"Son zamanlar
Rusiya mətbuatında Birinci Qarabağ müharibəsinin Sumqayıt hadisələri ilə
başladığı iddiaları səsləndirilməyə başlayıb. Xatırlatmaq istəyirəm ki,
ilk qan Sumqayıtda tökülməyib”.
Bunu Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri Polad Bülbüloğlu Moskvada Xocalı soyqırımı qurbanlarının anım gecəsində çıxışında bildirib.
Səfir Sumqayıta
qədər bir neçə dəfə ermənilərin azərbaycanlılara hücum etməsi, çoxsaylı
qətllər törətməsi ilə bağlı tarixi faktları xatırladıb: "1983-cü ilin
aprelində qondarma "Soyqırımı Günü" keçirən erməni ekstremistləri
Zəngibasarda (indiki Masis rayonu) qırğın törətdilər, toy zamanı
Qafarovlar ailəsinə hücum etdilər, 4 nəfər öldürdülər, onlarla
azərbaycanlını yaraladılar. Ancaq çoxsaylı şikayət və müraciətlərə
baxmayaraq, yerli milis və administrasiya bu şikayətlərə heç bir şəkildə
reaksiya vermədi. Hətta Sovetlər İttifaqının mərkəzi orqanlarına
müraciət olunandan sonra belə cinayət işi açılmadı. Artıq 1986-cı ildə
Azərbaycan əhalisinin demək olar ki, yarısı Ermənistanın Qafan
rayonundan qovulmuşdu. 1987-ci ilin oktyabrında, Heydər Əliyevin SSRİ
Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini vəzifəsindən azad edilməsindən
sonra isə azərbaycanlıların bütün Ermənistan ərazilərindən kütləvi
şəkildə qovulmasına başlanıldı.
1988-ci
il 22 fevral tarixində Əsgəran rayonunda iki azərbaycanlı gənc
ermənilər tərəfindən qətlə yetirildi. Bu hadisə Azərbaycanda geniş
ictimai rezonans doğurmuşdu.
Ermənistandan
çox sayda azərbaycanlı əhalinin sıxışdırılması getdikcə artmaqda idi.
Azərbaycan məktəbləri bağlanır, azərbaycanlılar kütləvi şəkildə işdən
çıxarılır, etnik azərbaycanlılar xəstəxanalarda müalicəyə qəbul edilmir,
küçələrdə və ictimai yerlərdə azərbaycanlıların ünvanın davamlı
təhdidlər eşidilirdi. 1988-ci ilin noyabrında Ermənistanın Quqark
rayonunda (indiki Loris vilayəti) qorxunc hadisələr baş verdi. Erməni
silahlıları Vartanlı kəndinə hücum etdilər. Orada 13 azərbaycanlı
diri-diri yandırıldı, 70-dən çox insan qətlə yetirildi. Azərbaycanlılara
qarşı vəhşiliklər Gümrüdə də baş verirdi. Amasiya rayonunun 21 minlik
əhalisinin 18 minini azərbaycanlılar təşkil edirdi, onlar da etnik
təmizləmə nəticəsində öz torpaqlarından qovuldular. Ən təəccüblüsü isə
Qorbaçov başda olmaqla Sovetlər İttifaqı rəhbərliyinin heç bir şey
olmamış kimi davranması idi. Azərbaycanlıların Sovetlər İttifaqının
Mərkəzi orqanlarına etdiyi bütün şikayətlər cavabsız qalırdı və ya
onlara formal cavablar verilirdi”.
P. Bülbüloğlu deyib ki, 1988-ci ilin yanvarında Ermənistandan olan minlərlə azərbaycanlı qaçqın Bakıya axın etməyə başladılar: "Ümumilikdə,
təkcə Ermənistan ərazisindən 200 mindən çox azərbaycanlı qovuldu. Bir
gecədə əmlakını itirən bu insanların hamısı Bakıda və Sumqayıtda
cəmləşdi. Azərbaycan tərəfi sosial gərginliyi aradan qaldırmağa çalışdı,
lakin ağrı, qəzəb, küskünlük, yaxınlarının və doğmalarının ölümündən
olan itkinin şiddəti unudula bilmədi”.
Səfir nəzərə
çatdırıb ki, gərgin vəziyyətin yarandığı Sumqayıtda hadisələr əvvəllər
üç dəfə məhkum olunmuş etnik erməni olan Eduard Qriqoryan tərəfindən
təşkil olunub: "O, soyğunlarda, təcavüzlərdə fəal iştirak etmiş, şəxsən 6
ermənini qətlə yetirmişdi. İstintaq zamanı onun günahı tam sübuta
yetirilib və o, mühakimə olunaraq həbs cəzası alıb. Sumqayıtdakı
iğtişaşlarda onun iki qardaşı da iştirak
edib. Şəxsən mən, həm o vaxt, həm də bu gün Sumqayıt hadisələri
ssenarisinin Qarabağda hərbi əməliyyatların başlanması və orada
törədilmiş qəddarlığa haqq qazandırmaq üçün açıq bir təxribat olduğunu
düşünürəm. Ona görə ki, azərbaycanlıların Ermənistan ərazisindən
qovulması erməni separatçılarının böyük planının yalnız başlanğıcı idi.
Bu plan ikinci mərhələdə Dağlıq Qarabağın, daha sonra azərbaycanlıların
yaşadığı 7 rayonda etnik təmizlənmə ilə davam etmiş oldu”.(apa.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
