Azərbaycanda insanların mühim bir hissəsi hələ də koronavirus adlı infeksiyaya inanmır. Keçirilən sorğular da onu göstərir ki, əhalinin bir qismi tanıdığı birinin virusa yoluxduğunu görmədiyi üçün virusun təhlükəli olduğunu düşünmür. Ancaq bu tendensiya yalnız Azərbaycana xas deyil. Belə ki, sorğulara əsasən, Rusiyada əhalinin 23 faizindən çoxu koronavirusun uydurma olduğunu, hər 3 nəfərdən biri isə bu xəstəliyin təhlükəli olmadığını hesab edir. Dünyada isə bu mövzuda onlarla, yüzlərlə iddia var və bu iddianın tərəfdarı olan milyonlar mövcuddur.

Maraqlıdır, bu şübhənin və laqeydliyin səbəbləri nədir? İnsanların şübhədə olması xəstəliyin yayılmasında, ona qarşı effektiv mübarizə aparılmasında hansı mənfi rola malikdir?

Məsələ ilə əlaqədar Xeberle.com tərəfindən terapevt Aqil Axundovla söhbət aparılıb. Müsahibəni olduğu kimi sizə təqdim edirik.

 

- Doktor, insanlar arasında koronavirusun mövcudluğu, yaxud qorxulu xəstəlik olmaması ilə bağlı inamsızlıq var. Sizcə, biz virusa niyə inanmalıyıq?

- Virus Allahın yer üzərində yaratdığı həyat formalarından biridir. Viruslar, bakteriyalar, göbələklər meydana gəlib, inkişaf davam edib, balıqlar, sürünənlər, suda-quruda yaşayanlar, məməlilər yaranıb.Və nəhayət, inkişaf mərhələsinin sonunda insan durur. Elə bu da virusa inanıb-inanmamağımızın izahıdır.Korona deyilən koronoviruslar ailəsi var və COVID-19 isə onların sonuncusudur. Bu günə kimi koronovirus ailəsində 6 adda virus var idi, bu isə yeddincisi oldu. Onun da adını COVID-19 qoydular, çünki 2019-cu ildə kəşf olundu. Dünya durduqca yeni viruslar əmələ gələ bilər və mutasiya edib, yarımnövlərini də yarada bilər...

- Xəstəylə ilk təmasınız zamanı müəyyən testlər aparmadan öncə onun koronavirus xəstəsi olduğunu necə təyin edirsiniz?

- COVID-19 nə dərəcədə ölümcül virusdur?

- İnsanın həyatına təcili qaydada son qoyan iki qrup xəstəlik var. Xəstəliklərin iki qrupa ayrılması orqanlarla əlaqəlidir. Buna beyin və ürək xəstəliklərinin bəziləri aiddir. Və yaxud da heç vaxt ölüm halı baş verməyən bir xəstəlik - dəri xəstəlikləri; belə xəstələr əziyyət çəkəcək, amma heç vaxt ölməyəcək. Bəs COVID-19 bunların hansına aiddir? Koronovirus xəstəliyi bu iki qrupun arasında qalan bir xəstəlikdir. Misal üçün, şəkərli diaber öldürürmü? Xeyr, amma ağırlaşmaları baş verir. Bu siyahını daha da uzatmaq olar, lakin belə xəstəliklər barədə çox danışıb insanlarda çaşqınlıq yaratmaq istəmirəm. Əsas bunu bilməliyik ki, COVID-19 virusunun "seçdiyi” orqan - ağciyərlərdir. Normada bizim ağciyərlərimizin bir funksiyası var - ətraf havada olan oksigeni toxumalarımıza daşımaq. Koronavirusa yoluxmuş xəstənin ağciyərləri məhz bu funksiyadan kənar olur. Virus ağciyər toxumalarını zədələyir və nəticə etibarilə həmin nahiyədə pnevmoniya əmələ gəlir. Koronavirusun yaratdığı ilk ağırlaşma pnevmoniyadır.Burada bir sual da yaranır: bu xəstəlik pnevmoniyasız ola bilərmi?Bəli, pnevmoniyasız da ola bilər, xəstəliyi yüngül keçirənlərdə pnevmoniya müşahidə edilmir.

Biz "nə dərəcədə öldürücüdür” sualına cavab axtardığımız üçün pnevmoniyalı koronavirusdan danışacağıq. COVID-19-la əlaqəli kəskin ağırlaşmış respirator xəstəlik, (ağırlaşmış forması – pnevmoniya) pnevmoniya ilə əlaqədar sıradan çıxmış ağciyərlər ətrafdakı oksigeni toxumalara və orqanlara çatdıra bilmir və nəticədə əmələ gələn hala tənəffüs çatışmazlığı deyilir. Bu dəfə xəstə hava çatışmazlığından şikayətlənəcək. Hamı ilə eyni oksigenlə bol otaqda oturub, lakin nəfəsin çatmadığından gileylənir. Səbəb isə koronavirusun yaratdığı tənəffüs çatışmazlığıdır. Bəli, tənəffüs çatışmazlığı ölümə gətirib çıxaran haldır, Amma hər zaman belə olmur. Bu zaman mütləq yanaşı xəstəliklərdən danışmalıyıq. 20 yaşlı tam sağlam, heç bir yanaşı xəstəliyi olmayan biri bu virusa yoluxdu, tənəffüs çatışmazlığı da yarandı, aparata da qoşuldu. Belə bir insan maksimum 20 gün müalicə aldıqdan sonra normal həyatına geri dönə bilir. Lakin şəkərli diabet kimi yanaşı xəstəliyi olan biri bu virusa yoluxarsa, təbii ki, bu zaman diabetin böyrəklərdə və digər orqanlarda da yaratdığı fəsadlar problem yaradacaq. Həkimlər bu zaman bilmir hansı xəstəliyi müalicə etsinlər, belə olan halda artıq vəziyyət acınacaqlı olur. Nəzərə alsaq ki, xəstəlik tam təzədir. Yəni adi mədə xorasını misal çəkəcəm. Əgər tibb universitetinin 3-cü kurs tələbəsi həqiqətən yaxşı oxuyubsa, bu xəstəni müayinə də edəcək, müalicə də edəcək və praktiki olaraq 90 faizə yaxın nəticə alacaq. COVID-19 yeni xəstəlikdir, onun haqqında çox şeyi bilmirik, xəstəlik bizdən və ya biz xəstəlikdən nə istəyirik, hələ tam dəqiqləşməyib. Yoluxma nəticələrini də üstünə gəlsək, həqiqətən müharibə vəziyyətidir desək, yanılmarıq. Təəssüf ki, təsdiq olunmuş protkol şəklində dərman siyahısı yoxdur. Bu baxımdan aciz qalan tək xəstələr deyil. Praktiki olaraq heç bir protokol və bilgi yoxdur və deməli, nəzəri baxımdan biz həkimlər də acizik.Bütün bunları nəzərə alaraq birmənəlı şəkildə yoluxma təklükəsi və qorxusu var. Bu da hər mənada həkimlərin üzərinə böyük məsuliyyət qoyur.

- Həftəsonu üçün qəbul olunmuş ciddi karantin rejimi yoluxma sayının qarşısını nə dərəcədə ala bilər?

- Əks epidemik şəraitin idarə olunması, həkimin resept yazıb verəcəyi kimi bir hal deyil. Belə məqamlarda həkimlər yalnız iş yerlərində öz xəstəxanalarında idarə edə bilirlər. Hər bir xəstəxananın bir epidemioloqu var və onlar sanitariya profilaktika sahəsi üzrə mütəxəssisdir və xəstəxanadaxili əks epidemioloji vəziyyəti qurmaqda kömək edirlər. Artıq virus bütün qitələri bürüyüb və pandemiya elan olunub. Belə olan halda isə əks epidemik rejimin idarə olunması ölkə rəhbərliyinin məsuliyyətində olur. Bizim bunu müzakirə və bunu müdaxilə etmək kimi ixtiyarımız yoxdur. Lakin həftəsonu üçün qoyulan qadağaların yalnız bir məqsədi var: insanların kütləvi şəkildə bir yerə toplaşmasının qarşısını almaq. Lakin bir məsələ var ki, yoluxma sayı artdıqca virusun verulentliyi azalacaq və əvvəlki qədər qəddar olmayacaq. Xəstələri əvvəlki qədər incitməyəcək, pnevmoniya, tənəffüs çatışmazlığı yaratmaq qabiliyyəti azalacaq. Birmənalı şəkildə insan müvafiq qaydalar üzrə özünü qorumalıdır.

Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.