Özəl Şuşa
6 il
bundan əvvəl rəhbərlik etdiyim QHT-nın xətti ilə 30-dan artıq xarici
ölkədən olan tərəfdaş həmkarlarımızla "Şuşaya Azadlıq” beynəlxalq
ictimai dəstək kampaniyasına başladığımız zaman da həm yerli, həmdə
əcnəbi arenada bu sualı çox ünvanladılar: "nədir bu şəhərin əhəmiyyəti,
özəlliyi ki, siz onun adı ilə ayrıca böyük bir beynəlxalq kampaniya
aparırsız, olmaz ki, bu işi Qarabağ tədbirləri çərçivəsində həyata
keçirəsiz?”.
Təbii ki, bu suala hazır idik, tutarlı və
əsaslandırılmış şəkildə və böyük marağa səbəb olan formada bunu
cavablandırdıq və xüsusilədə, əcnəbilər həqiqətən Şuşaya, onun
mədəniyyətinə, mədəni irsinə, sülh, tolerant və multikultural
genetikasına bağlandılar. Bunun real nəticəsi olaraq həmin ildə artıq
tarixin arxivinə qovuşan 8 may işgal günü ərəfəsində 30 Avropa ölkəsinin
QHT sədri rəhbərlik etdikləri təşkilatlar adından rəsmi bəyanat
verərək, Şuşanın Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalını
pisləməklə yanaşı, bu şəhərin zəngin mədəniyyətinin, mədəni irsinin və
sülhpərvər təbiətinin ermənilərin vandalcasına dağıtdıqlarını öz
ölkələrinin sosial medialarında açıqlayaraq, Bakıda mühüm beynəlxalq
toplantıya qatıldılar.
Çoxları və bizlər üçün də hesab
olunurdu ki, xaricilərin bu Şuşa sevgisi bəlkədə Bakıya gəlmək, buraları
görmək, gəzmək üçün atılan ötəri bir addım olacaq və bir müddətdən
sonra maraq itəcək.
Amma səmimi deyim, Şuşa adı, Şuşa fəaliyyəti, Şuşa özəlliyi özünü doğrultdu və davamlı etdi.
Tam
ciddiliyi ilə deyirəm heç bir maddi qarşılıq güdmədən beynəlxalq
tədbiriə qatılan əcnəbi tərəfdaşlarımız 11 Avropa ölkəsində "Şuşaya
Azadlıq” kampaniyası təşkil etdilər və özəl Şuşa, onun mədəni dəyərləri
və irsinin qorunması üçün çağırışlar etdilər.
Bir maraqlı
məqam da o oldu ki, "Şuşaya Azadlıq” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində
təşkil etdiyimiz loqo müsabiqəsinin qalibi də Gürcüstan QHT rəhbəri
oldu və bu fədakar şəxs həqiqətən sanki azərbaycanlı, qarabağlı kimi bu
qədim şəhərin mədəniyyətini, mədəni irsini və gözəl Xarıbülbülü və
ümumilikdə özəl Şuşanı gözəl təsvir etdi.
Bax budur Şuşanın özəlliyi ki, o bizə məxsus olan əbədi özəllik artıq bəşəri miqyasa keçmişdi.
Sülhpərvər, birgəyaşayışlı və tolerant Şuşa
270
il bundan əvvəl qədim Azərbaycan Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli Xan
tərəfindən yüksək bir coğrafi ərazidə şəhər-qala kimi qurulan Şuşanın
gözəl və nadir təbiəti ilə yanaşı mədəni və sülh genetikası da Qafqaza
və bütün regiona dərin izlərlə hopmuşdur.
Hələ XIX əsrin
əvvəllərində baş verən Qacarlar İranı – Çar Rusiyası müharibəsində Şuşa
sülh çağırışı ilə hərbi əməliyyatların tez dayandırılmasına və bölgədə
əmin-amanlıqla birgəyaşayışın təmin olunmasına dəstək oldu.
Şuşa
XIX əsrin 20-30-cu illərində Qacarlar İranı və Osmanlı imperiyasından
köçürülən 10 minlərlə erməni ailəsinə böyük mehribanlıqla qucaq açmaqla,
onlarla (gəlmə erməni əhalisi ilə) aborigen Qarabağ əhalisinin
(Azərbaycan türklərinin) tolerant və sülh şəraitində yaşamasına da
mərkəzlik etdi.
Şuşa sülh və birgəyaşayış təminatından da
irəli gedərək, erməni əhalisinin Qarabağda yerləşdiyi kiçik kənd və
qəsəbə icmalarına muxtar idarəçilik (məliklik) hüququnu da tanıdı, özüdə
XIX əsrdə!
XX əsrin əvvəlində, 1919-cu ildə Şərqdə ilk
demokratik və dünyəvi respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
dövründə Qarabağda olan erməni əhalisinin daşnak təhriki ilə üsyan və
separatçı çıxışlarının sülh, barış və dinc yolla həllinə yenə Şuşa ev
sahibliyi etdi.
Azərbaycanda bolşevik işğalı ilə qurulan
sovet respublikasının ilk illərində də Şuşa sülhpərvər, dinc,
birgəyaşayış və konsensus siyasətinə sadiqliyini nümayiş etdirdi və
Qarabağda erməni və azərbaycanlı əhali üçün yüksək özünüidarəetmə
muxtariyyət statusu qazandırdı və güzəşt olaraq öz inzibati mərkəz
rolunu da erməni əhalisinin daha çox məskunlaşdığı Xankəndinə ötürdü.
Mədəni və mədəni irsli Şuşa
Şuşanın
mədəniyyət, musiqi və mədəni irs mərkəzi olması təkcə Azərbaycana bağlı
lokal məsələ deyil, o bütün Qafqaza aiddir regional mədəni sistemdir.
Şuşa
ona görə Qafqazın musiqi beşiyi adlanır ki, burada yaranan və
formalaşan Azərbaycan Qarabağ muğam və xanəndəlik məktəbi bütün Qafqaz
bölgəsində mədəni hakim idi. Bu məktəbin nümayəndələri Qafqazın bütün
yaşayış məntəqələrində mədəni irs və dəyərləri gözəl təbliğ edirdilər.
Cənubi
Qafqaz Rusiya imperiyasının tərkib hissəsi olduqdan sonra inzibati
mərkəz olan Tiflisdə baş verən istənilən mədəni yenilik özünü ilk
növbədə Şuşada göstərirdi.
Tiflisdən sonra ilk klassik teatrın Şuşada qurulması da məhz onu Qafqazın mədəni mərkəzinə çevirən amillərdəndi.
Azərbaycan
ərazisində müasir tipli ilk ümumtəhsil məktəbinin Şuşada açılması da
Qafqaz mədəni və mədəni irs mərkəzi statusunun bu şəhərin etalonu kimi
qiymətləndirilir.
XIX əsrdə Avropada ilk hüquq və siyasi
elmlər üzrə ali təhsil alan, Qərb dəyərlərini yaşadan və 5 əcnəbi dildə
sərbəst danışan Əhməd bəy Ağaoğlunun da Şuşa mədəni məktəbinin
nümayəndəsi olmasıdan və Qarabada ilk kitabxananı yaratması da Şuşa
mədəni irsimizin zənginliyindəndir.
XIX və XX əsr mütərəqqi
Avropa və Qərb dəyərlərinin Şuşa və onun ziyalılarının timsal və
fəaliyyətində büruzəsi şəhərin Qafqazın mədəni mərkəzi kimi müqayisə
olunmazlığını göstərirdi.
Əsrlərlə məscidlər, İslam abidələri
ilə yanaşı, pravoslav və qriqorian kilsə və abidələrinin də bərabər,
yanaşı fəaliyyət göstərməsi Şuşanın Qafqazın mədəni irs mərkəzi olması
ilə yanaşı bu çoxkonfesiyalı mədəni irsləri qoruyub yaşadan
multikultural Azərbaycan şəhəri olduğunu təsdiq edir.
Milli
və bəşəri mədəni dəyərləri özündə canlı yaşadan Şuşa komunist ideoloji
basqılarına rəğmən sovetlər dövründə də Azərbaycana rəhbərlik etmiş,
Milli lider Heydər Əliyevin böyük xidmətləri ilə Qafqazın mədəni və
mədəni irs mərkəzi statusunu qorudu və onu hətta bütün post-sovet
məkanına yaydı.
1990-1991-ci illərdə Şuşada keçirilən musiqi
festivalı beynəlxalq status alaraq, Sovetlər Birliyi məkanını da
adlayaraq dünyanın bir mədəni tədbir hadisəsinə çevrildi.
Mədəniyyətlər paytaxtı Şuşa
Hər
zaman mədəniyyətə, mədəni irsə və mədəni dəyərlərin yaşadılmasına böyük
önəm verən Azərbaycan xalqı, dövləti və onun rəhbərliyi bu ənənəsini
azad Şuşanın timsalında bir daha təsdiq etdilər.
Qafqazın
mədəniyyət və musiqi beşiyi olan Şuşanın işğaldan azad olunmasından
dərhal sonra Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev bu qədim şəhərin
milli və bəşəri mədəni dəyərlərinin qorunması və yaşadılması üçün bütün
dünyaya bir çağırış etdi.
Şuşanın, onun mədəni irsinin təkcə
Azərbaycan xalqına aid olmadığa səs verən beynəlxalq təşkilatlar dərhal
öz qərarlarını açıqladılar:
Şuşa İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı elan edildi.
Şuşa Türk Dünyasının Mədəni Paytaxtı elan edildi.
Şuşa Azərbaycanın Mədəniyyət Paytaxtı elan edildi.
Bəlkə
də bu siyahıya yeniləri də əlavə olunacaq. Amma ən azından bu
məsuliyytli və şərəfli mədəniyyətlər paytaxtı statusunu daşıyacaq Şuşa
artıq Azərbaycanın və Qafqazın mədəni mərkəzi sərhədlərini aşaraq böyük
mədəni coğrafiya yaratmaqdadır.
Mədəniyyət hər zaman sülhə
xidmət edir, illərdir sülhə komponentlik edən mədəni Şuşa təkcə bu
statusundan deyil, sülh mərkəzi rolundan da məhrum edilmişdi.
Azərbaycan
dövləti və onun prezidenti təkcə xalqımıza deyil, bütün sülhsevər
bəşəriyyətə mədəniyyətlər paytaxtı Şuşanı azad qaytardı ki, bu
mədəniyyət bundan sonra da yüz illərlə sülhə, təhlükəsizliyə, dinc və
mehriban birgəyaşayışa xidmətetsin.
Azadlıq, sülh və mədəniyyət rəmzli "Xarıbülbül”
Məhz
Qafqaza məxsus olan endemik "Xarıbülbül” bitkisinin (gülünün) Şuşa ilə
bağlılığı təkcə bir təbiət sevgisi deyil, onun böyük mənəvi, mədəni və
sülhpərvər əhəmiyyəti və dəyəri 100 illərlə Azərbaycan xalqı tərəfindən
yaşadılmaqdadır.
Rəvayətə görə, Şuşa nisgili ilə uzaq bir
diyara gəlin köçən Qarabağ xanı qızının arzusuna uyğun "Xarıbülbül”
bitkisi gətirilib əkilsədə o başqa torpaqda bitmir və sanki hər ikisi də
(xan qızı və gül) qəfəsdə olanlar kimi qısa müddətdə uzaq diyarda tələf
olurlar.
Ona görə Azərbaycan xalqı hər zaman "Xarıbülbül”ü
azad, Şuşanın rəmzi və bu torpağın əbədi sahibi kimi qorumuş və gələcək
nəsillərə də bu ənənəni layiqincə ötürmüşdür.
Azərbaycan
xalqı əsrlərlə "Xarıbülbül” deyəndə Şuşanı, Şuşa deyəndə "Xarıbülbül”ü
zəncirvari bağlı mədəni bir vahid kimi qəbul etmiş və bu yazılmamış
qaydanın pozulması ilə barışmamışdır.
Buna görədir ki,
1992-ci ilin mayın 8-də Şuşa Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən
işğal olunanda və 28 il şəhər işğalda qalanda Azərbaycan xalqı deyirdi:
"Xarıbülbül”ümüz qəfəsdədir, o, öz əzəli sahibini gözləyir, onu azad
etsin, azad yaşatsın, ona mədəni həyatı qaytarsın.
Belə də
oldu, 28 ildən sonra Azərbaycan xalqı və ordusu, öz məğrur, müzəffər
lideri İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ölkəmizə qarşı başlanan
Ermənistan işğalına qarşı apardığı sülhəməcburetmə əməliyyatı ilə Şuşanı
– "Xarıbülbül”ü azad etdi.
Artıq "Xarıbülbül” – Şuşa azaddı, "Xarıbülbül” azad böyüyür, azad açır, azad nəfəs alır və azad da yatır.
Budur "Xarıbülbül”ün əhəmiyyəti, budur "Xarıbülbül”ün mədəni dəyəri.
"Xarıbülbül” Şuşasının sülh çağırışı
İşğal
dövründə bütün mədəni və mədəni irs dəyərləri məhv edilən və qanunsuz
dəyişdirilən Şuşa yenidən "Xarıbülbül”lə öz əvvəlki və əzəli mədəni
statusunu bərpa etməyə başladı.
Azərbaycan Prezidenti cənab
İlham Əliyevin qısa vaxtda 3 dəfə Şuşa səfərinə getməsi, çətin iqlim və
coğrafi şəraitdə Şuşa mədəni simasının bərpasının aparılması böyük
qəhərəmanlıq və mədəniyyətə və mədəni irsə verilən tarixi qiymətdir.
Qafqazın
mədəniyyət mərkəzi olan Şuşanın bütün İslam və Xristian mədəni irs
abidələrinin yüksək peşəkarlıqla bərpası, şəhərin sülh, birgəyaşayış və
multikulturalizm tərzinə sadiqliyinin bir daha göstəricisidir.
"Xarıbülbül”
musiqi festivalı ilə Şuşaya qayıdan çoxmədəniyyətli Azərbaycan bir daha
bu barış şəhərindən dünyaya sülh çağırışı etdi.
"Xarıbülbül” festivalı regionda sülh, təhlükəsiz və tolerant qonşuluğun davam etdirilməsini irəli sürdü.
Sülh,
birgəyaşayış və mehriban dinc yaşamı təbliğ edən "Xarıbülbül” musiqi
festivalında Azərbaycanda yaşayan müxtəlif etnik və mədəni qrupların
fəal iştirakı bir daha onu təsdiq etdi ki, ölkəmizin erməni əhalisi də
bu imkanlardan faydalana bilər.
Azərbaycan Prezidenti cənab
İlham Əliyevin də Şuşadan - "Xarıbülbül”dən dünyaya, layiqli
vətəndaşlarımız ola biləcək Qarabağ ermənilərinə və mehriban qonşumuz
olmaq istəyən Ermənistana da bir daha sülh çağırışı etməklə dövlətimizin
bu siyasətə sadiqliyini nümayiş etdirdi.
Asif ƏSGƏRLİ
Yeni Azərbaycan Partiyası
İdarə Heyətinin üzvü, politoloq
