Rəşad Həsənov: "Dövlət dəstəyi tətbiq olunarkən istehlak kreditləri ilə biznes kreditləri fərqləndirilməlidir”
Gürcüstan hökumətinin aztəminatlı əhalinin kredit borclarının
ləğvinə dair qərarı Azərbaycan cəmiyyətində analoji problemin
müzakirələrinin yenidən canlanmasına səbəb oldu. Həcmi 2 milyard manata
yaxınlaşan problemli kreditlərin banklara, əhaliyə yaratdığı çətinliklər
bir daha gündəmə gətirildi.
Eyni zamanda məlum oldu ki, nəinki aldığı 2-3 min dollar (yaxud
manat) krediti qaytarmaq imkanında olmayan aztəminatlı insanlarla
yanaşı, yüz minlərlə dollar/manat kreditləri götürərək təyinatından
yayındırıb mənimsəyən şəxslər də dövlətin hesabına borclarının
bağlanmasını gözləyirlər. Məlum olduğu kimi, bu gün bankların
əksəriyyəti üzrə yaranan problemli kreditlərin böyük hissəsi məhz bank
inzibatçıları, müxtəlif məmurların yaxınları olan ikinci qrup
şəxslərdədir.
Qeyd edək ki, Gürcüstanda adları kredit borcuna görə qara
siyahıya salınmış 600 minədək aztəminatlı vətəndaşın 2 min lariyə qədər
olan borcları silinir. Bəs Azərbaycanda hökumət problemli kreditlər
məsələsinə əl qoyarsa, kimlərin borcları silinə bilər? Sualı
cavablandıran iqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənovun dediyinə görə, hökumət
belə bir qərar qəbul edərsə, çox ciddi araşdırmalar aparılmalıdır: "Bu
qərar olacaqsa, ilk növbədə kimin kreditlərinin silinəcəyi sualının
real cavabı tapılmalıdır. Elə mexanizm seçilməlidir ki, vətəndaşların
bərabərliyinə dair konstitusion hüququ pozulmamalı, eyni zamanda dövlət
vəsaitləri hansısa formada kimlərinsə maraqlarına xidmət etməməlidir.
Yəni çox ciddi və hərtərəfli dərinləşmiş təhlillərin, araşdırmaların
aparılmasına ehtiyac var. İlk növbədə problemlilər siyahısına düşmüş
müştərilər üzrə müəyyən qiymətləndirmələrin aparılmasına başlamaq olar.
Çünki artıq bu siyahıya düşmək həmin müştərilərin borclarını qaytara
bilmədiklərini göstərir. Lakin burada da ciddi araşdırmaların aparılması
zərurəti yaranır. Belə ki, mövcud vəziyyət göstərir ki, bir çoxları
imkanları olsa da, ümumi mənzərə fonunda borclarını ödəməkdən imtina
edirlər”.
R.Həsənov bildirir ki, elə insanlar var ki, böyük çətinliklə,
hətta bir çox hallarda digər mənbələrdən borclanmaya gedərək
kreditlərini ödəyirlər: "Bu, həmin vətəndaşların məsuliyyət
hissinin daha yüksək olduğunu göstərir. Adamlar da var ki, çox rahat
yaşayırlar, gəlirləri də yetərincədir, amma ödənişlərini etmirlər. Seçim
edərkən bu məqamı da nəzərə almaq lazımdır. Yəni genişmiqyaslı
araşdırma aparılmalıdır. Daha yaxşı olar ki, məsələyə bu kontekstdən
yanaşılsın: birinci, 2015-ci ilin fevalından etibarən nə baş verib?
Devalvasiyalar barədə qərarı kim verib? Bu qərardan zərər çəkən
subyektlər hansılardır? Həmin subyektlər üzrə zərər müəyyənləşdirilməli
və dövlət tərəfindən qarşılanmalıdır. Bu zaman güzəştlər kredit
məbləğinə hesablanmış faizlər üzrə edilə bilər. Yaxud tutalım ki, 3 minə
qədər olan kreditlər silinir, 3-20 min arası kreditlərdə faizlər dövlət
tərəfindən kompensasiya olunur, 20 mindən yuxarı olan kreditlərdə isə
məzənnə fərqinə kompensasiya tətbiq edilir. Bunun dəqiq mexanizmini
fiskal siyasəti həyata keçirən qurumlar və Nazirlər Kabineti birgə
müəyyənləşdirə bilər”.
Ekspert hesab edir ki, dövlət dəstəyi tətbiq olunarkən istehlak kreditləri ilə biznes kreditləri fərqləndirilməlidir:"İstehlak
kreditləri əlavə dəyər yaratmayan vəsaitlərdir. Real sektora verilən
biznes kreditləri isə əlavə dəyər yaratmağa yönəldilir. Düzdür,
Azərbaycanda kreditlərin düzgün rəsmiləşdirilməsi kimi bir problem də
mövcuddur. Kreditlərin böyük hissəsi istehlak krediti kimi
rəsmiləşdirilir. Yaxud biznes adı ilə götürülən kreditlər tamam başqa
istiqamətlərə yönəldilir. Buna görə də bu məsələlərdə çox diqqətli
olmağa ehtiyac var. Valyutada kreditləri olan vətəndaşlar ikinci
dərəcəli risk qrupu olaraq seçimə daxil edilə bilər. Biznes kreditləri
üçüncü, istehlak kreditləri isə dördüncü dərəcəli risk qrupu kimi seçilə
bilər”.
Müsahibimizin fikrincə, Azərbaycanın hazırkı maliyyə
imkanları problemli kreditlər məsələsini həll etmək üçün kifayət qədər
yetərli səviyyədədir: "Bu imkan böyükdür. Nəzərə almaq lazımdır
ki, problemli kreditlər ölkənin maliyyə-bank sektorunu iflic
vəziyyətinə salıb. Bu gün ümumi kredit portfelinin 14 faizdən yuxarısı
problemli kreditlərdir. Hansı ki, 6 faizdən yuxarı artıq SOS hesab
olunur. Belə bir şəraitdə banklar işləyə bilmir, onlar kreditləşməyə
meyl göstərmirlər. Gələcəkdə dövlətin bankların arxasında hansısa
formada dayanacağına təminat yoxdur. Buna görə də kredit portfeli
genişlənmir. Hökumət də deyir ki, real sektor inkişaf etsin. Əgər real
maliyyə qaynaqlarına çıxış yoxdursa, bu sektor necə inkişaf etsin?
Dövlət problemli kreditlər məsələsini həll etməklə eyni vaxtda bir neçə
məqsədə nail ola bilər”.
"Yeni Müsavat”
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
