Sumqayıtın tarixini vərəqləsək onun səhifələrində maraqlı adamlara rast gələrik. Dünyamiqyaslı alimlər, bəstəkarlar, siyasi və içtimai xadimlər, yazıçı və şairlər şəhərimizin qonaqları olublar. Onlardan biri də təyyarəçi-kosmonavt German Titov idi. Bu tarixi şəxsiyyəti dünyada tanımayan yoxdur. O, 1935-ci ildə Altay vilayətində anadan olmuşdur. 1955-ci ildə Kustanayda Stalinqrad hərbi-aviasiya, 1957-ci ildə Novosibirskdə hərbi-təyyarəçilər məktəbini bitirmişdir.

G.Titov SSRİ-də Y.Qaqarindən sonra ikinci təyyarəçi-kosmonavt, "Sosialist Əməyi Qəhrəmanı” bir çox beynəlxalq təşkilatların fəxri adlarına layiq görülərək, postsovet məkanında hamının sevimlisinə çevrilmişdir.

1976-cı ildə German Stepanoviç Sumqayıtın qonağı idi. Onu şəhərin girəcəyində gül-çiçəklə, Azərbaycan qonaqpərvərliyi ilə qarşıladılar. Həmin vaxtlar mən "Sosialist Sumqayıtı” qəzetinin (indiki "Sumqayıt”) müxbiri idim. Redaksiyadan tapşırıq alıb onun görüşünə getdim. G.Titovu əvvəlcə şəhər partiya komitəsində qəbul etdilər. Sonra o, 15 saylı orta məktəbdə müəllimlərin və şagirdlərin qonağı oldu. Tələbələr onun boynuna pioner qalstuk bağladılar. Kosmonavtlara həsr olunmuş şeirlər söylədilər.

G.Titov şagirdlərin bəzilərini bağrına basdı, balaca fidanları isə qucağına alıb gözlərindən öpdü. Ona təqdim olunan qızılgül buketlərini isə müəllimlərə uzadıb gülərüzlə dedi:

-Güllər xanımlara yaraşır, mən onları sizə hədiyyə edirəm.

German Stepanoviç məktəbdə texniki dərnəyin üzvləri tərəfindən hazırlanan təyyarələrə, kosmik gəmilərə, nəqliyyat vasitələrinə baxdı, razılıqla başını bulayaraq dedi:

-Texniki elmlərə maraq göstərməyiniz məni sevindirir. Ümid edirəm ki, bunu düzəldən şagirdlərdən gələcəyin bacarıqlı və savadlı mütəxəssisləri çıxacaq.

Fürsətdən istifadə edib gəlişimin məqsədini bildirdim və ilk sualım bu oldu:

-German Stepanoviç, istər elmdə, istər idmanda, istərsə də kinoda hamı birinci olmaq istəyir. Siz kosmosa uçuşda ikinci oldunuz. İkinci olmağın birinci olmaqdan fərqi nədir?

-Bizim kosmos şəhərciyində buna ciddi əhəmiyyət verilmir. Düzdür, kosmosu ilk fəth edən mənim dostum Y.Qaqarin olub. Bununla belə, deyim ki, hər uçuş əvvəlkilərini təkrarlamadığından demək olar ki, birinci sayılır.

-Qaqarin kosmosda 1 saat 48 dəqiqə qaldı, siz isə 25 saat ərzində yer kürəsini 17 dəfə dövrə vurdunuz.

-Bax, görürsənmi, Qaqarinin ayrı tapşırığı vardı, mənim ayrı, məndən sonra uçan kosmonavtların isə ayrı. Məqsədimiz isə bir olub. Dövlətin qarşımıza qoyduğu məsuliyyətli bir vəzifəni layiqincə yerinə yetirmək. Bizdə ayrı-seçkilik heç bir vaxt olmayıb. Biz bir komandayıq, hamımız da birinciyik.

-Sizə bir sual vermək istəyirəm, bəlkə də yersiz alınar, deyə bilmirəm, fikirləşirəm, verim, ya yox?

-Buyur, çəkinmə de.

-Mənim 18 yaşım olanda Qara dənizdə gəmi ilə bir şəhərdən başqa şəhərə 24 saat ərzindəsəfərdə olmuşam. Düzünü deyim ki, baxmayaraq ki, hava mülayim, dəniz isə sakit idi, başım fırlanırdı. Siz 25 yaşında kosmosa uçdunuz və 25 saat açıq havada qaldınız, bu sizi qorxutmurdu?

Titov maraqla mənə baxdı, bərkdən qəhqəhə çəkib güldü, sonra sifətinə ciddi görkəm verib dedi:

-Bilirsən, hər bir insanın öz maraq dairəsi, taleyi, peşəsi var. Sən jurnalistsən, mən isə kosmonavt. Əgər mən qorxsaydım, kosmanavt olmaq arzusunda olmazdım. Qaldı sənin gəmidə başının fırlanması, bunu adi hal hesab edirəm. Vərdişdən çox şey asılıdır.

-Kosmosdan yer kürəsi necə görünür?

-Bunu insan öz gözləri ilə görsə daha yaxşıdır. Amma onu da deyim ki, yaşadığımız yer kürəsi olduğca gözəldir, adamı heyran edir. Mən 25 saat ərzində yer kürəsini foto-aparatla çəkmişəm, mətbuatda da çap olunub.

-Xəzər dənizini görmüşdünüzmü?

-Təkcə Xəzəri yox, bütün dənizləri, okeanları, şəlaləri, dağları, ölkələri görmüşəm, gözəlliyinə, füsünkarlığına heyran qalmışam. Sanki mahir bir xalça ustası yer kürəsini incə və zərif ilmələrlə toxuyub.

-Kosmosun gələcəyini necə görürsünüz?

-Dinamik inkişafda. İnanıram ki, vaxt gələcək kosmosa turistlər də uçacaq. (mən gülümsümdüm, o, bunu hiss etdi)

-Bax, sən gülürsən, amma vaxt gələcək, dediklərim gercəkləşəcək. Bu, mənim fikrim deyil. Bu, alimlərin, mütəxəssislərin fikridir.

-Siz bütün dünyanı gəzmisiniz, bir çox ölkələrin fəxri adlarını almısınız. Onlardan bir neçəsini qeyd edə bilərsiniz?

-Sadalasam, uzun siyahı alına bilər. Mən Vyetnamın, Bolqarıstanın "Sosialist Əməyi Qəhrəmanı”yam. Macarıstanın. İndoneziyanın, Yuqoslaviyanın ən yüksək ordenlərinə layiq görülmüşəm. Mənə elə gəlir ki, sadaladıqlarım kifayət edər.

-Azərbaycana gəlişinizin yəqun ki, bir məqsədi vardır, eləmi?

-Doğru buyurursan. Bakıda kosmos elmi ilə məşğul olan elmi-tədqiqat mərkəzi var. Onların işi ilə maraqlanmaq, mütəxəssislərlə fikir mübadiləsi aparmaq və bəzi təkliflər vermək idi.

-Gəlişinizdən razı qaldınızmı?

-Əlbəttə. Mərkəzdə Azərbaycan alimlərinin kosmosla bağlı apardıqları elmi araşdırmaları çox maraqlı idi.

-Bir neçə saatdır ki, Sumqayıtdasınız. Sizin ilk təəssüratınızı bilmək istərdik.

-Bir çox dövlətlərdə, müxtəlif ölkələrin şəhərlərində gül-çiçəklə qarşılanmışam. Sumqayıtlılar məni gül-çiçəklə qarşılayanda gözlərim önünə kosmosdan lentə aldığım Hollandiya zambaqları yada düşdü. Bu gözəlliyi görmək və duymaq lazımdır. Bu duyğunu Sumqayıtın girəcəyində hiss etdim. Bir də sizin füsünkar yaşıl binanız məni heyran etdi. Bu buna, mən deyərdim ki, əsl sənət əsəridir.

-Sumqayıtı gənclik şəhəri adlandırırlar. Siz nə əlavə edərdiniz?

-Dostluq şəhəri. Məktəbdə kosmonavtlara həsr olunmuş şeirlər bir neçə dildə səsləndi. Bu, bir daha onu sübut edir ki, xalqınız sülhpərvər və humanist xalqdır. Başqa xalqlara münasibətdə səmimi və qayğıkeşdirlər, aralarında ayrı-seçkilik yoxdur, bu sizin uğurunuzdur.

-Sumqayıtlılar nə arzulardınız?

-Kosmosa doğru irəli.

Eyruz Məmmədov,

Respublikanın əməkdar jurnalisti

(1976)