Dalay Lama Tibet Buddizmində Qeluq məktəbinin baş rahibidir. Kökü XIV əsrə qədər gedib çıxır. XVII əsrdən 1959-cu ilə qədər Dalay Lama paytaxt Lhasadan ölkəni idarə edib. Bununla əlaqədar olaraq Dalay Lamaya indi Tibet xalqının dini lideri kimi baxılır. Dalay Lamaya müraciət edərkən "Zati-müqəddəsləri” ifadəsi istifadə olunur. "Dalay" monqol dilində "okean” deməkdir və "əzəmətli”, "böyük” mənasında işlədilir. Çingiz xandan sonra hakimiyyətdə olan xanlar Dalay-xan titulunu daşıyırdılar. "Lama” (bla ma) isə sanskrit dilində "quru” sözünün ekvivalenti olaraq "müəllim” mənasını verir. İlk Dalay Lama 1391-1474-cü illərdə yaşayıb. Əsl adı Tenzin Qyatso olan 14-cü Dalay Lama isə 1950-ci ildən bu titulu daşıyır. Tenzun Qyatso Tibetin Amdo vilayətində əkinçi ailəsində dünyaya gəlib. O, ailənin 16 uşağından beşincisi idi. 2 yaşında olarkən "tulku” – 13-cü Dalay Lamanın reinkarinasiyası elan olunur. Sonradan o özünün 5-ci Dalay Lamanın ( Tibetdə onu xidmətlərinə görə, "Böyük Beşinci" adlandırırdılar) təcəssümü olduğunu deyib. Çünki uşaqlıqda 5-ci Dalay Lamanın həyatı ilə bağlı çoxlu yuxular görürmüş. 1950-ci ildə Tibetin dövlət rəhbəri olur. Həmin dövrdə Tibet Çin işğalçılarının mühasirəsində idi. 1949-cu ildə yaranan Çin Xalq Respublikası Tibeti işğal etmək istəyərkən Tenzun Qyatso 9 il onlarla sülhməramlı danışıqlar aparır. Ancaq Çin hökuməti sülhlə razılaşmayaraq minlərlə tibetlini qətlə yetirir və sonda müqəddəs paytaxt Lhasanı mühasirəyə alır. Dalay Lama Cəvahirləl Nehrunun dəvəti ilə 31 mart 1959-cu ildə Himalay dağlarını aşaraq Hindistana keçir. Hindistanda mühacir Tibet hökuməti  quran Dalay Lama o dövrdən bəri minlərlə tibetli mühacirlə birlikdə Tibet mədəniyyətini qorumağa çalışır. Dalay Lama yeritdiyi sülh siyasətinə və Tibetin azadlığı üçün apardığı sülhməramlı mübarizəsinə görə 10 dekabr 1989-cu ildə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülüb.

Müqəddəs Dalay Lamanın qəzəb və nifrətlə bağlı fikirlərini təqdim edirik.

Qəzəb və ya nifrətin hakimiyyəti altına  keçdikdə özümüzü zehni və fiziki olaraq tam hiss edə bilmirik. Hər kəs bunun fərqinə varır, ancaq heç kim qəbul etmək istəmir. Qanımızı içməyə çalışan ağcaqanadlar və birələri istisna etməklə, bütün heyvanlar bizdən qaçır. İştahamız azalır, yaxşı yata bilmirik, bəzən xəstələnirik və əgər davamlı olaraq bu vəziyyətdə oluruqsa, ömrümüzü qısaldırıq. Hara kimi?  

Deyək ki, qəzəblənə biləcəyimizin ən üst dərəcəsinə qəzəbləndik, ancaq yenə də bütün düşmənlərimizi yox edə bilmərik. Heç kiminsə buna nail olduğunu eşitmişiniz? İçimizdəki qəzəb və nifrətlə mövcud olan düşmənlərimizi uzaqlaşdırsaq belə, sabah yeniləri meydana çıxacaq.

Əsl düşmənlərimiz cəhalət, nifrət, ehtiras, qürur və bu kimi şeylərdir. Bunlar bizim ancaq xoşbəxtliyimizi məhv edə bilər. Nifrət və qəzəb ailə münaqişələrindən tutmuş böyük miqyasda olan münaqişələrə qədər dünyadakı bir çox problemin əsas qaynağıdır. Xoş vəziyyəti dözülməz hala gətirirlər. Heç bir din bu şeyləri xoş qarşılamır, bütün dinlər sevgi və yaxşılıqdan söhbət açır. Cənnət sülhün, gözəlliyin, çiçəkli bağçaların olduğu, bildiyim qədəri ilə, münaqişə və müharibənin olmadığı yerdir. Yəni qəzəbə heç cür müsbət şey kimi baxmaq olmaz.

Qəzəbə necə qalib gəlməliyik? Bəzi inşalar bunun səhv bir şey olmadığını fikirləşir. Öz zehninə baxmağa öyrəşməyən adamlar duyğularının təbiətlərinin ayrılmaz hissəsi olduğunu və onları basdırmaq əvəzinə üzə çıxarmalı olduqlarını düşünürlər. Əgər bu dedikləri doğru olsaydı, onda doğularkən heç bir şey bilmədiyimiz üçün cəhalət və təhsilsizliyin də naturamızın bir hissəsi olduğunu iddia etməyimiz lazım idi. Ancaq biz onları ortadan qaldırmaq üçün hər şey edirik və heç kim onların təbii olduğunu iddia etmir. Onda niyə eyni şeyi daha təhlükəli olan qəzəb və nifrət üçün də etməyək? Yoxlamağa dəyər.

Bir şeyləri öyrənmək bizim vaxtımızı alır və hər şeyi bilmək mümkünsüzdür. Ancaq daha az cahil olmaq yaxşıdır. Qəzəbdən tamamilə xilas olmaq heç də asan məsələ deyil. Ancaq qəzəbdən müəyyən dərəcədə xilas olub, ən aza endisəniz, əziyyətinizə dəydiyini görəcəksiniz. Təbii ki, bunun öz şəxsi məsələniz olduğunu bildirə və mənə "get öz işinlə məşğul ol”–  deyə bilərsiniz.

Psixoloqlar sizə içinizdəki qəzəb duyğusunu basdırmayıb bayıra yönəltməli olduğunuzu deyə bilərlər. Amma bu məsələ ilə bağlı araşdırmalar etməyinizi deməzlər. Qəzəbinizdəki xətaları görmək üçün özünüzü inkişaf etdirin, onun çox təbii bir şey olduğunu düşünmüş olsanız belə, onsuz daha yaxşı olacağını görəcəksiniz.

Sizi dağıdıcı reaksiyalar verməyə məcbur edən vəziyyətlərdən mümkün qədər uzaq olmağa çalışın. Buna baxmayaraq reaksiya verirsinizsə, özünüzü itirməməyə çalışın. Sizi əsəbiləşdirmək məsələsində bacarığı olan birini tanıyırsınızsa, o adamın həmin tərəfini yadınızdan çıxarın və ona fərqli rakursdan baxmağa çalışın.

Düşmən olaraq gördüyümüz insanlar, hər halda, doğulduqları gündən bəri  bizimlə düşmən deyildilər. Bəzi düşüncə və davranışlarının nəticəsində bu vəziyyətə gəliblər. Bu vəziyyətə gəldikləri vaxtdan bəri biz onları "düşmən” adlandırdıq. Bizə baxış bucaqlarını bütünlüklə dəyişmiş olsalar, bu dəfə də "dost” ola  bilərlər. Ona görə də eyni adamla bir gün "düşmən”, sabahı gün "dost” ola bilərik. Bu, absurddur.

Biri ilə hər hansı bir hadisənin baş vermə anını aydın şəkildə ayırd etməyə çalışın. Həmin insana deyil, həmin andakı duyğu və davranış formasına reaksiya verin. Ona zərər verməyə yönəlmiş bütün arzularınızı beyninizdən rədd edin. Dəyişməsinə kömək etməyə  və mümkün qədər faydalı olmağa çalışın. Yalnız sevgi və xoş münasibət göstərərək onu dayandırmağa çalışsanız, çox tez bir zamanda o da düşmən kimi davranmağı dayandıracaq. Hətta dostunuz da ola bilər.

Sizə verilən zərəri qəbul etməyə məcbur deyilsiniz. Qarşı çıxın, amma bunu sizə edənlərə nifrət bəsləmədən edin.  Onlara əsəbləşməyin və intiqam almağa çalışmayın. Əsl səbir məhz budur. Əsəb içində olarkən doğru qərarı, doğru reaksiyanı vermək çox çətindir.  

Bu yaxınlarda Qüdsdə İsrail və Fələstinli şagirdlər arasındakı debata getmişdim. Sonda bir fələstinli orda dialoqa girdikləri zaman hər şeyin yolunda olduğunu dedi, amma küçəyə çıxdıqdan sonra vəziyyət dəyişirdi. İsrail polisi onları saxladıqda hamısı dəli olmuşdu, israilliləri düşmən olaraq görürdülər. Nə etməli olduqlarını düşünürdülər. Bir az mübahisə etdilər və qarşılarındakı adama yaradanın surəti olaraq baxmaq fikri ortaya atıldı. Şagirdlərdən biri "Sizə zərər verən biri ilə qarşı-qarşı qaldığınız vəziyyətdə o insanı yaradanın surəti olaraq düşünün. Onda əsəblərinizin sakitləşdiyini görəcəksiniz” – dedi. Sizcə də, çox yaxşı fikir deyil?  

Əgər onlar kimi bir inancınız varsa və bu üsulu siz də öz inancınıza tətbiq etsəniz, qəzəbiniz azalacaq. Bir nəfər mənə meditasiya edərkən Dalay Lamanın ruhunun gəldiyini və ona çox kömək etdiyini yazmışdı. İndi də əsəbləşəndə məni xatırlayır və əsəbləri sakitləşir. Fotoqrafımın öz əsəblərini sakitləşdirməyə gücü çatıb-çatmadığından əmin deyiləm. Ancaq içimizdəki qəzəb alovlandıqda, onu da da alovlandıracaq şeylər haqda düşünmək əvəzinə sevdiyimiz biri və ya sevdiyimiz bir şey haqqında fikirləşsək, fikrimizi ora yönəltsək, bir az da olsa, sakitləşə bilərik. Məsələn, aşiq olduğunuz insan haqqında fikirləşə bilərsiniz. Bu sizin diqqətinizi dağıdacaq. Çünki eyni anda iki məsələni düşünmək olmur. Əgər bunu etsək, zehnimiz avtomatik olaraq yeni mövzuya yönələcək və əvvəlkini unudacaq. Ən azından, ikinci plana düşəcək. Ancaq unutmayın ki, o, ikinci plana düşsə belə, hələ qalır. Ona yenidən can verməkdən qaçmağa çalışın. Nəticəsinin dağıdıcı olduğunu xatırlayın.

Qəzəbə yol verməklə əslində qarşımızdakına deyil, özümüzə zərər vermiş olduğumuzu tez-tez deyirəm. Daxili hüzurumuzu itiririk, hər şeydə səhv edirik, əsəblərimiz korlanır, yaxşı yata bilmirik, işlərimizi təxirə salırıq, hətta küçədə qarşımıza çıxan birinə ehtiyac olmadığı halda pis, ürküdücü baxışlar atırıq. Pişiyimiz, itimiz varsa, onların qeydinə qalmağı yadımızdan çıxarırıq. Bir yerdə yaşadığımız insanlara həyatı dar edirik, hətta ən yaxın dostlarımızla belə aramızda məsafə yaranır. Getdikcə daha az insan bizə yaxınlıq duyduğuna görə, zaman keçdikcə özümüzü tənha hiss etməyə başlayırıq.  

"Düşmən” adlandırdığımız adama gəldikdə isə, bəlkə də, o öz evində sakitcə oturur, istirahət edir. Qonşularınız ona sizin haqda danışdıqda, ya da kimdənsə eşitdiklərini ona çatdırdıqda kefi kökələcək. Məsələn, biri gedib ona "Həqiqətən, heç kefi yoxdur. İştahası  yoxdur, yemək yemir, rəngi solub, saçı-başı dağınıq gəzir, gecələr yatmır, dərman içir, heç kim artıq ora qonaq getmir, hətta iti də yanına yaxınlaşmağa çəkinir və ara vermədən hürür” – deyə söhbət açsa, düşməninizin kef-damağı yerinə gələcək. Qəzəblənməyin nə mənası var, nə də məqsədi. Həqiqətən, düşməninizi cəzalandırmaq istəyirsinizsə, sakit olun və hər şeyi öz axarına buraxın.