Müasirləri Teslanı "XX əsri
yaradan insan" hesab edirdilər. Təbii ki, elektrikin tarixi Tesladan
başlanmır, ondan da əvvəl bu sahədə Faradey, Maksvell, Amper, Hers,
Edison kimi alimlərin fundamental ixtiraları olub. Bu alimlərdən
sonuncusu Teslanın iş ortağı və eyni zamanda rəqibi Tomas Edison
elektrikdən praktikada geniş istifadə etsə də, enerjinin bütün dünyada
yayılmasında, planetar miqyas qazanmasında Teslanın daha böyük rolu var
idi. O, bütün yer kürəsinin elektrikləşdirilməsinə nail olmuşdu. Tesla
elektrik barədə hər şeyi bilirdi. Bununla yanaşı, o, kosmik proseslərin
elmi təhlilini də vermişdi. Tesla süni idrak hazırlamağa çalışırdı,
fikirlərin fotoşəklini almaq üzərində işləyirdi. O, zamanı idarə etmək
təşəbbüsü də göstərirdi.
Xeberle.com modern-ə istinadən unudulmuş dahi barədə yazını təqdim edir.
Unudulmuş dahi
İxtiraçının kəşflərindən bütün
bəşəriyyətin geniş istifadə etməsinə baxmayaraq, adı və əməlləri az qala
unudulub. O, bütün bəşəriyyəti pulsuz enerji ilə təmin etməyə
çalışırdı. Bununla kapitalist sənayesini çökdürmək imkanına sahib idi.
Adının unutdurulmağa çalışılmasında bu amillərin də böyük rolu var
idi. Onun ən önəmli ixtiralarından biri dəyişən cərəyan generatoru idi.
Əgər bu generator olmasaydı, müasir energetika meydana gəlməzdi, müasir
sivilizasiya yüz il geri düşərdi.
Allah xofu və kitab aludəçiliyi ilə keçən uşaqlıq
Nikola Tesla 1856-cı ildə Xorvatiyanın
kiçik dağ kəndində doğulub. 8 yaşına çatanadək zəif və qətiyyətsiz uşaq
idi. İstədiyi hər hansı məsələnin həllinə girişməsi üçün nə qüvvəsi, nə
də cəsarəti çatırdı. O, heç bir səbəb olmadan ya şənlənir, ya da
qəmlənirdi. Bədən ağrısı və ölüm haqqında düşüncələri özündən
kənarlaşdıra bilmirdi. Onda güclü Allah xofu vardı. Gecələr gözünə
görünən əcinnələrdən, adamyeyən nəhənglərdən qorxurdu. Nikolada kitab
oxumaq aludəçiliyi vardı. Atası onun bu məşğuliyyətinin qarşısını almağa
çalışırdı. Qorxurdu ki, oğlunun gözlərinə xələl gələ bilər. Gecələr
hamı yatandan sonra atasının kitablarını oxuya bilməsi üçün donuz
piyindən uzun-uzun şamlar düzəldirdi. Elə həmin dövrdə Nikola özündə
qəribəliklər hiss etməyə başlamışdı. O, təsəvvüründə canlandırdığı hər
hansı bir cismi, mexanizmi özü düzəltdiyini xəyal edirdi. Teslanın çox
güclü yaddaşı vardı. Oxuduğu yüzlərlə kitabın hər bir sətrini, hər bir
şəklini və çertyojunu yaddaşında saxlaya bilirdi.
Qara pişikdən də xeyir gələrmiş...
Bir dəfə Tesla hava qaralan zaman həyətdə
oturub sıx tüklü qara pişiyini tumarlayırdı. Onun diqqətini pişiyin
tükü ilə özünün barmaqları arasında əmələ gələn xırda qığılcımların
ətrafa işıq saçması çəkdi. Uşaq bu hadisədən təəccüblənərək, atasından
qığılcım yaranmasının səbəbini soruşdu. Atası: "Bunun səbəbini dəqiq
bilmirəm, mənə elə gəlir ki, bu, ildırımın daxilindəki qüvvədir" - dedi.
Atasının bu cavabı on yaşlı Nikolanı heyrətə saldı. Beləliklə, oğlanda
sirli elektrik qüvvəsinə maraq yarandı. Elə bu marağı da onu Qratz
Universitetinə gətirib çıxardı. Baxmayaraq ki, atası onun da özü kimi
keşiş olmasını təkid edirdi.
"İxtiraçılar kralı”nın qəzəbinə tuş gəldi
Öz ixtiralarını gerçəkləşdirə bilmək üçün
beyni yeni-yeni kəşflərlə dolu, cibi isə boş olan Tesla 1884-cü ildə
Amerikaya üz tutdu. Amma Nyu-York onu ilk andan sınağa çəkdi. Gəmidə
oğrular tərəfindən soyulan baqajsız, ac və pulsuz qalan Tesla körpüdən
birbaşa "İxtiraçıların kralı” adını qazanmış Tomas Edisonun yanına
yollandı. Tomas Edisonun bütün kəşfləri sabit cərəyana söykənirdi.
Terslanın icad etdiyi dəyişən cərəyan sistemi Edisonun sabit cərəyan
sisteminə nisbətən çox daha ucuz və əlverişli idi. Teslanın inkişaf
etdirdiyi transformatorlar vasitəsi ilə elektriki incə kabellər
üzərindən uzaq məsafələrə itkisiz daşımaq mümkün idi. Və o, Edisonla
razılığa gələrək bu sistemi onun müəssisələrində də tətbiq etdi. Edison
bunun müqabilində Teslanı 50 min dollarla mükafatlandıracağını söyləsə
də, sonradan bu pulu verməkdən imtina etdi. Bundan sonra Tesla
Edisonla yollarını ayırdı. Edison sözündən dönməklə qalmadı, həm də
Teslanın bundan sonrakı elmi karyerasını pisləməyə, onu alçaltmağa
başladı. Bu gün Teslanın bu qədər az tanınmasında Edisonun bu səylərinin
də böyük payı var. Ən qəribəsi də odur ki, sonralar Tesla ixtiralarına
görə "Edison mükafatı”na layiq görüləcəkdi... Edison tərəfindən davamlı
tənqid olunan birinə bundan daha pis bir mükafat ola bilməz. Radarın
kəşfinə maneə törədən biri kimi yenə də Edisonun adı hallanır. 1-ci
Dünya Müharibəsində ABŞ dövləti Alman dənizaltılarını təsbit edəcək bir
sistem inkişaf etdirməyə çalışırdı və bunun üçün Edisondan kömək
istəmişdi. Teslanın bu mövzudakı təklifi enerji dalğalarını istifadə
etmək oldu. Bu gün bu sistemə radar deyirik. Edison Teslanın təklifini
təbii olaraq rədd etdi. Ona fikrincə, bu, çox axmaq bir təklif idi. Bu
səbəbdən də dünya radarın icadını 25 il gözləmək məcburiyyətində qaldı.
Dünyanın ilk milyarderi ola bilərdi...
Edisondan ayrıldıqdan sonra Teslanın nə iş
yeri, nə də pulu yox idi. Ancaq onun ixtiraları milyonçu Vestinhauzun
marağına səbəb olmuşdu və o, Tesla ilə bir müqavilə imzaladı. Müqaviləyə
görə, Vestinhauz satdığı hər bir kilovat dəyişən elektrik üçün Teslaya
2.50 dollar verəcəkdi. Tesla pulsuzluq səbəbiylə reallaşdıra bilmədiyi
işləri üçün nağd pula qovuşmuşdu. Teslanın Vestinhauzdan alacağı pulun 1
milyon dolları keçməsi milyonçunu maliyyə problemlərlə üz-üzə gətirdi.
Tesla müqaviləsi etibarlı olduğu müddətcə Vestinhauzun iflas edəcəyini
bildiyi üçün müqaviləni cırıb atdı. Çünki onun ən böyük məqsədi
insanlara ucuz elektrik verə bilmək idi. Dünyanın ilk milyarderi
olmaqdansa, patentləri qarşılığında özünə ödənən 216,600 dollara razı
oldu. Və milyonçu Vestinhauzun maliyyə dəstəyi ilə Niaqara şəlaləsində
Teslanın ixtiraları əsasında su elektrik stansiyasının inşasına
başlanıldı. Bu, dünyanın ilk hidroelektrik stansiyası idi.
Radio və rentgenin əsl "atası”
Tesla italyan radiotexniki və iş adamı
Qulyelmo Markoninin "radionu icad etdim" deyə ortaya çıxmasından 10 il
əvvəl radionun təməl iş prinsiplərini artıq kəşf etmişdi. Markoninin
radiosu səs çatdırmır, yalnız siqnal ötürə bilirdi. Halbuki bu, Teslanın
Markonidən illər əvvəl reallaşdırdığı bir şey idi. Ancaq ədalət gec də
olsa bərqərar oldu. 1943-cü ildə, yəni Teslanın öldüyü il ABŞ Yüksək
Məhkəməsi Markoninin patentlərini Teslanın bu mövzuda daha əvvəl
reallaşdırdığı işlər səbəbiylə ləğv etdi. Hələ bir çox müraciət
qaynağında Markoni "radionun atası” olaraq göstərilərkən, Teslanın
adından heç danışılmırdı. 1895-ci ildə Rentgen cihazını kəşf etdiyi
bilinən Vilhelm Röntgendən hələ 3 il əvvəl Tesla bu şüalarla təcrübələr
aparmış və insanın daxili orqanlarının uğurlu şəkillərini əldə etməyi
bacarmışdı.
Dünyanı ikiyə ayırmaq gücünə sahib idi
Kəşflərini davam etdirən Tesla yer üzü
ilə eyni tezlikdə titrəşmə yaratmağa yarayacaq, buxar gücü ilə işləyən
bir titrəşmə cihazı yaratmışdı. Nəticədə nə oldu? Yaxın ətrafdakı bütün
mənzilləri sarsıdan şiddətli bir zəlzələ meydana gətirdi. Binalar
sarsıldı, şüşələr qırıldı, boya və suvaqlar divarlardan töküldü.
Teslanın hesablamalarına görə eyni sistemlə Empire State binasını yox
etmək, hətta dünyanı ortasından ikiyə ayırmaq da mümkün idi.
Kəşfləri cin-şeytan əməli adlandırılırdı
1931-ci ildə tamaşaçılara yeni fenomen
nümayiş etdirən Tesla avtomobilinin mühərrikini çıxartdırıb yerinə
elektromotor qoydurdu. Sonra da kapotun altına kiçik bir qutu bərkitdi.
Sürücünün yerində əyləşib qazı basan kimi maşın hərəkətə gəldi. Tesla
bu maşınla saatda 150 km sürətlə gedirdi. Maşında heç bir batareya,
yaxud akkumulyatorun olmaması onun alim kolleqalarını son dərəcə
təəccübləndirmişdi. Alimlərin "Enerjini haradan alırsan?" sualını Tesla
"Əhatəsində olduğumuz efirdən" deyə cavablandırmışdı. Əgər o dövrün
adamları Teslanın işini cin-şeytan əməli adlandırıb onu pərt
etməsəydilər, indiki dövrdə biz benzin istifadə etmədən, daimi
mühərrikli avtomobillərdə gəzə bilərdik. Tesla kütlənin belə bir
münasibətindən hirslənərək anlaşılmaz qutunu maşından çıxararaq öz
laboratoriyasına aparmışdı. Həmin qutunun sirri indiyədək açılmamışdır.
İnsanların mənfi münasibətinə baxmayaraq, avtomobillərdə istifadə edilən
ilk "spidometr"i icad etmək isə ona nəsib olub.
Milçəkdən fil düzəldən dahi
Tesla elm tarixində kəşfləri ilə yanaşı,
qəribəlikləri ilə də iz qoyub. O, mikrob yoluxmasından çox qorxduğuna
görə, əllərini tez-tez yuyur və əlcək taxırdı. Otellərdə yaşadığı
dövrlərdə gündə iyirmiyədək dəsmal tələb edirdi. Nahar vaxtı yemək
masasına milçək qonanda yenidən sifariş verirdi. Rəsmi ziyafətlərdən
başqa hər zaman tək yemək yeyirdi, xüsusən də heç bir vəchlə onu bir
qadınla eyni masaya əyləşdirmək mümkün deyildi. Heç vaxt evlənməyən
Tesla qadınlardan uzaq olmağın onun istedadına kömək etdiyini
düşünürdü. Özündən başqa birinin saçlarına toxunmaqdan iyrənirdi. 3
rəqəminə çox diqqət yetirirdi. Yalnız 3-ə bölünə bilən otel otaqlarında
qalırdı. Göyərçinləri çox sevirdi. Çox az dostu var idi, ən yaxın dostu
isə məşhur yazıçı Mark Tven idi. Bütün bu qəribəlikləri ilə yanaşı,
Tesla elektrotexnika ilə məşğul olmaqdan başqa, professional səviyyədə
linqvistika ilə məşğul olurdu, şeir yazırdı, musiqini və fəlsəfəni gözəl
bilirdi, səkkiz dildə rəvan danışmağı bacarırdı.
Yoxa çıxan əlyazmalar
Tesla nəzəriyyələrini sınayacaq maliyyə
qaynaqlardan məhrum olduğu üçün yalnız qeyd tuta bilirdi. Arxasında
tonlarca qeyd dəftəri qaldı. Lakin Teslanın gündəliklərinin və
əlyazmalarının əksər hissəsi aydınlaşdırılmamış səbəblərdən yoxa
çıxmışdır. Bəlkə də Pentaqonun seyflərində saxlanır və nə vaxtsa
istifadəyə yararlı olacaq. Onun bioqraflarının gəldikləri qənaətə görə
isə, həmin sənədləri bəlkə də Teslanın özü İkinci Dünya müharibəsinin
başlanğıcında yandırmışdır ki, günahsız əhalinin qırılması imkanları
heçə endirilsin.
Bütün ömrü boyu 800 icadın patentini aldı.
Əgər maliyyə dəstəyindən məhrum qalmasaydı, Edisonun rekordunu belə
keçə bilərdi. Edison patentləri alınmış 1093 ixtiranın sahibiydi. Bütün
həyatını ancaq elmi axtarışlara həsr etmiş Nikola Teslanın öz şəxsi evi
belə olmayıb. Bütün ömrü boyu otellərdə qalan dahi hətta öləndə də bir
otel otağında kimsəsiz və pulsuz şəkildə bu dünyaya gözlərini yumub.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
