O, Bakı Dövlət Universitetində Kimya fakültəsini bitirib. Hazırda Türkiyənin Qazi Universitetində magistratura pilləsində Kimya Mühəndisliyi ixtisasında təhsil alır. Əlavə olaraq da Eskişehir Anadolu Universitetində Beynəlxalq Münasibətlər üzrə qiyabi təhsil alır.
Söhbət həmyerlimiz, gənc alim Bəxtiyar Nəcəfovdan gedir. Bir yeniliyə imza ataraq, işlənmiş yağı torpaqla biodizelə çevirən ilk azərbaycanlıdan. Belə ki, o, bir çox alimin elədiyi işlənmiş yağlardan biodizel istehsalına yenilik gətirərək, katalizator kimi ağ torpaqdan istifadə edib və ən əsası işlənmiş yağın 99,35 %-ni biodizelə çevirməyi bacarıb. İşlənmiş yağlar ekologiya üçün kifayət qədər zərərli olduğundan, hətta bir litr işlənmiş yağın bir milyon litr suyu korladığından, belə bir addıma əl atan tələbəmiz uğurlu nəticə əldə edib.
Bəxtiyar artıq elmi işi ilə bir çox alimin və bir çox dünyaca məşhur elm jurnallarının diqqətini cəlb edib. Bunlardan başqa, daha əvvəl Türkiyədə nüvə enerjisinin istehsalı, Çernobıl ve Fukusimada baş vermiş nüvə qəzalarının Türkiyəyə təsiri mövzularında məqalələr yazıb. Hal-hazırda isə Ermənistanda olan Metsamor nüvə enerji santralının Azərbaycana törədə biləcəyi real təhlükələr, tullantı plastik maddələrin və tullantı maşın təkərlərinin enerjiyə çevrilməsi üzrə elmi araşdırmalar aparır. Məqsədi Azərbaycanda enerjinin neft və təbii qazdan asılılığını azaltmaq, ekologiyanı çirkləndirən tullantılardan istifadə edərək ekoloji təmiz enerji əldə etmək və Azərbaycanı ekoloji cəhətdən dünyanın ən təmiz ölkələrindən birinə çevirməkdir.
Beləliklə, B.Nəcəfovla müsahibəmizi təqdim edirik:
- Bu yeniliyinizi necə adlandırmalı: ixtira, yoxsa...?
- Mən izah edim, ixtira olub-olmadığına insanlar qərar verər. Düşünün, hər gün yemək bişirdikdən sonra kanalizasiya və ya zibilə tökdüyümüz işlənmiş yağlardan və hər gün tapdaladığımız torpaqdan istifadə edərək biodizel, xalq dilində desək, təbii dizel və ya ekoloji təmiz yanacaq növü əldə etmək ixtira sayıla bilərmi? Alimlər və bir çox professor heyəti bunu kifayət qədər uğurlu elmi təcrübə kimi qəbul ediblər.
- Belə bir qərara gəlməyiniz hansı zərurətdən doğdu?
- Azərbaycanda Kimya Mühəndisləri əsasən neft sektoruna maraq göstərirlər. Neft sektorunda kifayət qədər təcrübəli mühəndislərimiz var. Dünyada hal-hazırda ən çox üstünlük verilən sahə isə yenilənə bilən enerji sahəsidir. Azərbaycanda da bu sahə üzrə fəaliyyətlər başlayıb. Artıq günəş enerjisi və külək enerjisi istehsal edən qurğular az da olsa, ölkəmizdə mövcuddur. Lakin yenilənə bilən enerji növünün ən çox yayılmaqda olan biokütlə enerjisi üzrə ölkəmizdə, demək olar ki, heç bir iş görülməyib. Bu problemlər mənim bu sahə üzrə elmi iş görməyimin əsas səbəblərindən biridir.
- Bu elmi təcrübənizdən sonra sizinlə əlaqə saxlayan, ixtiranızla maraqlanan biriləri varmı? Nə kimi təkliflər edirlər?
- Türkiyə başda olmaq üzrə, Kanada, Çexiya, Danimarka, İtaliya və Almaniyadan bir çox alimlər artıq bu elmi nailiyyətimlə ciddi bir şəkildə maraqlanırlar. Bu ölkələrin bəzi şirkətləri ixtira elədiyim bu metodu öz zavodlarında tətbiq etmək istəyirlər.
- Bundan sonrakı hədəfləriniz nədən ibarətdir?
- İlk hədəfim Ermənistanda olan Metsamor nüvə enerji santralının Azərbaycana və Türkiyəyə törədə biləcəyi real təhlükələr və ikinci bir Çernobıl hadisəsi yaşanmasın deyə o santralın artıq fəaliyyətini dayandırmasının vacibliyi haqqında elmi bir məqalə yazmaqdır. Daha sonra isə tullantı maşın təkərlərinin və tullantı plastik maddələrin enerjiyə çevrilməsi haqqında yeni elmi araşdırmalar aparmağı hədəfləyirəm.
- Oxucular üçün maraqlıdır, işlənmiş yağın biodizelə çevrilməsi nə deməkdir?
- Bunu sadə dildə belə izah edim: hər gün istər evdə, istər şadlıq saraylarında, istər kafe və restoranlarda kifayət qədər yağ ya kanalizasiyaya, ya da zibilliyə atılır. Mən isə atılan bu yağlardan istifadə edib biodizel yanacağını əldə edirəm ki, bu da dizellə işləyən maşınlarda çox rahatlıqla işlədilir və təbii olduğu üçün də atmosferə zərərli qazlar verilmir.
- Azərbaycanda bir ilkə imza atmısınız. Bəs dünyada belə bir təcrübə varmı?
- Əslində tək Azərbaycanda deməzdim, dünyada da bir ilkdir. Düzdür, dünyada işlənmiş yağlardan biodizel istehsal edən zavodlar var, yanlız bunların heç birində katalizator kimi ağ torpaqdan istifadə edilmir. Ağ torpaqdan istifadə edə bilsələr, onların hal-hazırda istehsal etdikleri biodizelin istehsal xərclərini 3 dəfə azalda bilərlər və biodizelin miqdarını kifayət qədər çoxalda bilərlər.
- Ölkəmizə nə qazandıracaq bu yeniliyiniz?
- Ölkəmizə bir çox yeniliklər qazandıracaq. Belə ki, yenilənə bilən enerji istehsalında böyük irəliləyiş əldə edəcəyik. Ekoloji cəhətdən daha təmiz bir təbiətə sahib olacağıq. Təmiz şəhər lahiyəsi üçün kifayət qədər uğurlu bir yenilikdir. Ən əsası isə nəzərə alsaq ki, Avropa Birliyi ölkələrində 2010-cu ildən dizel yanacağına mütləq şəkildə biodizel qatılması məcburidir, deməli bu sahənin çox qısa zamanda inkişafı zəruridir.
- Ümumiyyətlə, işlənmiş yağlar ekologiya və ətraf mühitə necə bir ziyan vurur?
- Tullantı yağlar ekotoksit xüsusiyyətə malikdir. Ətraf mühiti kirlətməkdə və olduğu mühitdə yaşayan canlılara zərər verməkdədir. Yeraltı sularını çirkləndirməkdə, sualtı canlı varlıqlara zərər verməkdə, kanalizasiya sistemlərində və tullantı su arıtma təsislərində tıxanıqlara və çirklilik yükünün artmasına səbəb olaraq, əməliyyat və istismar xərclərini artırmaqda, torpağa töküldüyündə çirklənməyə səbəb olmaqdadır. Bir litr tullantı yağ bir milyon litr içməli suyu çirkləndirir. Araşdırmalar nəticəsində tullantı su çirkliliyinin 25 faizini bitki mənşəli və heyvan məhsullarından əmələ gələn yağların meydana gətirdiyi müəyyən olunub. Təmizlənməyən tullantı suların içindəki bitki mənşəli və heyvani tullantı yağlar dənizlərə, göllərə və axara çatdığında suyun çirklənməsi və sudakı oksigenin azalması nəticəsində, başda balıqlar olmaq üzrə, mühitdəki digər canlılar üçün böyük təhlükəyə gətirib çıxarmaqdadır. Bundan başqa tullantı bitki mənşəli yağlar spesifik ağırlıqları səbəbilə su səthini bir film təbəqəsi kimi örtməkdədir və oksigen transferini önləyərək sualtı canlı varlığı yox etməkdədir. İşlənmiş yağlar tualetə töküldüyü zaman dren sisteminə sıvanmaqta, kanalizasiya borusu daxili divarında digər tullantıların yapışmasına və zamanla borunun daralmasına səbəb olmaqdadır. Bu şəkildə tıxanıqlıqlara və daşımalara səbəb olaraq kanalizasiya sisteminə və arıtılması lazım olan tullantıların yükünü artıraraq tullantı su arıtma təsislərinə zərər verməkdə və baxım və müəssisə xərclərini artırmaqdadır. ABŞ-da aparılan bir araşdırmaya görə, tualetə tökülən tullantı yağlar, kanalizasiya sistemlərinin 40 faizi nisbətində tıxanmasına səbəb olmaqdadır.
- Bu sahədə Azərbaycanda və dünyada durum necədir?
- Bu sahədə ölkəmizdə fəaliyyətlər, demək olar, yox dərəcəsindədir. Biodizel üzrə Qərbi Avropada 44 (İtaliya 11 təsis ilə lider), Şərqi Avropada 29 (Çex Respublikası 16 təsis ilə lider), Şimali Amerikada 8, digər ölkələrdə isə 4 zavod var. Bu gün biodizel istehsalında 985 min tonluq istehsal ilə Almaniya ilk sırada yer alır. Bu ölkəni Fransa, İtaliya və İngiltərə təqib etməkdədir. Dünya biodizel istehsalının 50 faizini Almaniya və Fransa reallaşdırmaqda və bitki mənşəli qaynaq olaraq böyük nisbətlərdə kolza toxumu istifadə edilməkdədir.
- Ölkəmizdə ekoloji problemlərin həlli sahəsində görülən işləri necə qiymətləndirirsiniz və bir elm adamı kimi konkret hansısa təklifləriniz varmı?
- Son illərdə prezidentimiz cənab İlham Əliyevin verdiyi sərəncamla Böyük Şor gölünün təmizlənməsi və Balaxanıda olan tullantılardan enerji istehsal edən zavodun istifadəyə verilməsi çox böyük bir nailiyyətdir. Yalnız bunlarla kifayətlənmək lazım deyil. Ölkəmizdə bu sahə üzrə görüləcək hələ çox işlər var. Böyük şəhərlərimizdə bu tullantı maddələrindən enerji istehsal edən daha bir neçə zavodun yaradılması məncə çox önəmli məsələlərdəndir. Ümid edirəm ki, cənab Prezidentimiz bu sahəyə daha da çox önəm verəcək.
Bizimyol
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.