Stalinin futbol azarkeşi olmaması məlum idi. Hətta sevimli oğlu Vasilinin HHQ klubuna rəhbərliyi də futbolu "dünya proletarlarının başçısı”na sevdirə bilmədi. "Dinamo”nun məğlubiyyətindən sonra L. Beriyanın bir neçə gün hirsli gəzişməsi isə "el atası”nın çöhrəsində istehzalı, hamının görə biləcəyi "əyri” təbəssüm yaradırdı.
1952-ci ildə Helsinkidə keçirilən olimpiadada SSRİ yığma komandasının yuqoslavlara məğlub olması "rəhbərin" bərk qəzəbləndirir, yuxusunu ərşə çəkir. Bu məğlubiyyəti Titonun qələbəsi kimi qəbul edir və nəticədə yığmanın özəyini təşkil edən məşhur Mərkəzi Ordu Komandası - OMİK ləğv edilir, bir neçə aydan sonra özü də dünyasını dəyişir.
Qeyd edək ki, o zamanlar milyonlarla azarkeş bu komandanın oyunlarını sevə-sevə izləyirdi. İdmançılar üçün Helsinki Olimpiadası çox məsuliyyətli bir yarış olduğundan SSRİ-nin futbol üzrə yığma komandası baş məşqçi Boris Arkadyevin başçılığı ilə bu olimpiadaya olduqca ciddi hazırlaşırdı. Amma komandanın tərkibi ilə bağlı məsələləri məşqçi heç də təkbaşına həll edə bilməzdi.
MK Ümimittifaq Lenin Komsomol Gənclər İttifaqının (ÜİLKGİ) keçmiş məsul işçisi və o dövrdə olimpiya nümayəndə heyətinin siyasi məsələlər üzrə müavini təyin edilmiş V.Xomuskovun xatirələrindən:
- Məndə belə bir təəssürat yaranmışdı ki, artıq komandanın əsas tərkibi müəyyənləşdikcə rəhbərliyin də azarkeşlik ehtirasları özünü büruzə verməyə başlayır. Və ona görə də hər kəs məşqçinin işlərinə qarışmaqda özünü haqlı sayırdı. Bunlar MK ÜİLKGİ-nin katibləri A.Şelepin, V.Semiçastnı, Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin sədri N.Romanov, onun müavinləri və Vasili İosifoviç Stalin daxil olmaqla ordu generalları, Beriyanın idarəsindən olan yüksək rütbəli zabitlər idilər.
OMİK-in oyunçusu əməkdar idman ustası, sonralar isə general-mayor Yuri Nırkovun "Sovet döyüşçüsü” jurnalında dərc edilmiş məqaləsində dediklərindən: "Hərçənd Arkadyev bu olimpiadanı ömrünün ciddi işi sayırdı, lakin o heç də hər şeyi həll etmirdi.”
Bəs görəsən kim həll edirdi? Onlardan biri MK ÜİLKGİ-nin birinci katibi N.Mixaylov idi. Daxilən enerjili, konkret və məmurların etirazları ilə barışmayan Mixaylov özünü idmanla bağlı məsələlərdə mütəxəssis saysa da, idmana yalnız başqalarının söylədiklərindən bələd idi. Bu amil çox vaxt idmandakı nəticələrə mənfi təsir göstərsə də, kimsə ona bir söz deməyə cürət etmirdi.
Hamı Mixaylova Stalinin dəstək olmasından xəbərdar idi.
Helsinkiyə yollanmazdan əvvəl idmançılar bir neçə gün iqlimə uyğunlaşmaqdan ötrü Leninqradda qalmalı olurlar. Bu ərəfədə Mixaylov futbol yığmasını bir yerə yığaraq mütləq çempion olacaqları barədə yoldaş Stalinə məktub yazmalarını təklif edir. Baş məşqçi Arkadyev təklifin qeyri-korrektiv qoyulduğunu qeyd edərək "idman-idmandır və belə turnirin nəticələrini əvvəlcədən söyləmək olmaz,” - deyir. Oyunçular susur, Mixaylov isə projector kini parlayan gözlərini hamının üzündə gəzdirərək israrlı şəkildə gözləyirdi. Bu zaman həmişə sözü üzə deyən yarımmüdafiəçi Aleksandr Petrov dözməyərək qəti şəkildə etirazın bildirir: "Var gücümüzlə çalışarıq, lakin bel bir məktubu yaza və ona imza qoya bilmərik!”
Mixaylov çox zilə qalxdığını anlayıb daha təkid etmədən çıxıb gedir.
Futbolçular Olimpiadada ilk görüşlərini Bolqarıstan yığması ilə keçirir və qələbə qazanırlar. Lakin onların bu sevinci uzun sürmür. Belə ki, çox keçmədən komandaya bildirirlər ki, onlar 1/8 finalda Yuqoslaviya yığması ilə qarşılaşacaqlar. Olimpiya nümayəndəliyinin rəhbərliyinin dərisinə bu xəbərdən vic-vicə düşür: "Görəsən, uduzsaq necə olacaq? Özü də münasibətlərimiz pozulmuş Titonun komandasına?…”
Haşiyə:
1944-cü ilin sentyabrında İosip Bpoz Tito ilə Stalinin ilk görüşü baş tutur. Bir il sonra, sentyabrın 9 – da İosip Tito faşizm üzərində qələbə münasibətilə "Qələbə” ordeni ilə təltif olunur. Kim düşünə bilərdi ki, iki il sonra İosif Stalin qəhrəman kimi şərəfinə badə qaldırdığı İosipi "tpotskiçi”, daha sonralar isə "qatil və şpion” adlandıracaq.
Stalin İosip Titodan söhbət düşən kimi: "Onun xalq qəhrəmanı səviyyəsinə qalxmağında SSRİ mühüm rol oynayıb. Biz yuqoslav partizanlara 155 min tüfəng, 38 min avtomat, 16 min pulemyot, 6 min minomyot, 50 təyyarə və 70 tank vermişik”, - deyirdi.
1948-ci ildən başlayaraq Tito Stalinin dediklərini saya salmır, sovetlərdəki kimi zor gücünə koorperasiya yaratmağın isə tam əleyhinə gedirdi. Bütün dünyanın Stalinə pərəstişi dövründə, böyük qələbədən üçcə il sonra "böyük qardaşa” " yox” demək…?!
Biabırçılıq! Və sovet mediasında Titonu tənqid edən yazılar peyda olmağa başlayır.
Olimpiya futbol yığmasının məğlubiyyətindən sonra Stalinin yuxusu ərşə çəkilir. Bunu yaxşı anlayan qələm ustaları "El atası”nın "bığları altından” keçməyə, sədaqətlərini nümayiş etdirməyə can atırlar…
Bir neçə il əvvəl haqqında qəhrəman kimi mədhiyyələr yazılan İosip Tito indi "Bpoztitotka” adlandırılır, Uoll Sitritin adamı, cəllad kimi təqdim olunurdu.
Старается Тито
И вся его свита,
Чтоб были довольны
Тузы Уолл-стрита.
Sepgey Mixalkov Titoya həsr etdiyi "satirik portret”idə yazır:
Жаждой зла наполнен туго,
Патентованный бандюга.
Он всех подряд повесить рад,
Законченный дегенерат.
Moskva güman edirdi ki, İosipin yan-yörəsindəkilər tezliklə onu devirəcəklər. Lakin bu ümid özünü doğrultmadı. Yalnız Kremlin kreaturası Xebranq və onun bir neçə əlaltısı bu fikrə düşürlər. Az sonra onları satqın kimi zindana atırlar.
1948-ci ilin əvvəllərində Stalin vəziyyəti təhlil etmək üçün Titonu Moskvaya dəvət edir. Dəvət qəbul edilsə də İosip xəstə olduğunu bəhanə gətirərək heyətə qoşulmur. O özündən əvvəlki baş katib Qerkiçin 1937-ci ildə Kremlə çağırıldıqdan sonra bir daha geriyə qayıtmadığını yaxşı bilirdi.
Qəbulda Stalin Yuqoslaviya, Bolqarıstan və Albaniyadan ibarət yeni bir federasiya yaratmaq təklifini irəli sürür. Lakin bu təklif qəbul olunmur. Nəticədə qarşıdurma daha da güclənir. N. Xruşşovun sözlərinə görə, Stalin əmin idi ki, onun qəzəbi Titonu diz köçməyə məcbur edəcək. "Barmağımı tərpədərəm, Tito məhv olar” – deyirdi dünya proletarlarının rəhbəri.
Stalin ipə-sapa yatmayan İosipi "əbədi istirahətə” göndərmək haqqında MQB-yə tapşırıq verir. Ministrin müavinləri Epişev, Ryasnoy və Savçenko aksiyanı yerinə yetirmək işinə girişirlər. Müxtəlif variantlar araşdırılır və Meksikada yaşayan, Trotskiyə sui-qəsd dəstəsinin üzvü "Maks” ayamalı İosif Qriquleviçi Moskvaya çağırırlar. "Maks” Kosta-Rika Respublikasının Vatikanda səfiri idi və Titonun həndəvərində fırlananların arasında kifayət qədər tanışları vardı. Planlaşdırılmışdı ki, Qriquleviç Titonun iştirak edəcəyi qəbullardan birində xüsusi mexanizmlə "ağ ciyər çumalı” bakteriya dozasını otağa buraxsın.
Həmin planı Stalin 1953-cü ilin fevralında general Sudoplatovla müzakirə edirlər…Daim qəzəbli, daim fikirli gəzən İosif Stalin gecələr yuxulaya bilmirdi. Bir neçə həftə sonra, martın 5 – də Stalin dünyasını dəyişən kimi sui-qəsd planı ləğv olunur.
Qayıdaq komandanın məğlubiyyətinə:
Finlandiyada hamı səbirsizliklə "Stalin – Tito” matçının başlanacağı anı gözləyirdi. Qəzetlərin manşetləri yalnız bu iki komandanın futbolçularının fotolarını dərc etməklə ajiotajı daha da gücləndirirdilər.
... Nümayəndə rəhbərliyindən kimsə siyasi motivlərə görə oyundan imtinanı təklif edir. Moskva ilə əlaqə saxlanıldıqdan sonra oradan belə bir qəti əmr daxil olur: "Oynamaq və qələbə qazanmaq!”
Lakin uğur psixoloji gərginlik içində meydana çıxan futbolçulardan yan keçir və onlar birinci oyunu 5:5 hesabı ilə başa çatdırırlar. Ertəsi gün, təkrar qarşılaşmada isə... 1:3 hesabı ilə məğlub olurlar.
Matçdan dərhal sonra futbolçuları nümayəndə heyətinin qaldığı "Otaniemi” adlanan yerə gətirirlər. Onları şəhərə buraxmırlar və həmin axşam Moskvaya göndərirlər.
Avqustun 5-i Olimpiadanın təntənəli bağlanışı olur. Ertəsi gün isə nümayəndə heyətinin rəhbərliyi Kremlə çağırılır
Bu iclası sonralar N.Romanov özünün "Olimpə gedən çətin yollar" kitabında təsvir edir: "Məhkəmə prosesinə bənzəyən iclas Q.Malenkovun rəhbərliyi altında keçdi. Stalin orada iştirak etmirdi. O, bərk qəzəblənmişdi və iki gün idi kabinetdən bayıra çıxmırdı. "Hakimlər” arasında MK ÜİLKGİ-nin katibi Mixaylov da vardı. Olduqca aktiv çıxış edən Beriya hər barədə xəbərdar olduğunu nümayiş et
dirirdi. O, öz qəzəbini futbolçuların üzərinə yönəldir, baş məşqçi Arkadyevi "qoja kaftar” adlandırır, nalayiq sözlərlə təhqir edirdi. Sonra Malenkov Stalinin yanına iclasa yollanır və hamıya Bədən Tərbiyəsi Komitəsində cavab gözləmək əmr olunur. Qərar gecəyarısı daxil olur: "OMİK komandasının fəaliyyətinə xitam verilsin!”
Məsələni Stalin həll etmişdi.
Nəyə görə OMİK-i ləğv etdilər?
Deyilənlərə görə, Beriya yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək öz sevimli "Dinamo” klubunun ən güclü rəqibdən yaxa qurtulmasına nail olur.
Bu hadisədən bir neçə il sonra komandanın keçmiş rəisi polkovnik Zaytsev xatırlayır ki, Romanov onu komitəyə çağıraraq komandanın buraxıldığı barədə məlumatlandırır. Zaytsev bunun səbəblərini soruşduqda isə belə bir cavab alır: "Siz hərbçisiniz, özünüz də başa düşməlisiniz ki, əmr əmrdir.”
1953-cü ilin yanvarında, məğlubiyyətdən 6 ay sonra futbol üzrə keçirilən Ümumittifaq elmi-metodiki konfransda Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin sədr müavini K.Andtiyanov yekun sözü ilə çıxış edir:
- Yoldaşlar, görün, zəhmətkeşlər nə yazırlar: "Çirkin Titonun yığmasına uduzan OMİK komandası nəinki özünü, həmçinin bütün dünyada sülh uğrunda mübarizə aparan öz xalqını da rüsvay etmişdir. Biz burada nə ilə qarşılaşırıq. Belə bir təəssürat yaranır ki, bu ÇP (fövqəladə hal) məşqçilərin dövrü zaminliyinin nəticəsidir. Onlar kortəbii surətdə Arkadyevin ardınca gedərək taktikanı həlledici faktor səviyyəsinə yüksəltmişlər”.
Olimpiadanın bağlanışından 7 ay sonra isə Stalin məğlubiyyətin revanşını almadan dünyasını dəyişir.
Rusiya tarıxçisi D.Volkoqonovun fikrincə, Stalin ömründə bircə dəfə məğlub olub – İosip Broz Titoya!
(lent.az)
Bəhram Çələbi
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
