Azər pilləkənləri sevinə-sevinə qalxırdı. Axır ki, onu da iki gün
bundan əvvəl başlanan döyüşlərə çağırmışdılar. İyulun 15-də general
Polad Həşimovun şəhidlik məqamına yetişdiyi xəbərindən sonra başlanan
könüllü çağırış kampaniyasına o da həvəslə gedib yazılmışdı. Necə olsa
da, doğma ana və ata Vətəni işğal altında idi. Anası Səmərqə, atası
Zakir o qədər danışmışdı ki, doğulub boya-başa çatdırları Xəallava və
Goyyal kəndi haqqında. Bəzən yuxularına da gələrdi o kəndlər. Bəzən
anasının gözlərini yaşlı görəndə, keçmiş xatirələrini danışanda ah
çəkəndə, silmişdi anasının göz yaşlarını, onunla birlikdə çəkmişdi.
Hər dəfə də demişdi ki, "Ana Allaha and olsun ki, biz torpaqları
alacağıq, onda səni maşına mindirib bütün işğal olunmuş yerlərimizdə
gəzdirəcəm. Yorulacaqsan, deyəcəksən ki, ay bala daha bəsdir...”.
Üçüncü
mərtəbəyə çatanda xəyallarından ayrıldı. Qapının zəngini basdı. Anası
açdı qapını. Dedi ki, ana məni təbrik elə, məni də çağırdılar, gedirəm.
Səmərqə özünü itirdi:
- Ay bala nə tələskənlikdir belə, hara
gedirsən? Heç olmasa, otur bir parça çörək ye, çay iç. Gün günortanı
keçir axı... Yox eeee... ay mama, tələsirəm. Çatmaram. Hə, mənim o cins
şalvarımı ver, tez dəyişim.
Azər Quliyev Zakir oğlu döyüşə belə qaçaraq yollanmışdı. Anası Səmərqə Quliyeva oğlunu son dəfə yola saldığı məqmadan danışır:
-
Neylədimsə, bir gün də saxlaya bilmədin yanımda. Dedim heç olmasa gözlə
dayın gəlsin, o yola salsın səni. Evə gələndə əynində cızıqlı şalvarı
var idi. Əynini dəyişub cins şalvarını geyindi. Heç qısaqol köynəyini
dəyişmədi. Elə bil od sondürməyə gedirdi. Ayağındakı çələklərlə çıxdı.
Nahar da eləmədi. Barı son dəfə öz əlimlə yedirib-içirsəydim, indi məni
belə yandırmazdı. İndi xoşladığı yeməkləri bişirəndə əlim yanır, ürəyim
yanır...
Mən Səmərqə bacıgilin evinə gələndə 10 gün idi ki,
oğlu şəhid olmuşdu. Ancaq evdə bir amiranəlik, səssizlik hökm sürürdü.
Ana çox şahanə bir görkəmdə əyləşmişdi. Özünü tox tutmağa çalışırdı.
Yalnız söhbət edəndə, səsinin titrəyişindən hiss edirdim ağrısını. Üzə
vurmaq, ətrafdakıları kədərləndirmək istəmirdi ana. Servantın üstündə 24
yaşı 11 oktyabrda tamam olmuş şəhid Azərin şəklləri və Azərbaycan
bayrağı var idi. Bu bayrağı yəqin ki, onun tabutuna örtülən və qardaşına
verilən bayraq idi. Şəkil ilk baxışda çox şey deyirdi adama.
Baxışlarına vüqar, əzmkarlıq və qürur həkk olunmuşdu. Anasından
soruşdum:
- Bacı, sizin çox vüqarlı oğlunuz var imiş.
Duruşundan-baxışından qüdrət yağır, şərafət yağır. Adı da ki, Azər.
Özünüz qoymuşdunuz adını?
- Mən gənc qız idim
Sumqayıta gələndə. O vaxtlar kəndlərdə-rayonlarda iş yerləri az olurdu.
Hər adam ev tikib, yurd sala bilmirdi. Bizim də ailəmiz kasıb, zəhmətkeş
bir ailə idi. Evimizi dolnadırmaq üçün 17 yaşımda gəldim Sumqayıta.
Burada "Superfosfat” zavodunda işə düzəldim. Qaynanam Ərkinaz xala ilə
də zavodda tanış oldum. Sonra oğluna bəyəndi məni. Evləndik. Zavodda
təzə işləyəndə kor bağırsağımdan əməliyyat olmuşdum. Orada məni Azər
adlı bir həkim əməliyyat etmişdi. Bir dəfə Ərkinaz xalanın yanında
demişdim ki, ailə quranda oğlum olsa, adını Azər qoyacam, qoy mənim də
oğlum həkim olsun. Aradan illər keçdi. 1994-cü ildə birinci oğlumuz
dünyaya gələndə adını babası Azad qoydu. İkinci oğlum isə 1996-cı ildə
doğuldu. Elə ürəyimdə fırlayırdım ki, kaş ixtiyarım çataydı, qaynanama
deyətdim ki, uşağın adını Azər çağıraq. Utandım, heç nə demədim. Məndən
böyüklərin yanında nəkarə idim ki, ad qoyum, başımdan böyük danışım.
Adət-ənənə var idi. Bizim vaxtımızda gəlinlər qaynana-qaynata yanında
söz danışmazdılar. Bir də uşağın doğum haqqında şəhadətnaməsini alanda
gördüm ki, adını Azər yazıblar. Çox sevindim. Sən demə qaynanam, qız
vaxtımda dediyim sözü yadında saxlayıbmış...
Ağır vaxtlar idi biz
ailə həyatı quranda. Müharibənin içərisində idik. Sonra yurdumuz talan
olundu. Ürək dolusu deyib-gülə bilmədik. Uşaqları da müharibənin
ac-yalavac, ehtiyaclı illırində böyütdük. Ayağım zədələndi. Bir şikəst
ayağımla, min bir əzabla başa gətirdim oğlanlarımı. Təbii ki, oğlu olan
ana, yurdu düşməndə olan ana düşünməlidir ki, o yurdu almaq üçün
doğmuşam bu oğulu. Getdi... 29 sentyabrda gülə-gülə, qaça-qaça getdi.
Elə inanırdı ki, özünə, sanki Allahdan ürəyinə nida gəlmişdi ki,
torpaqlar geri alınacaq.
- Bizim Birinci Qarabağ döyüşlərində
iki ən yaxın qohumumuz şəhid oldu: Nazim və Kamal. Onlar da
Sumqayıtdakı Şəhidlər Xiyabanında uyuyur, -deyib, söhbətə qoşulur İlqar Nəzərov:
"Mən
Azərin böyük dayısıyam. Bilirsiniz, deyirlər eee... Allah hər adamı
şəhid eləmir ki, ancaq layiqli bəndəsinə verir bu ucalığı. İndi aramızda
yoxdur deyə, demirəm. Azər doğrudan da qeyrətli, dəyanətli oğul idi.
24 yaşına çatdı, bir dəfə sözümdən çıxmadı. Hara göndərdim getdi, nə
tapşırıq verdim yerinə yetirdi. Xırda ticarətlə məşğul oluruq. Mənim
yanımda işləyirdi. Ona aylıq maaşından əlavə verdiyim çörəkpulunu
saxlayıb, evinə gətirib verirdi. Həmişə ehtiyac içində yaşadılar.
2018-ci ildə yeznəm Zakir rəhmətə getdi. Bacım neçə il ona qulluq etdi.
Düşdüyü dərddən canını qurtara bilmədik. Bu da bir qismətdir.
Şəhidlik də Azər balamızın qismətinə yazılıbmış. Azər və onunla
birlikdə şəhid olan, qanını tökən qazilərimiz bizə başucalığı
gətirdilər. Bir qərib yerə gedəndə, "qaçqınıq, köçkünük” deməyə
utanırdıq. Bir də görürdün elə söz deyirdilər ki, adamın yeddi qatından
keçirdi. Ancaq indi dilimiz də uzundur, sözümüz də keçərlidir.
Əskikliyimiz, o qara ləkə alnımızdan silindi. Daha başımız dik
gəzəcəyik. Tanrıya dua edək ki, bundan sonra şəhidlərimiz olmasın. Daha
müharinbəni indiki yetişən gəncliyə, cavanlara saxlamayaq. Necə ki, bir
vaxtlar bizim ata-babalarımız Böyük Vətən müharibəsindəki göstərdikləri
şücaətlərdən, qəhrəmanlıqlardan, öz iştiraklarından danışardılar, bax
indi yetişən nəsil öz uşaqlarına bu qələbə müjdəli döyüşdən, müharibədən
danışacaqlar”.
- Səmərqə bacı, sonuncu dəfə oğlunuz Azərlə nə zaman danışdınız, səsini axırıncı dəfə nə vaxt eşitdiniz?
-
Balaları döyüşdə olan bütün analar kimi mən də istəyirdim ki, tez-tez
səsini eşidim. Lakin hər vaxt zəng etmirdi. Onları buradan aparanda əyni
yalın idi. Dedim axı, heç nə geyinməmişdi. Gördüm ki, öskürür. Dedi ki,
narahatlığa əsas yoxdur. Bir azdan isti paltar verəcəklər. Mənə hər
sözü demirdi. Deyirdi ki, arxada oturub, təchizatla məşğuldur. 23
oktyabrda danışdıq günorta, dedi indi işim var, axşam posta çıxacağam,
ordan danışaram.
Həmin günü evdə qardaşı Azad, anası axşama qədər
Azərin zəngini gözlədilər. Axşam saat 7-8 arası isə evə xəbəri gəldi...
Xəbər qara xəbər idi. Bu kasıb evin qapısına Azərbaycan bayrağı
bağladılar.
O gün-bu gün Azad hələ də özünə
gələ bilmir. Bir az fikri qarışır, bir az nigarandır, bir az
dərdlidir... bir az kövrəkdir, deyir ki, 2018-ci ildə atamı itirdik. O
zaman atamın yoxluğuna inandırmışdım özümü. Belə fikirləşirdim ki,
zamanı yetişdi, Allah belə məsləhət bildi... Onun hökmü qarşısında biz
neyləyə bilərik ki...- deyib, gözlərinin yaşını silir və çətin də olsa
söhbətinə davam edir:
- Atamız rəhmətə gedəndən sonra biz
bir-birimizə daha da bağlandıq, arxa-dayaq olduq. Söz vermişdik ki,
anamın bütün arzularını həyata keçirəcəyik. Bu ilin yanvarında mənim
toyum oldu. Azər bütün çatışmazlıqları özü həll etdi. Elə bil ki, mənə
atalıq edirdi. Ailəyə o qədər canı yanan idi ki... O heç vaxt səhv
etmirdi. Məndən balaca olsa da, mən onu özümə arxa-dayaq bilirdim.
Əsgərliyini Qazaxda keçmişdi. Bu günə qədər dilinə nə siqaret, nə də
içki dəymişdi. Əsgərlikdə də nümunəvi xidmət etdi. Üzümüzə heç vaxt söz
gətirmədi. Hamı həmişə onu sevirdi. O qohumlarımızın hər işdə yardımçısı
idi. Elə düşünürdü ki, hamının xeyrinə-şərinə, ağır işinə yarımalıdır.
Qolum-qanadım idi Azər. Atamın yoxluğuna alışa bildim, bu isə başqa bir
itkidir. Qardaşsız çox çətindir. 24 ildir ki, birlikdə nəfəs alırdıq.
Bir evdə yaşayırdıq. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin, yaralı
qazilərə şəfa versin. Müharibədir də... müharibədə başqa cür olmur ki...
Mənimlə danışırdı hərdən, deyirdi ki, döyüş necə güclü gedir. Lakin
anama demirdi. Anamı ilk dəfə idi ki, aldadırdı. Mənə bir dəfə dedi ki,
qismətdir də, dönməsəm heyifsilənmə, xeyirlisi Allahdan, nə yazıbsa, onu
da görəcəm. Azər ürəkli, cəsarətli qardaş idi. Döyüşdə qardaşımın
komandiri olan hərbçi onun haqqında maraqlı söhbətlər danışdı. Əslində
mən də bilirəm ki, əgər Azər döyüşdə idisə, o öz adını doğruldacaqdı.
Komandir dedi ki: "Əsgər Quliyev Azər döyüş meydanına gəldiyindən ilk
gündən özünün bu döyüşdən qalib kimi çıxacağına ümid edirdi. Xocavənd
uğrunda gedən döyüşlərdə əsl qəhrəmanlıq göstərdi. Gəldiyi ilk gündən
döyüşlərin hansı istiqamətdə getdiyi, Düşmənin yerini dəqiqləşdirdi,
hansı tərəfdə yerləşdiyi ilə maraqlandı. Bütün atəş nöqtələrini gəzdi,
müşahidə apardı, özünə mövqe seçdi... Gecə əməliyyatlarına daim özünü
irəli atırdı. Bir addım da olsun, geri çəkilmədi. Xidməti dövründə
bütün tapşırıqların öhdəsindən layiqincə gəldi. Şəhidimizin özünün
vəzifəsi tuşlayıcı idi. Həqiqətən də düşmənə lazımınca itki verdirdi.
Xocavənddə həlak oldu. Onun gedə bilmədiyi yerlərə biz getdik, qisasını
birə-beş aldıq. Qanı yerdə qalmadı. Onun uzaqdan baxdığı yerlərə biz
gedib çıxdıq”.
Mən bilirəm ki, qardaşım hələ bundan da artıq
şücaətlər göstərib. O həqiqətən də qələbəyə inanırdı. Evdən çıxanda da
bu həvəslə, bu arzuyla getdi. Azər deyirdi ki, cəbhədə xəbərləri
radiodan alırlar. Sevinirdi. Qürrələnirdi. Deyirdi "qaqa, görürsən də
əsgərlərimiz nə tarix yazırlar”. 11 oktyabrda doğum günü idi. Söz verdi
ki, qələbə ilə ad günün birlikdə gəlib qeyd edəcək. Qələbəyə çox böyük
ümidi var idi. 23 oktyabrda həlak oldu qardaşım, ondan bir gün sonra
Qubadlı azad olundu. Demək qardaşım Qubadlının azad olunacağından,
döyüşlərin orada getdiyindən xəbərdar olub. Qardaşımın çox arzuları var
idi. Nə yaxşı ki, qalib olmağımızı öz gözləri ilə görüb, qələbəyə
inanaraq şəhid oldu . Deyirlər ki, şəhidlər ölməz! Siz inanırsınız, mən
onu öz yanımda hiss edirəm. Elə bilirəm ki, yenə gələcək, qapı açılacaq
və o içəri keçəcək. Mən onu daim yanımda hiss edirəm, nəfəsini hiss
edirəm. Var olduğum qədər qardaşımın adını yaşadacağam.
Azərin
tabutunu bu balaca evə gətirirlər. 5 nəfərin yaşadığı 35
kvadratmetirlik evə. Həmin vaxt anası Səmərqə üsyan edir ki, balamın
üzünü açın, son dəfə necə yatdığına baxım. Həmin məqamı belə təsvir
edir:
- Açdırdım balamın tabutunu. Elə şirin yatmışdı ki...
Üzündə nur var idi. Otağım onun işığına büründü. Dedim bala oyan,
səsimə səs ver, dinmədi, danışmadı... Dedim Azər dur...
- Daha nə soruşdunuz? Demədiniz ki, nə qədər düşmən öldürdün?!
- Cavab vermədi. Danışdırmadı məni oğlum...
Səmərqə
danışır. Səsində bir qürur və mətinlik var. Ağlamır Səmərqə. Yəqin ki,
ağlaya bilmir. Bəlkə də damarında qanı donub. Hələ övlad itkisi şokundan
ayılmayıb. Matdım-matdım üzünə baxıram. Deyir ki:
- Bu gün
biz rahat yaşadığımız üçün onlara borcluyuq. Onlar torpağa can verir. Bu
torpaqların hamısı insandır. Torpaq yaşayırsa insan da yaşayır. Torpaq
bizim yaddaşımızdır. Bilirsiniz nə istəyirəm, bilirsiniz nə zaman ürəyim
rahat olar?! Mən də gedim düşmənlə üzbəüz döyüşüm. Heç olmasa bir
erməni öldürüm ki, ürəyimin təşnəsi sönsün. İndi Qubadlı da azaddır.
Gedəcəyəm dədəmin yurduna, atam Xudayarın məzarına. Deyəcəm dədə, gözün
aydın, yəqin ki, xəbərin var. Oğlum bizdən qabaq gəldi yurdumuza.
Bilirəm ki, balamın ruhu mən ona nağıl kimi danışdığım yerləri gəzir
indi. Neyləyə bilərəm ki?! Bəzən Tanrı duaları eşitmir... Mən əllərim
göydə bütün gedənlərin sağ qayıtması üçün dualar edirdim... Bildiyinə,
verdiyinə şükür. İndi oğlum da qohumlarımın yanında Şumqayıtdakı
Şəhidlər Xiyabanında uyuyur. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin.
Azər
və onun kimi bütün Vətən oğulları Vətəni azad etməyə, qorumağa
tələsirdilər. Onlar bilirdilər ki, darda olan Vətən, onu xilas etməküçün
oğullarını gözləyir. Azər Quliyevin Cəbrayıldan başlayan şanlı döyüş
yolu Suqovuşana qədər getdi. Tərtərə-Yevlaxa açılan aydınlığımızın
yolu həm də Azər Quliyevin şücaətlərindən keçdi. Məqamınız mübarək, adı
mübarək şəhidlərim!
Aida Eyvazlı GÖYTÜRK
02 noyabr- 12 dekabr 2020.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
