XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda maarifləndirmə nəticəsində milli özünüdərkin formalaşması prosesi geniş vüsət alırdı. Bu isə öz növbəsində Müsəlman gənclik təşkilatı, Hümmət, Difai, Müdafiə, İttifaq, Müsavat kimi digər təşkilat və partiyaların yaranması ilə xarakterizə olunurdu ki, onların səyi nəticəsində müstəqillik ideyaları, milli demokratik düşüncələr geniş şəkildə yayılırdı. "Xalqlar həbsxanası” adlandırılan çar imperiyası bu düşüncələrə dözümlülük göstərə bilmir və aqressiv siyasi xətt həyata keçirirdi. Daim torpaqlarımıza göz dikən, zaman–zaman xalqımıza qarşı zorakılıq aktları nümayiş etdirən erməni daşnakları bu siyasətdən öz mənafeləri üçün istifadə edirdilər. Məhz 1918 – ci ilin 31 mart soyqırımı bolşevik – daşnak birləşmələri tərəfindən azərbaycanlıların müstəqillik ideyalarına, milli demokrtik qüvvələrə ağır zərbə vurmaq məqsədilə təşkil olunmuşdur.

Belə ki, həmin tarixdən etibarən Stepan Şaumyan başda olmaqla bolşevik–daşnak birləşmələri Bakı şəhərində və Azərbaycanın digər bölgələrində azərbaycanlılara qarşı soyqırım siyasəti həyata keçirmişdilər. Bu soyqırım nəticəsində Bakı şəhərində 12 mindən çox azərbaycanlı öldürülmüşdür.

Mart qırğınları haqqında müstəqil tədqiqatçı Kulqe yazır: " Ermənilər müsəlman əhalisini işgəncələrlə öldürür, süngü ilə dəlik–deşik edir, körpə uşaqları süngüyə keçirir, cəsədlərin burun, qulaq və başlarını kəsir, qadınları soyundurur və saçlarını bir–birinə bağlayaraq tüfəngin qundağı ilə ölüncəyə qədər döyürdülər”. Bizə çatan tarixi sənədlərdəki bu faktlar erməni vəhşiliklərinin kiçik bir hissəsidir və ancaq Bakı qırğınını əks etdirir. Bolşevik–daşnak birləşmələrinin vəhşilikləri təkcə Bakı ilə məhdudlaşmamışdır. Onlar Şamaxı, Quba, Kürdəmir, Salyan və Lənkəran qəzalarında da soyqırım siyasətini davam etdirmişdilər. Nəticədə Şamaxıda 58 kənd dağıdılmış, 7 min nəfər ( 1653 qadın, 965 uşaq) qətlə yetirilmişdir. Quba ərazisində 122, Zəngəzurda 115, İrəvan quberniyasında 211, Qarabağın dağlıq hissəsində 150 kənd yerlə yeksan edilmiş, yerli əhali vəhşicəsinə öldürülmüşdür. Bununla yanaşı Bakının şəhər camaatından 400 milyon manatlıq daş–qaş və əmlak müsadirə olunmuşdur. Xalqın bir çox ziyarətgahları və tarixi abidələri dağıdılıb talan edilmişdir. Daşnaklar Bakıda dünya memarlığının incilərindən sayılan İsmailiyyə binasına od vurub yandırmışdılar. Bakıda baş vermiş faciəli hadisələr şəhərə olduqca böyük ziyan vurmuşdur. 1918–ci ilin martında Bakı şəhərində və Azərbaycan qəzalarında daşnak – bolşevik birləşmələrinin müsəlman əhalisinə qarşı törətdikləri vəhşiliklər istər hüquqi baxımdan, istərsə də, siyasi cəhətdən soyqırım kimi qiymətləndirilməlidir.

1919 və 1920-ci ilin mart ayının 31-i Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti tərəfindən ümummilli matəm günü kimi qeyd edilmişdir. Əslində bu azərbaycanlılara qarşı yürüdülən soyqırımı və bir əsrdən artıq davam edən torpaqlarımızın işğalı proseslərinə tarixdə ilk dəfə siyasi qiymət vermək cəhdi idi. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu bu işin başa çatmasına imkan vermədi. Ulu öndər, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 1998-ci il 26 mart tarixli fərmanı ilə bu hadisəyə siyasi qiymət verilmiş və 31 mart Azərbaycanlıların soyqırımı günü kimi qeyd olunmuşdur. Yalnız bundan sonra 1918-ci il 31 mart soyqırımının akademik səviyyədə tədqiqinə başlandı və bu zəruri fəaliyyət ictimaiyyətin geniş təbəqələrinin gündəlik işinə çevrildi.

Buna misal olaraq , 2007-ci il aprel ayının 1- də Quba şəhərində Qudyalçayın ətrafında qazıntı işləri aparılarkən ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri 31 mart soyqırım qurbanlarının kütləvi məzarlığının aşkar edilməsini göstərmək olar.

Tədqiqatlar göstərmişdir ki, məzarlıqda azərbaycanlılarla bərabər ləzgilər, yəhudilər, tatlar, avarlar və s. etnik qrupların nümayəndələri amansızcasına qətlə yetirilərək basdırılmışdır.

Möhtərəm prezidentimizin apardığı uğurlu xarici siyasət nəticəsində Hollandiyada, Türkiyədə və ABŞ-da 31 mart soyqırımının tanıdılması istiqamətində bir çox tədbir həyata keçirilmişdir. Bundan əlavə 2011–ci il 31 mart tarixində 31 mart soyqırımı ilə bağlı Azərbaycanın Bişkəkdəki səfirliyi bir sıra tədbirlər həyata keçirmişdir. Səfirlik tərəfindən hazırlanmış azərbaycanlılara qarşı soyqırım və erməni terrorizmi adlı kitabça Qırğız Respublikasının prezident aparatı, nazirliklərinə, diaspor təşkilatlarına və digər təşkilatlara göndərilmişdir. Daha sonra Qırğız–Türk Manas universitetində 31 mart – Azərbaycanlıların soyqırımına həsr olunmuş anma mərasimi keçirilmişdir. Bütün bunlar aparılan uğurlu xarici siyasətin bariz nümunəsidir. Əlbəttə ki, bundan sonra da ermənilərin əsl simasının bütün xalqlara tanıdılması, bu soyqırım hadisələrinə beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən hüquqi–siyasi qiymət verilməsi üşün ardıcıl işlər aparılmalıdır. 

Vüsal Məmmədov,
tarix müəllimi
Xeberle.com