrdən qaçmamaq ən maraqlı və doğru yoldur. Bu həyatda yaşayırıqsa, mənfini də, müsbəti də öyrənmək, mənimsəməyi bacarmalıyıq. Mənfi nəticələrlə üzləşməkdən nə qədər qaçsaq müsbət nəticələr bir o qədər bizdən uzaqlaşar. Dağın zirvəsinə çıxmaq üçün düz yollardan deyil, daşlı-kəsəkli, hündür-hamar yollardan keçirik. Yıxılmaq, yarı yolda qalmaq və bu kimi baqa mənfi nəticələrdən qaçsaq dağın zirvəsi bizə elə xəyal kimi qalar. Halbuki elə bu mənfi nəticələri gözə alaraq o yolu cəsarətlə qalxsaq o yol bizə düşündüyümüz qədər qorxulu, təhlükəli olmaz. Zözvqlə etməyimiz çox vacibdir.
Yeri gəlmişkən acının sevinci varmı? Varsa özümüzü necə hazırlamalıyıq acı günlərə ki, acımız da sevinc olsun?
- Sevincə nə qədər qapı pəncərə açırıqsa, acıya da bir o qədər açmalıyıq. Bir fikir var mənim ağlımda. Hər anımda onu düşünürəm: acı da sevinc də, xəstəlik də sağlamlıq da insan üçündür. Bu həyatda hər şey insana xidmət üçündür. Mətbəx kimi. Mətbəxdə lazımsız heç bir şey olmaz. Hər birindən istifadə edilər. Bu gün qaşıq lazım olar sabah çəngəl, bıçaq... Birini atsaq sabah gərək olduğunda "şaşırarıq".
Bəs acını sevincdən çox sevmək nə demək?
- Acıları da sevincləri də bərabər sevmək lazım. İkisinin də haqqını vermək lazım. Amma acını sevincdən daha çox sevmək çox yaxşı deyil. Hətta mazoxistlik kimi bir şeydir.
Acının da sevinci, sevincin də acısı var. Və bu məncə sevincdə acını, acıda sevinci unutmadığımız üçündür.
Çox zaman insanlar nədən melodiyaya uyğun rəqs edə bilmirlər? Ümumiyyətlə, melodiyaya uyğun rəqs etdiyiniz günlər çoxmu oldu?
- Melodiyaya uyğun rəqs etdiyim zamanlar çox-çox az olur. Uşaq ikən qeyri-ixtiyari bu melodiyaya uyğun rəqs edirdim. Çünki sanırdım ki, başqa cür olsa, mən böyümərəm, sabah gəlməz. Həmişə olduğum kimi qalaram. Böyüdükcə anladım ki, yalnız melodiyaya uygun rəqs etmək yetmir, yeni rəqslər edib yeni melodiyalar yaratmazsan, onu hiss etməzsən, elə olduğun kimi olduğun yerdə qalarsan. Və düşünürəm ki, vacib deyil ki, mövcud melodiyaya uygun rəqs edəsən. Bacarırsansa, yeni rəqslər et və öz melodiyanı yarat. O həyatın melodiyasıdır, yaradacağın isə sənin öz melodiyandır.
Bəs sizcə, uğurun rəngi, dadı, qoxusu, səsi, görüntüsü necədir və ona toxunmaq nə zaman mümkündür?
- Uğurun rəngi, dadı, qoxusu, səsi və görüntüsü yalnız və yalnız sevgidir - ALLAHın, insana bəxş etdiyi həyat və insan sevgisi. O sevgiyə toxuna bilmək şansı dünyaya gəldiyimiz gündən, hətta ana bətnində var olduğumuz zamandan verilir bizə. Və özümüzü dərk etdiyimiz zamanda ona mütləq toxunuruq. Çünki hər şey əslində insanın özünü dərk etməsindən başlayır.
Ümumiyyətlə, uğurlu biri olmaq üçün daha fərqli nə etmək, nədən başlamaq lazımdır?
- Uğurlu birisi olmaq üçün ağlında və qəlbində "Mən uğurlu olacağam və bu uğuru qazanmalıyam" fikrindən daha çox, "Mən faydalı olacağam və faydalı olmaq üçün çalışmalıyam" cümləsi əsas fikir olmalıdır. Çünki özünə, ailənə, cəmiyyətə nə qədər fayda verərsənsə, bir o qədər uğur qazanarıq.
Deyirlər, yanlışlar olmadan doğrular tapılmaz. Uğursuzluq yanlışlardanmı doğar sizcə?
- Yanlışların içində mütləq bir doğru var və o doğru bizi uğura aparar. Qaranlıqda şam işığı ilə yolu tapmaq kimi bir şey.
Apardığınız mübarizədə uğursuzuqlarla üzləşəndə nə edirsiniz?
- Uğursuzluğun nədən qaynaqlandığını araşdırıram. Mütləq hardasa bir eqoistlik etmişəm və bu mənim uğursuzluğuma səsbəb olub. Çünki insan "eqo"su faydalı olmağa imkan vermir.
Ümumiyyətlə, insan yıxılmaqdan qorxsa idi, uşaq ikən atdığımız ilk addımda ilk yıxıldığımızda qalxa bilməzdik. Yeriməkdən qorxardıq, addım atmazdıq heç.
Sizcə, uğurlu olmamızı kim müəyyənləşdirir? Ümumiyyətlə uğurun başlanğıcı və sonu varmı?
- Bizim uğurlu olub-olmamağımız üçün "şəraiti" ilk öncə valideyn yaradır. Uşaq valideynindən sevgi, dəyər və "fərqindəlik" görürsə onun uğurlu gələcəyinin başlanğıcı və təməli qoyulur deməkdir. Sonu isə "sonsuzdur”.
Hər insanda bir istedadın olduğunu söyləyərlər, bunu necə üzə çıxarmaq olar sizcə?
- ALLAH insanı tam mənası ilə mükəmməl yaradıb, yanlışı-doğrusu, yalanı-həqiqəti, çirkinliyi-gözəlliyi, bacarığı-bacarıqsızlığı... Mütləq bir bacarıq vardır. Bəlkə də cəmiyyət üçün kənardan faydasız görünə bilən bir bacarığı doğru yönləndirməklə cəmiyyətin ən faydalı insanını qazanmış olarıq. Bu bacarığı üzə çıxarmaq öncə valideyn, sonra isə müəllimlərin üzərinə düşür. Həssaslıq və diqqətli olmaq, uşaqlara fərdi yanaşmaq və iç dünyalarını görmək yetərlidir.
Ümumiyyətlə, uğur psixologiyası nədən ibarətdir?
- Uğur psixologiyası özünü tanımaq, özünə inam, məqsəd, niyyət. Və bütün bunları edə bilmək üçün analitik baxış. Hər insanda analitik bacarıq var. Sadəcə bu bacarığı inkişaf etdirmək gərək.
Bəzi gənclər bir işə başlayanda “Düşün, tətbiq et və nəticələndir” prinsipini unudurlar. Yəni, onlar düşündüklərini ya tətbiq etmir, ya da nəticələndirmirlər. Bu problemlə üzləşənlərə nə söyləmək istərdiniz?
- Özünün nə istədiyini və nə edə biləcəyini bilən insan düşündüyünü tətbiq edə və nəticələndirə bilər.
Qarşısındakına “əhəmiyyətlisən” mesajını verməkdə çətinlik çəkənlərə nə söyləmək istərdiniz?
- "Əhəmiyyətlisən" mesajını verə bilmək üçün, özünlə yanaşı hər insanın əslində əhəmiyyətli olduğunu qavraması yetər.
Uşaqlardan söz düşmüşkən, sizcə, övlad tərbiyyəsi zamanı daha çox nələrə diqqət etmək lazımdır ki, uşağımız uğurlu birisi kimi yetişsin?
- Türk psixoloq var, çox sevdiyim, dəyər verdiyim. Onun bir cümləsi var "İnsanın ana vətəni böyüdüyü torpaq deyil, onun uşaqlığıdır”. Bu cümlə demək olar ki mənim şüarımdır.
Övlad tərbiyəsi zamanı valideynlər nə tabe edən, nə də tabe olunan olmalıdır. O nə kölə, nə də şahdır. Onu tanımaq, hiss etmək, güvənini qazanmaq və güvənmək.
Uğura götürən yolda Sizcə insanların ən güclü silahı nədir?
- Özünəgüvən.
Uğurun yaşı olur yoxsa başı, nə düşünürsüz?
- Uğurun nə yaşı, nə də başı var. Uğurun yolu var…
Fərqliliyiniz və fərdliliyiniz haqında nə deyə bilərsiz? Nəyə görə siz sizsiniz?
