Bu dəfə araşdırdığımız mövzu türklərin dövlətçilik tarixində danılmaz rolu olan, böyük imperiyalar quran "Günəş və Aslan" gizli Mühafizə Təşkilatı haqqındadır.

"Günəş və Aslan" Mühafizə Təşkilatının tarixi, strukturu, təşkilata kimlər üz ola bilərdi, təşkilatın qurduğu imperiyalar, ötən əsrə qədər olan fəaliyyəti haqında suallarımızı araşdırmacı alim, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Zaur Əliyev cavablandırır.

- "Günəş və Aslan" mifdir, yoxsa gerçək tariximiz?

- Məlumdur ki, tarix gerçəkliyə, dünyada baş vermiş real hadisələrə əsaslandığı halda mifin əsas funksiyası dünyadakı bütün yaranışları fövqəltəbii, qeyri-adi, fantastik şəklə salmaqdır, onda mifin tarixlə bağlılığı ancaq meydana gəldiyi dövrün inanış faktoru olması ilə məhdudlaşır. Lakin mif təkcə uydurma obrazlar silsiləsi deyil, gerçəkliyi dərketməyə doğru atılan ilkin mühüm addımlardan biridir. Mifin müasir müəyyənləşməsi, anlam dairəsi o qədər genişdir ki, izahını başa çatdırmaq, cəmiyyətin formalaşmasındakı və inkişafındakı rolunu dəqiq üzə çıxarmaq üçün hələ də axtarışlar aparılır. Eləcə də tarix geniş və dar mənada götürülür. Əslində bütün yaranışların doğulma, meydana gəlmə tarixi var. Bu gün mifik bir qurum kimi təqdim edilən "Günəş və Aslan" Mühafizə Təşkilatı əslində tarixi bir gerçəklikdir. İslamdan öncə türklərin gizli təşkilatı olan bu qurum İslamdan sonra da fəaliyyət göstərmiş və əsas məqsədi türk coğrafiyasına daxil olan ərazilərdə imperatorluqlar, dövlətlər, bəyliklər, xanlıqlar və respublikalar qurmuşlar. Məhz Kür Şad İnqilabından sonra Ötkəndən üzü Anadoluya qədər olan bir coğrafiya "Günəş və Aslan"nın idarəçiliyi altında olub.

- Təşkilatın tarixi haqqında danışaq…

- Təşkilat Böyük Hun Türk İmparatorluğunun qurucusu olan Oğuz xaqan tərəfindən e.ə. 209-cu ildə qurulub. Buna görə təşkilatın tarixi 2.200 il olaraq göstərilir. İlk qurulan təşkilat Türk törəsi olan Ədalət, nizam, əxlaq və millətə xidmət dördlüyü prinsipləri üzərində daşıyırdı. Təşkilatı quran zaman Oğuz Xaqan çıxış edərək bildirmişdir: "Mən türklərin Xaqanıyam və yer üzünün dörd qütbünün Xaqanı olacam. Dost olmaq istəyənlərə əlimizi, düşmən olmaq istəyənlərə qəzəbimizi göstərərəm. Baş əyməyəni düşmən sayaram. Onunla mübarizə aparır və yox edərəm”.

- "Günəş və Aslan"nın üzvləri kimlər ola bilərdi?

- Təşkilatın üzvləri yaşlı və müdrik insanlardan ibarət idi ki, onlar özlərini "Gün görənlər” adlandırdılar. Bəzi mənbələrdə "ağsaqqalar” adlanmasına baxmayaraq məhz türk gizli təşkilatının üzvlərinin özlərini "Gün görənlər” adlandırması Günəş toteminin türklərdə böyük əhəmiyyət daşımışdır. "Gün görən” olmaq istəyən müdrük və yaşlı olmazdan öncə daha vacib şərtlər var idi. Onun genetik kodu mütləq təmiz olmalı, nəsli kökündə oğru, qatil və xain olmamalı, ailəsindən daha çox təşkilatın maraqları öndə olmalı, övladları təmiz qanlı insanlarla nigahda olmalı, qədim törələrə bağlı olmalı və sairə əsas tələblərdən biri idi. "Gün görənin” nəsil emblemi olmalı, özlərinə aid sancaq (bayraq) olmalı, "Ox və Yayı” müqəddəs suda yuyulmalı və Günəşdə qurumalı idi. Onlar Günəşin və Ayın son dövr gününə qədər türk coğrafiyasında böyük dövlətlər yaradacaqlarını sistemli və kodlaşdırılmış proqramlara salıb və onu 3 kitab formasında saxlayıblar. Lakin bu üç kitabın ikisi yazılı olmayıb. Onlar gələcəyə seçilən insanların yaddaşlarına köçürülüb, bir isə yazılı halda nəsildən-nəsilə keçib.

- "Gün görənlər” hansı prinsiplər üzərində qurulurdu?

- Üz "Gün görənlər”in seçilməsi tarix boyu aşağıdakı prinsiplər üzərində qurulub idi:

1. Harda yaşamalarından asılı olmayaraq yaşadıqları əraziləri Vətənləşdirmək, türkləşdirmək.

2. Əlinin zəhməti, alnının təri ilə yaşamaq.

3. Törəni, Tanrıçılığı və əxlaqı türklərə mənismətmək

4. Strateji yerləri (körpülər, keçidlər, boğazlar, şəhərləri və s. ) nəzarət altında saxlamaq.

5. Türklərin yer üzünə sahib olmazdan öncəsi gediləcək yerlərdə daha əvvəldən təbliğat aparmaq. Yerli Xalqı Türklərin İdarəsinə hazırlamaq.

"Gün görənlər”in şəxsi keyfiyyətləri

"Gün görənlər” aşağıdakı şəxsi keyfiyyətlərə malik olmalı idilər:

1) Haqqı bilmək

2) Səxavət

3) Sədaqət

4) Tanrı eşqi ilə yanmaq

5) Qənaətcil olmaq

6) Tam diqqətlə olmaq və diqqəti bir nöqtəyə toplamaq.

- "Günəş və Aslan" yaratdığı dövlətlər hansılardı?

- "Günəş və Aslan" mühafizə təşkilatı İslam dini yayılana qədər türk coğrafiyasında Göytürk, Hun imperiyası, Oğuz dövləti və sairələr qurumuşdur. Ötkəndən üzü İstanbula qədər olan coğrafiyada türk tayfa və birliklərini bir araya toplayıb dövlətçilik ənənələrin yaşatmışlar. İslam yayılana qədər açıq fəaliyyət göstərən "Gün görənlər” birdən birə gizliliyə çəkilib və 751-ci ildən sonra onlar barədə əfsanələr yaradılıb. Bu günə qədər də təşkilatı sırf gizli formada türk coğrafiyasında xidmətini qoruyub saxlayıb.

ÜZVÜLÜK:

"Gün görənlərə” xidmət edəcək şəxslər də təyin edilib. Bu şəxslərin şəxsi keyfiyyətləri belə idi:

1) Göy Tanrıya inanc

2) Millətə və Vətənə sevgi

3) Törələrə sədaqət

4) Məlumat və ketumiyet

5) Döyüşçü, cəngavər

"Gün görənlər” onlara xidmət edəcək şəxsləri aşağıdakı mərhələdə sınaqdan keçiridilər.

1. Namizəd olan şəxs ilkin mərhələdə müşahidə olunur. Onun nəsil şəcərəsi araşdırılır və bir müddət onun yaşam tərzi izlənilir.

2. Onu yetişdirmək üçün məsləhətçi təyin olunur və həmin məsləhətçi ona törələr, qədim inanclar, tanrı sevgisi və türk kimliyi öyərdilir.

3. Təlimdən sonra həmin şəxs bir müddət xalq içərisində təbilğat aparmaq üçün azad edilir və onun ətrafına toplanan insanların kəmiyyət və keyfiyyəti müəyyən edilir.

4. Artıq cəmiyyətdə müəyyən mövqe tutandan sonra məsləhətləri və fikirləri öyrənilir gələcəkdə tuta biləcəyi yer müəyyənləşdirilir.

5. Bundan sonra onun yaşadığı yerdə müəyyən mövqe təyin edilir.

6. Tutduğu mövqedə xalqa xidmət törələrə və "Gün görənlər” tapşırıqlara əməl etməsi əmr edilir.

7. Sonda "Gün görənlər” məclisində iştiraka izn verilir və Gün andı içdirilir. Gün andı isə belə idi: "And olsun günəşə və onun işığına gün görənlərə sadiq olacam, türk törəsinə xidmət edəcəm və millətimin ən uca olması üçün canımı fəda edəcəm”

-Təşkilat niyə məhz "Günəş və Aslan” adını almışdır?- Dünya xalqlarının mifologiyasında günəşlə bağlı təsəvvürlərdə onun atlarla idarə olunan təkərli arabada kainatın dörd tərəfini gəzib dolaşmasından, hər şeyə can verməsindən danışılır. Təkərin və arabanın kəşfinin mifik zamana deyil, inkişafın yüksək pilləsinə aid olmasına əsaslanaraq bu cür miflərin qədimliyini şübhə altına alırlar. Lakin bu qənaətə qarşı daha maraqlı fərziyyə irəli sürənlər tapılır. Günəşin özünün dairə şəklində görünməsi və təsviri təkər mifopoetik obrazının çox qədim zamanlarda meydana gəlməsi fikrinə dəstək kimi səslənir. Azərbaycan mifik görüşlərində Günəş kainatı kəhər atda gəzməsi yazılır.Azərbaycan türklərinin «Gün çıx, çıx.. Kəhər atı min çıx.» çağırışında Günəş kəhər atın üstündə təsvir edilir. O, kainatın yaradıcısı və idarəedicisidir. Övladlarının, nəvə və nəticələrinin sayı-hesabı yoxdur. Duman, bulud onun oğlanları, od-alov, şüa isə qızlarıdır. Günəş kultu Azərbaycanın ən qədim kultlarındandır. Bu kult tunc dövründə çox böyük tərəqqi tapmışdı. Naxçıvanda tunc dövrünə aid Gəmiqaya abidəsi eramızdan əvvəl I-III minilliklərə aid edilir ki, üzərindəki rəsmlər, yazı, işarələr insanların bir-biri ilə ünsiyyət və əlaqə, öyrətmə-öyrənmə prosesini əks etdirir. Gəmiqayalılar müxtəlif təbiət hadisələrinə, çaya, ağaca, heyvana inanmış, onların təsvirlərini çəkmiş, Günəşə sitayiş ediblər. Gəmiqayada günəşə sitayişi ifadə edən dairə ortasına nöqtə qoyulmuş rəsmlər vardır ki, bu da günəşi ifadə edir. Qədim əcdadlarımızın şümerlərlə olan mədəni yaxınlığından, qan qohumluğundan xəbər verən bir çox maddi mədəniyyət, incəsənət abidələri içərisində Qobustanın günəş gəmiləri xüsusi yer tutur.1981-ci ildə məşhur səyyah və alim Tur Heyerdal Qobustan petroqliflərinə baxmış, eramızdan əvvəl III minilliyə aid günəş gəmilərinin təsvirlərində qədim şumer mədəniyyətinin olduğunu təsdiq etmişlər.Etimoloji baxımdan «Tenqri» anlayışının kökündə «tan» (dan yeri, Göy, sübh Günəşinin nuru) və «ər» sözləri dayanır və «dan/tan əri», «Səma ilahisi» anlamını verir. Türk mifalogiyasına görə "Günəşi təmsil edən qurd və aslan həmişə Günəş şüası ilə, işıqla bağlı insanların gözünə görünərmiş... Günəşin kişi və eləcə də qadın başlanğıcı olması ana, ata xaqanlığı ilə bağlıdır. Ana xaqanlığı çağında qadın, ata xaqanlığı çağında isə kişi olmuşdur. Günəş kainatın Ulu Yaradının gözüdür. Hər şeyi görür. Göy üzünün sahibi Günəşdirsə yer üzünün sahibi insan, heyvanlar aləminin sahibi isə Aslandır.Qədimdə türklər böyük qələbələri və sağlam övladları onlara bəxş etdiyi üçün Tanrının gözü Günəşə öz atlarını qurban kəsirdilər. Türk mifik görüşlərində dünyanın yaradıcısı Oğuzdur. O, ilk olaraq kosmik cismləri – günəşi, ayı və ulduzları, ıonra isə göyü, yeri – dağları, dənizləri meydana gətirir. Dünyanı idarə etməyi günəşin övladlarına tapşırır.

Qədim türklərdə "Tenqri xan-Günəş” anlayışını bildirsə də, türk xalqlarının islam dinini qəbul etməsindən sonra onun da semantikası dəyişir. Müsəlman simvolizmində Günəşin rəmzi yeni məzmunla zənginləşərək Allahın Yer üzünə yaydığı nuru, İslam Peyğəmbərini ifadə etməyə başlamışdır. Bunu təsdiq etmək üçün Şahımız İsmayıl Xətainin bir misrasın yada salmaq kifayət edər:

"Xətai der rəhm etməzəm yalana,

Özün təslim edər özü gələnə,

Ay Əlidir, Gün Mühəmməd, bilənə,

Bax nəzər eylə də həmən arif ol”

Yeri gəlmişkən, ay və günəş rəmzlərinin islami anlamda işlənməsi öz-özlüyündə bir sıra astronomik biliklərlə uzlaşır. Belə ki, Həzrət Əli (ə)-ı ifadə etdiyi bildirilən Ay özünün bizə görünən işığını, nurunu məhz Həzrəti-Mühəmməd (s)-in bənzədildiyi Günəşdən alır. Və İslam simvolikasında günəşi ifadə edən ulduzun Ayparanın içinə yaxın təsvir edilməsi İslam peyğəmbərinin ən yaxın köməkçisinin Tanrı elçisini hər addımda qoruması motivi ilə uyğun gəlir.

Aslan isə Şərqdə ta qədimlərdən günəş, od, aydınlıq və qüdrət təcəssümü kimi qəbul olunmuşdur. Şumerlərin müharibə Allahı qanadlı şir şəklində təsvir edilirdi. Qədim türklər hər tərəfdən düşmənlə əhatə оlunduğundan uşaqlar ən sərt qanunlarla tərbiyə оlunurdular. Оğul övladlarını igid kimi böyütmək türkün idealı idi. Beli üzükdən keçən, enlikürək, aslan duruşlu, şir biləkli igid övlad arzusu türk əхlaqının tərkib hissəsidir. Buna görədə qədim türklər Günəş və Aslan totemlərindən hakimiyyət, güc, himayədarlıq və xilaskarlıq kimi faydalanmışlar.

- "Günəş və Aslan" islamdan sonra necə fəaliyyət göstərib? Təşkilatın qurduğu dövlətlər hansılardı?

- "Günəş və Aslan" Mühafizə Təşkilatı İslamdan sonra gizli fəaliyyətə keçməsindən sonra Türk coğrafiyasında onun fəaliyyəti davam edib. Türk dövlətlərinin yaranması və yaşaması üçün gizli təşkilatın Səlcuqlar, Atabəylər, Ağqoyunlar, Qaraqoyunlar, Osmanlılar, Səfəvilər, Qacarlar, Əfşarlar, Xanlıqlar, Türkiyə cümhuriyyəti və Azərbaycan Demokratik Respublikası kimi uğurları olub.

Pakistanda, Əfqanıstanda, Livanda, Azərbaycanda, Bosniyada, Türkiyədə, Mərkəzi Asiyada, Uyğurstanda, İranda, İraqda, Suriyada, Hindistanda və Çində "Günəş və Aslanın” nümayəndəlikləri var. İstanbulun Fateh Məhmət Sultan tərəfindən geri alınması məhz "Günəş və Aslanın” tələbi idi. Ağ Şəmsəddin də məhz buna görə Fatehə Lələ olaraq göndərilib və onun qarşısında vacib məsələ kimi, Məhmət Sultanı bu addım atması tapşırığı qoyulmuşdur. Bütün dövrlərdə " Günəş və Aslan” lələlər yetişdirib. Biz Lələlər barədə keçən müsahibəmizdə ətraflı danışmışıq. Ona görə bu məsələ üzərində çox dayanmayacam…

- Əmir Teymuru "Günəş və Aslan"nın cəzalandırdığı deyilir. Belə bir hadisə olubmu, olubsa səbəb nə idi?

- Tarixdə "Günəş və Aslanın" qəzəbinə tuş gələn şəxsiyyətlərdən ancaq Əmir Teymur olub. Özünü Çingizin varisi olaraq görən və Çingiz imperiyası ərazisinin hamısına hakim bir İslam dövləti qurmaq istəyən Əmir Teymur Ankara yaxınlığında 20 İyul 1402-ci ildə , Osmanlı Dövlətinə də böyük bir zərbə vurdu və Anadolu təkrar parçaladı. Ancaq Teymur xan arzuolunmaz müharibədə qələbə qazanmış olsa da, siyasi səbəblərlə "Günəş və Aslanın” dəstəklədiyi bir Türk dövlətini dağıtmaq cəhdindən görə cəzalandırılıb. Bunun üçün "Gün görənlər” Əmir Teymuru divana dəvət edib cəzalanadırmaq istəyəndə O, niyyətinin Osmanlı dövlətini yıxmaq olmadığını bəyan edərək vahid Türk dövləti qurmaq məqsədi olduğunu élan edib. Bundan sonra aşağıdakı şeiri oxuyub:

"Biz ki Məliki Turan, Əmiri Türküstanıq,

Biz ki, Türk oğlu Türkük;

Biz ki millətlərin ən qədimi və ən ulusu Türkün rəhbəriyik".

Lakin bu etiraflar "Günəş və Aslanın” qəzəbini soydmayıb və buna görədə Əmir Teymurun ölümündən sonra onun imperiyası tezliklə dağılır.

- "Günəş və Aslan" kimi gizli təşkilatın hərbi qanadı olubmu?

- Bəli, təşkilatın hərbi qanadı sonradan formalaşmağa başlayıb. Bu gün dünyada "Kommandos” tipli dəstələr onların varisləri sayıla bilər. 50 minlik bir ordu-Kommando "Gün görənlərin” hərb qanadını təmsil ediblər. Bunların içərisində ən güclü və xüsusi təlim görənləri "Dəli” adlandırırdılar. Dəli dəliqanlılığın ən qabarıq, ən nümayişkaranə və ən parlaq ifadə formasıdır. Aparıcı birliklərdən olan və bu atlılar elə bir cəsarətə malik idilər ki, şücaətlərinə görə xalq arasında "dəli" kimi məşhur olmuşdular. Fövqəladə cəsarət, qoçaqlıq və qorxunc geyimləri ilə düşmənə qorxu verən Dəlilər, həmişə qalib gəlirdilər. Bu başqa bir geniş mövzudur, qeyd edim ki, tariximzdə Koroğlu və onun dəliləri kimi böyük bir epos var və zamanı gələndə bu barədə geniş bir məlumat verərərm.

- "Günəş və Aslan" Mühafizə Təşkilatı və Səfəvilər İmperiyası

- Səfəvilər dövləti qurulanda eyni dövrdə Şərqdə bir neçə aparıcı Türk dövlətləri mövcud idi: Osmanlı imperiyası, Misir Məmlüklər dövləti, Şeybanilər dövləti və Moğollar dövləti. Bütün bu dövlətlər Türk coğrafiyasında idilər və hamısı "Günəş və Aslanın” nəzarəti altında idi. Bütün Şərq hökmdarları böyük Turanı yaratmaq arzusundaydılar ki, bu da vahid bir mərkəzdən idarəçiliyə əsas yaradacaq idi. Bu vahid mərkəzin də hansı dövlət olacağı dövlətlər arasında münasibətlərə ciddi təsir edirdi. Buna görə də Osmanlı dövləti islamda kafir hesab edilən xrsitianlardan çox türk dövlətləri ilə müharibə aparıb. Osmanlı imperiyası qurulanda Anadoluda Qaraman bəyliyi, Candaroğulları, Ağqoyunlular, Qaraqoyunlular, Germiyanoğulları, Saruhanoğulları kimi bir çox türk dövləti vardı. Osmanlı ordusu bu dövlətlərin hamısını bir-bir qılınc gücünə özünə tabe edir.

XV əsrin birinci yarında – Şeyx Cüneyd və Şeyx Heydər zamanında Səfəvilərin Kiçik Asiya və Şimali Suriya tayfaları ilə əlaqələri möhkəmlənmişdi.1449-cu uldə Cahanşah Qaraqoyunlu tərəfindən Ərdəbildən sıxışdırılıb çıxarılan Cüneyd Kiçik Asiyaya – Qaramana getmişdi. O, "Gün görənlərin” tapşırğı ilə Kilikiyada ikən türkdilli varsaq tayfası daxilində ciddi fəaliyyət göstərmişdi. Yerli hakim tərəfindən qovulan şeyx Suriyanın ən şimal hissəsinə - Misirin məmlük sultanının hakimiyyəti altında olan Mərəş, Antakya və Kilis bölgələrinə gəlib çıxmışdı. Cüneyd bu bölgədə adı çəkilən baçqa bir türkdilli, zülqədər tayfasının daxilində şiəlik təbliğatı apardı. 1456-cı ildən 1459-cu ilədək Cüneyd, o vaxt hələ az tanınan Diyarbəkir hakimi Ağqoyunlu Uzun Həsənin yanında olmuşdu. Uzun Həsən öz düşməni Cahanşahla mübarizədə Səfəvi şeyxlərinin köməyini təmin etmək arzusu ilə öz bacısını Şeyx Cüneydə ərə verdi. Tarixçilərin göstərdiyi kimi, bu nigahın nəticəsində Səfəvi imperiyasının qurucusu olan Şah İsmayıl Xətainin dünyaya gəlir. Şah İsmayıl Xətai doğulan gündən "Gün görənlərin” himayəsi altında olub. Onun dünyaya gəlişi də İstanbulun geri alınması qədim kitablarda yazılıb. Şah İsmayıl fövqəl fiziki gücə və zəkaya sahib bir şəxs idi. Onun anadan olmasından sonra "Gün görənlər” dərhal onu himayəyə götürüb hazırlayır, həyatı Lələlərin təlimi və tərbiyəsi ilə davam etdirir. Səfəvilər dövləti onu quran və inkişaf etdirən türk tayfalarının şərəfinə "qızılbaş ölkəsi”, "qızılbaş dövləti”, Səfəvi hökmdarı isə "qızılbaş padşahı” deyə qeyd olunur. Şah İsmayıl Azərbaycan türkcəsini Hindistandan Bağdada qədər yaydı. Dövlət dilini türk dili elədi. Üstəlik türk dilində əsərlər yaradaraq bu gündə əsl türk sənəti olan qədim aşıq sənətinin (ozanlıq) inkişafına təkan verdi. Şah İsmayılın dövləti Səfəvilər dövləti tarixdə qurulan ən türkçü dövlətlərdən biri idi. Hətta Səfəvilər dövlətinə Turanı diriltməyə çalışan Əfrasiyab nəsli deyilirdi. Şah İsmayıl öz əsərlərini türkcə yazıb və əsərlərində türkü mələyə bənzədib. O dövrdə digər türk dövlətləri artıq türklüklərini itirirdi. Şah I İsmayılın zamanında Azərbaycanın bütün ticarəti yalnız türklərin əlində idi. Amma Osmanlı imperiyasında ticarət yəhudilərə və ermənilərə məxsus idi. Haqlı olaraq akademik Ramiz Mehdiyev Şah İsmayıl haqqında bunları yazır: "Şah İsmayılın çox gənc olmasına baxmayaraq, onun sərkərdə istedadı, döyüşçü cəsarəti və hökmdar zəkası Şərqdə və Qərbdə hökmdarları, o dövrün görkəmli adamlarını həmişə heyran etmişdir və bu gün də heyran edir. Şah İsmayıl Səfəvinin dövlətin siyasi-hüquqi quruluşuna baxışları onun uşaqlıq illərindən, Qızılbaşlar hərəkatının başçısı kimi fəaliyyətə hazırlandığı və bu ruhda tərbiyə edildiyi dövrdən formalaşmışdır. Onun şəxsi və siyasi keyfiyyətlərinin formalaşması üçün Səfəvi əmirləri və digər türk tayfalarının başçıları da səy göstərmiş, lakin bu keyfiyyətlər əsasən çoxsaylı daxili siyasi amillərin təsiri altında yaranıb.”

Şah İsmayılın xalqın və dövlətin həyatının bütün tərəflərini əhatə edən fəaliyyəti xalqın öz köklərini dərk etməsinə, dayanıqlı etnik kodun və mədəni identikliyin formalaşmasına kömək edirdi.

Səfəvi ideyaları qlobal bir ideya idi lakin bu ideyalar başqaları tərəfdən həm oğurlandı,həm də təhrif edilərək yeni rakursda ortaya milli kimliklərini, yeni formada yaratmaqla gətirildi. Məhz "Gün görənlərin” yetişdirdiyi Şah babam 14 illik hakimiyyəti dövründə 14 əyalət fəth edib və böyük türk coğrafiyasında milli dövlət qura bilib. Bu barədə daha geniş formada yaxın zamanda müsahibə verə bilərəm...

- "Günəş və Aslan"ın Türkmənçay müqavilələrinin imzalanmasındakı rolu?

- "Günəş və Aslan" Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin imzalanmasında da mühüm rola sahib olub. Onlar azərbaycan türklərinin iki hissəyə parçalanmasının qarşısını ala bilməsələr də bir millət olaraq tam məhv edilməsinin qarşısını ala biliblər. Bir məlumat verim ki, Abbasqulu ağa Bakıxanov "Gün görənlərin” seçdiyi şəxslərdən biri olub. Türkmənçay müqaviləsinin alt qatında belə bir plan mövcud idi ki, ruslar Şimalda azərbaycanı ruslaşdırıb onları strateji yerlərdən köçürüb başqa bir torpaqda yerləşdirəcəkdilər, farslar isə Cənubda türkləri farslarla əvəz edəcəkdi. Cənubda farslaşma gedəcək və Azərbaycan dili və kimliyi zamanla yox ediləcəkdi. "Günəş və Aslan" bunu bilirdi və onlar müqavilədən sonra Şimalda cənubdan fərqli özünə məxsus atributları, ordusu, əlifbası, analoqu olmayan musiqisi, ədəbiyyatı, incəsənəti, elmi, təhsili, səhiyyəsi və müxtəlif dövlət strukturaları olan, dünya miqyasında tanınmış müstəqil bir dövlət qurmaq istəyirdi. Onun ardınca isə Cənubda bir dövlət qurulacaq, illər keçəndən sonra iki Azərbaycan birləşəcəkdi. "Gün görənlərin” seçilmiş şəxsi Abbasqulu Ağa Bakıxanov ziyalı idi. Onun elə bir vəzifəsi olmayıb dəftərxanada işləyib, tərcüməçi olub və Azərbaycan xalqına bacardığı qədər xidmət göstərib. Çar Rusiyasında polkovnik xidmətində olanda da çarizmin iyrənc siyasətini tənqid edən, hətta ruslara qarşı vuruşan azərbaycanlıların adlarını kitaba salan yeganə insan olub. Onun yazdığı faktların çoxu hələ də araşdırılmayıb. Ərdəbildən üzünü köcürtmək adı ilə oğurlanıb aparılan çoxlu sayda materiallar haqqında dəqiq məlumat əldə edə bildiyimizə görə, Bakıxanova minətdar olmalıyıq. Çünki orada hansı əsərlərin olduğunun kataloqunu yaratmaq Bakıxanovun xidmətidi. Bakixanovun böyüklüyü ondadı ki, "Gülüstani-İrəm” kimi bir əsər yaradaraq Azərbaycan tarixşünaslığının əsasını qoyub.

- ADR-in yaranması və "Günəş və Aslan"ın buradakı rolu? "Difai” kimlərə xidmə edirdi?

- Türkmənçay müqaviləsindən sonra tarixdə az zaman keçəndən sonra 1918-ci ildə Şərqdə ilk dəfə demokratik prinsiplərə əsaslanan ADR –nı yaradıcıları demək olar ki, bu təşkilatın üzvləri olublar. Məhz ADR "Günəş və Aslan”ın açıq formada fəaliyyət göstərən bir qolu "Difai” sayəsində yaradılıb. "Difai” özü güclü məxfi sistem yaradıb və onun üzvləri seçilmiş insanlar idi. Eyni zamanda "Difai”nin hər bir dövlət qurumunda, xüsusilə də rus təhlükəsizlik xidmətində etibarlı dayaqları vardı. Əhməd bəy Ağayev, Kərbəlayı İsrafil Hacıyev, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Tiflisdən Məhəmməd ağa Vəkilov, Doktor Qarabəyov, Gəncədən Ələkbər bəy Xasməmmədov, Ədil xan Ziyadxanov və başqaları "Gün görənlərin” seçdikləri şəxslər idilər. "Difai”nin əsas simalarından biri hesab olunan axund Pişnamazzadə rus imperatoru tərəfindən rəsmən Qafqaz musəlmanları şiə ruhani idarəsinin şeyxulislamı vəzifəsinə təyin edilir. Bu isə "Günəş və Aslanın” böyük uğuru idi.

"Difai” təşkilat ədalətli mühakiməni bacarmayan çar üsul-idarəsinin əvəzinə ədalətli cəza üsulları ilə günahkarları cəzalandırmaq və xalqımızın həmin dövrdə düçar olduğu fiziki və mənəvi fəlakətdən çıxış yolu axtarmağa çalışırdı. Difai fəaliyyəti dövründə, əli məzlum azərbaycanlı qanına batmış hər kəsin cəzasını verirdi. Minlərlə rus və erməni məmurları, satqın yerli məmurlar və milləti cəhalətə sürükləyib vicdanını pula satan mollalar bu təşkilatın qurbanına çevrilirdi. Azərbaycan türklərinə düşmən kəsilmiş məmurların öldürülməsini birbaşa üzərinə götürən "Difai" hər belə qətldən sonra məsuliyyəti öz üzərinə götürməklə yanaşı, öz möhürü ilə bəyannamədə yayırdı. "Difai"nin möhürü Azərbaycan türkü üçün bir intiqam günəşinə, bu millətin qanını içməyə hazır olan yadelli məmurlar üçün isə ölüm hökmünə dönmüşdü. Əslində "Difai" Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurulması ilə nəticələnən milli-siyasi bir qurum olub və şəriət qanunlarına uyğun fəaliyyətini tənzimləyib. Əsas məqsədlərdən biri də xalqın milli şüurunun oyanması, elmin inkişafı olub. Təbii ki, milyonlarla azərbaycanlı qanına susayan, onlara işgəncə və ölüm gətirən böyük rütbəli çar zabitlərinə qarşı da amansız olub. Dinimizi, müqəddəs məkanlarımızı təhqir edənləri layiqli formada cəzalandırıb.

- ADR-in süqutundan sonra "Günəş və Aslan" hansı formada fəaliyyət göstərib?

- ADR-in süqutundan sonra "Günəş və Aslan" yenidən gizli fəaliyyətə çəkilir, üzvlərinin təhlükəsiz yerlərə köçürməsinə nail olur. II dünya müharibəsində biz onun fəaliyyətinin türk əsilli legionerlərin həyatının xilas edilməsində və Cənubi Azərbaycanda 1945-ci il dekabr ayının 12-də 21 Azər hərəkatının qələbəsinə nail olurlar. Lakın qısa sürən dövlət yenidən fars-rus-ingilis təsiri ilə dağıdılandan sonra 1946-cı ilə qədər sonralar isə gizlinə çəkilir. 1946-ci il azər ayının 26-si Günüy Azərbaycan kitab yandırma günü olub.( Mədəni soy qırım) Milyonlarla cild türk dilində olan əsərləri yandırılır. Səməd Vurğunun " Cəllad qalaq-qalaq yandırdığın kitablar " şeri həmən mədəni soyqırım hadisəsinə həsr olunub. Hakimiyyətə gələn fars şovinistlərinin şahının ilk fərmanı turk dilinin yasaq edilməsi idi. 100 ildir bizim dilə və dilimizdə olan əsərlərə divan tutulur, amma tükənmir.

- "Günəş və Aslan" təşkilatı hal-hazırda da fəaliyyətdədirmi?

- Hal-hazırda fəaliyyət göstərən "Günəş və Aslan" Mühafizə Təşkilatının yeri tam bəlli olmasa da əsas işi Lələlər yetişdirmək, türk mədəniyyəti və törəsinin qorunub saxlanması ilə məşğul olduğu deyilir.

Səxavət Məmmədov
(olke.az)